Luật mang tính tích hợp, thể chế hóa các chính sách lớn
Hội thảo do đồng chí Nguyễn Duy Ngọc - Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tra Trung ương chủ trì, với sự tham dự của đại diện các Bộ, ngành, viện, trường, doanh nghiệp và giới chuyên gia trong lĩnh vực pháp luật và công nghệ.
Chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tra Trung ương Nguyễn Duy Ngọc nhấn mạnh vai trò chiến lược của Luật KH,CN&ĐMST trong tiến trình phát triển đất nước, nhất là trong bối cảnh Việt Nam đẩy mạnh chuyển đổi mô hình tăng trưởng, hướng tới kinh tế số, kinh tế tri thức. Theo đó, để luật phát huy vai trò thực tiễn, cần bám sát yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, đồng thời tạo cơ chế thu hút và giữ chân nhân tài KH&CN trong nước và quốc tế. Luật KH,CN&ĐMST cần được thiết kế như một công cụ thể chế hóa các nghị quyết quan trọng của Đảng, nhất là Nghị quyết 57 về phát triển KH,CN&ĐMST, Nghị quyết 66 về phát triển kinh tế tri thức và Nghị quyết 68 về đổi mới cơ chế quản lý nhiệm vụ KH&CN.
Về các điểm mới của Dự thảo, Thứ trưởng Bộ KH&CN Bùi Thế Duy cho biết: “Luật lần này chưa bao giờ thông thoáng như thế, phản ánh tư duy pháp lý cởi mở, tiếp thu hơn 1.000 ý kiến từ các cơ quan, tổ chức, cá nhân. Dự thảo có sự liên thông với trên 10 luật chuyên ngành như Luật Đầu tư công, Luật Thuế, Luật Chuyển giao công nghệ, Luật Sở hữu trí tuệ, Luật Công nghiệp công nghệ số, Luật Chuyển đổi số… nhằm bảo đảm tính đồng bộ và khả năng thực thi hiệu quả.
Một số chính sách hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp và tổ chức KH&CN đã được tích hợp vào các luật đang được Quốc hội thảo luận. Sự đồng bộ này sẽ góp phần thúc đẩy các hoạt động như: hình thành sàn giao dịch công nghệ, thúc đẩy chuyển giao và thương mại hóa kết quả nghiên cứu, tháo gỡ rào cản hành chính, tăng cường bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ.
Đặc biệt, đối với các tổ chức KH&CN công lập, Dự thảo đề xuất trao quyền tự chủ thực chất về tài chính, nhân sự và nhiệm vụ khoa học. “Phải để các tổ chức KH&CN được tự đề xuất và chủ động sử dụng nguồn lực thay vì bị động chờ được giao nhiệm vụ”, Thứ trưởng nhấn mạnh. Đồng thời, nhiều đại biểu đề xuất hoàn thiện cơ chế tài chính để khuyến khích hợp tác giữa Nhà nước - Doanh nghiệp - Viện trường. Đại diện Đại học Quốc gia TP HCM kiến nghị triển khai mô hình “ba nhà” thông qua các trung tâm đổi mới sáng tạo, cùng với cơ chế đồng tài trợ giữa ngân sách nhà nước và doanh nghiệp tư nhân.
Trong khi đó, đại diện Đại học Y Hà Nội đề nghị làm rõ quy định về hợp tác quốc tế, đặc biệt trong việc mời chuyên gia nước ngoài, tiếp nhận tài trợ và thu hút nhân lực chất lượng cao. Thực tế cho thấy vẫn còn nhiều rào cản về pháp lý và tài chính trong hợp tác quốc tế về KH&CN, khiến các trường đại học và tổ chức nghiên cứu khó tiếp cận các nguồn lực toàn cầu.
Vấn đề sở hữu trí tuệ tiếp tục được nhiều đại biểu thảo luận. Đại biểu từ Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho rằng, việc bổ sung quy định về sàn giao dịch công nghệ là điểm tiến bộ đột phá, góp phần hình thành thị trường công nghệ minh bạch, kết nối hiệu quả giữa nghiên cứu và doanh nghiệp.
