Đại bản doanh của trận thủy chiến Bạch Đằng
Tương truyền, khi kéo quân về cửa biển Bạch Đằng bố trí thế trận, Ngô Quyền sớm nhận ra vị trí chiến lược quan trọng của vùng đất Lương Xâm, nay thuộc phường Nam Hải, quận Hải An, TP Hải Phòng. Tại đây, ông đặt một đồn quân lớn làm đại bản doanh chỉ huy tiền phương, huy động Nhân dân đắp thành vành kiệu; tuyển mộ trai tráng và người dân địa phương tham gia việc chuẩn bị và chiến đấu trong trận quyết chiến trên cửa sông Bạch Đằng.
Sau Chiến thắng Bạch Đằng năm 938, quân doanh Lương Xâm được sử dụng là đồn canh phòng bờ biển. Khi Đức Vương Ngô Quyền qua đời, cũng như Nhân dân nhiều làng xã khác ở vùng cửa sông Bạch Đằng, dân làng Lương Xâm đã đóng góp tiền của, công sức xây dựng linh từ phụng thờ Ngô Vương. Đền Lương Xâm được dựng ngay trên khu đất vốn là nơi đắp thành vành kiệu và đóng trại quân doanh tiền phương thuở trước.
Tục truyền rằng, khi dân các làng Lương Xâm, Hạ Đoạn, Xâm Bồ dựng xong linh từ thờ Ngô Quyền, nhưng vẫn băn khoăn về việc chọn gỗ để tạc thần tượng Ngài. Lúc các bô lão các làng cùng nhau họp bàn ở linh từ thì nhận được tin có cây gỗ lớn đang trôi trên sông, nhưng khi đến địa phận làng Lương Xâm thì bỗng nhiên quay tít và dừng hẳn lại. Biết đây là điềm lành do Thánh vương hiển linh giúp đỡ. Mọi người đều nhất trí chọn cây gỗ này để chia cho các làng tạc thần tượng Ngô Vương. Làng Lương Xâm được ưu tiên chia phần gốc, nên tượng Ngô Vương ở Di tích lịch sử khu vực Từ Lương Xâm - Căn cứ bản doanh của Ngô Quyền năm 938 to và đẹp hơn cả và được coi là “Từ Cả” trong hệ thống các đền, miếu thờ Ngô Quyền trên vùng cửa sông Bạch Đằng.
Bên cạnh đó, một trong những điều làm nên giá trị lịch sử của Di tích quốc gia đặc biệt Cụm di tích Từ Lương Xâm gồm: 125 hiện vật, cổ vật và 25 đạo sắc phong niên đại từ năm 1522 đến 1924 của các triều đại Lê Sơ, Mạc, Lê Trung Hưng, Tây Sơn, Nguyễn. Đặc biệt, trong linh từ còn lưu giữ 3 chiếc cọc - được cho là chứng tích của trận Bạch Đằng lịch sử năm 938.
Lễ hội Từ Lương Xâm - biểu tượng của tinh thần đoàn kết
Bên cạnh lịch sử lâu đời, Di tích lịch sử Cụm di tích Từ Lương Xâm còn có giá trị văn hóa phi vật thể, thể hiện qua Lễ hội truyền thống Từ Lương Xâm diễn ra vào tháng Giêng hằng năm. Lễ hội truyền thống Từ Lương Xâm là biểu tượng của tinh thần đoàn kết, là sự gắn kết cộng đồng sâu sắc của người dân TP Cảng…
Theo lời kể của các bậc cao niên, trước đây, Lễ hội Từ Lương Xâm hằng năm được tổ chức trong 3 ngày, từ ngày 16 đến 18 tháng Giêng, đúng vào dịp kỷ niệm ngày mất Đức Vương Ngô Quyền để tưởng nhớ công lao của ông. Để chuẩn bị tốt cho hoạt động của Lễ hội, ngay từ ngày 14 tháng Giêng hàng năm Nhân dân tổng Lương Xâm đã tiến hành các hoạt động tế lễ như: lễ trình, lễ mở cung, lễ mộc dục, lễ di cung thánh thượng, lễ an vị.
 |
Chương trình tổng duyệt Lễ đón nhận Bằng xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt và khai mạc Lễ hội truyền thống Từ Lương Xâm năm 2025. |
Sáng ngày 15 tháng Giêng, lễ rước thánh tượng ra đình Lương Xâm được tổ chức từ sáng sớm với nghi lễ thành kính, trang nghiêm cùng với sự tham gia nô nức của đông đảo Nhân dân trong vùng. Thánh tượng được rước ra đình để làm lễ và phụng thờ một đêm ở đó. Tham gia lễ rước còn có đoàn rước của các làng lân cận cùng có di tích thờ Đức Vương Ngô Quyền như đoàn rước của làng Hạ Lũng, làng Hạ Đoạn, làng Xâm Bồ… Đi đầu đoàn rước bao giờ cũng là đoàn của làng Lương Xâm, sau đó là Hạ Đoạn, Xâm Bồ, Hạ Lũng và các đoàn của các địa phương khác.
Sáng 16 tháng Giêng, tượng thánh được rước từ đình về Di tích lịch sử khu vực Từ Lương Xâm - Căn cứ bản doanh của Ngô Quyền năm 938 làm đại tế với những nghi lễ truyền thống và kể từ đây các hoạt động của lễ hội chính thức được bắt đầu. Trong lễ hội có nhiều tiết mục văn nghệ, biểu diễn ca múa nhạc dân tộc tái hiện lại Chiến thắng Bạch Đằng, các trò chơi dân gian: bịt mắt đập niêu, bịt mắt bắt dê, đu xuân, cờ tướng,…
Chủ tịch UBND quận Hải An Nguyễn Anh Tuấn cho biết, đến nay, công tác chuẩn bị cho sự kiện vào tối ngày 12/2 đã sẵn sàng, chuẩn bị chu đáo.
Lễ đón nhận Bằng xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt Cụm di tích Từ Lương Xâm và Lễ hội truyền thống Từ Lương Xâm không chỉ tri ân công lao to lớn của người anh hùng dân tộc - Đức Vương Ngô Quyền, mà còn là dịp để quận Hải An quảng bá, phát huy các giá trị di sản văn hóa tới người dân TP, du khách trong và ngoài nước.