Tuy nhiên, một rào cản lớn hiện nay là chưa có cơ chế định giá rõ ràng cho tài sản trí tuệ. Điều này gây khó khăn trong việc góp vốn bằng sáng chế, chuyển giao công nghệ, liên kết nghiên cứu. Do đó, nhiều ý kiến kiến nghị cần cụ thể hóa quy trình định giá, bảo đảm quyền lợi cho nhà khoa học, thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong khu vực tư nhân. Đại diện Tập đoàn Masan đề xuất cắt giảm tối đa thủ tục hành chính trong việc đặt hàng, đấu thầu và nghiệm thu nhiệm vụ KH&CN, để doanh nghiệp có thể tập trung vào phát triển sản phẩm hơn là quy trình báo cáo.
Ông Lê Quang Huy, Chủ nhiệm Ủy ban KH,CN và Môi trường của Quốc hội khẳng định rằng Luật KH,CN&ĐMST cần được xây dựng trên tinh thần thể chế hóa đầy đủ các nghị quyết của Đảng, đặc biệt là Nghị quyết 57, Nghị quyết 66 và Nghị quyết 68. Theo ông Huy, cần bảo đảm tính đồng bộ giữa các luật liên quan là điều kiện tiên quyết để tránh chồng chéo và mâu thuẫn trong triển khai thực tế.
Đồng quan điểm, ông Lê Minh Hoan, Phó Chủ tịch Quốc hội, đánh giá cao nỗ lực tháo gỡ rào cản hành chính, mở rộng không gian sáng tạo và huy động nguồn lực xã hội. Ông đề nghị cần thiết kế các quy định đặc thù cho lĩnh vực KH,CN&ĐMST nhằm tăng năng lực cạnh tranh quốc gia, bảo đảm chủ động về công nghệ trong bối cảnh toàn cầu hóa và Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.
Chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tra Trung ương Nguyễn Duy Ngọc nhấn mạnh, Dự thảo Luật KH,CN&ĐMST cần được xây dựng trên cơ sở tiếp thu sâu sắc các ý kiến chuyên gia, phản ánh thực tế cuộc sống và học hỏi kinh nghiệm quốc tế. Ông đề nghị cơ quan chủ trì cần tiếp tục rà soát, điều chỉnh các quy định về cơ chế giao nhiệm vụ, định giá tài sản trí tuệ, tạo hành lang pháp lý hiệu quả để KH&CN thực sự trở thành động lực phát triển quốc gia.
Cần quy định rõ nguồn lực tài chính cho phát triển KHCN
Cùng đó, tại Hội thảo góp ý cho Dự thảo Luật KH,CN&ĐMST, một trong những vấn đề được các đại biểu quan tâm là tên gọi của Dự thảo Luật. Theo TS. Phạm Văn Tân, nguyên Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam: “ĐMST vốn đã nằm trong nội hàm của khái niệm KH&CN. Do đó, việc thêm cụm từ này vào tên Luật là không thật sự cần thiết, nếu nội dung của Luật đã điều chỉnh đầy đủ và rõ ràng các chính sách thúc đẩy ĐMST. Ngoài ra, nếu thêm “Đổi mới sáng tạo” thì có cần bổ sung thêm “Chuyển đổi số” theo đúng tinh thần Nghị quyết 57-NQ/TW hay không? Sự bứt phá không phải ở cái tên, tiêu đề mà ở nội hàm chính sách trong văn bản”.
 |
Thứ trưởng Bộ KH&CN Bùi Thế Duy: Luật lần này chưa bao giờ thông thoáng như thế, phản ánh tư duy pháp lý cởi mở. (Ảnh trong bài: MOST). |
Về nội dung chuyển đổi số, Dự thảo Luật chỉ đề cập tại Điều 18, gắn với hoạt động KH,CN&ĐMST. Theo TS. Phạm Văn Tân: “Đây là cách tiếp cận chưa đầy đủ. Chuyển đổi số không chỉ giới hạn trong lĩnh vực KH&CN, mà là yêu cầu chung của toàn xã hội”. Đồng thời ông đề nghị cần mở rộng phạm vi điều chỉnh của Luật hoặc có quy định rõ ràng hơn về vị trí của chuyển đổi số trong hệ thống pháp luật hiện hành.
Hơn nữa, theo ông, việc chỉ tập trung thúc đẩy ĐMST trong doanh nghiệp và nền kinh tế là chưa đủ. “ĐMST không chỉ diễn ra trong khu vực sản xuất - kinh doanh, mà còn trong cả quản lý nhà nước, văn hóa, xã hội… Do đó, Luật cần bao quát rộng hơn để phản ánh đúng tính chất toàn diện của hoạt động ĐMST trong nền kinh tế tri thức”, TS Phạm Văn Tân nhấn mạnh.
Về vấn đề tài chính, TS. Phạm Văn Tân cho rằng, Luật cần quy định rõ việc phân bổ tối thiểu 2% GDP hằng năm cho KHCN&ĐMST. Thay vì chỉ dừng ở con số 2% tổng chi ngân sách nhà nước như hiện tại. Ông cho rằng, không có nguồn lực tài chính đủ mạnh thì KHCN sẽ không thể trở thành trụ cột phát triển. Thế nên, ông bày tỏ lo ngại, hiện nay mức chi thực tế mới chỉ đạt khoảng 1%. Ngoài ra, ông cũng kiến nghị quy định rõ cơ quan có thẩm quyền cho phép thử nghiệm công nghệ, bổ sung các nội dung về phát triển nhân lực, đặc biệt là lực lượng làm công tác quản lý khoa học và nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực KH,CN&ĐMST.
Cùng quan điểm, ông Đặng Đình Luyến, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội cho rằng: “Việc sớm ban hành Luật KH,CN&ĐMST là cần thiết nhưng cần rà soát kỹ để bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp và khả thi trong thực tiễn. Ông đề cập trước hết đến Điều 2 của Dự thảo về đối tượng áp dụng, trong đó cụm từ “có liên quan đến hoạt động KH,CN&ĐMST” chưa được định nghĩa rõ ràng, đặc biệt với tổ chức, cá nhân ngoài lãnh thổ Việt Nam.
Một vấn đề pháp lý quan trọng khác, theo ông Đặng Đình Luyến là tính thứ tự áp dụng giữa các văn bản pháp luật. “Dự thảo Luật đang quy định trong Điều 4 rằng, khi có quy định khác với các luật khác, thì Luật này sẽ được ưu tiên áp dụng”. Tuy nhiên, ông Đặng Đình Luyến nhấn mạnh, quy định này không phù hợp với Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2025. Theo đó, trong trường hợp xung đột giữa các văn bản cùng cấp, văn bản ban hành sau mới được ưu tiên.
Bên cạnh đó, vấn đề thử nghiệm công nghệ mới và xử lý khác biệt so với luật hiện hành cũng nhận được nhiều ý kiến lo ngại. Ông Đặng Đình Luyến cho rằng, quy định cho phép thực hiện các hoạt động “khác với pháp luật hiện hành” có thể mâu thuẫn với Hiến pháp. “Không thể cho phép hành vi trái luật chỉ với lý do thử nghiệm” và ông kiến nghị cân nhắc lại quy định tại khoản 6 Điều 22 về việc Chính phủ quy định chi tiết xử lý khác biệt với luật. Vì theo ông, điều này không có cơ sở pháp lý vững chắc.
Một nội dung quan trọng khác được ông Đặng Đình Luyến chỉ ra, đó là nguyên tắc hội nhập và hợp tác quốc tế trong KH,CN&ĐMST. “Dự thảo cần bám sát quy định tại Điều 12 Hiến pháp 2013, bảo đảm nguyên tắc “tôn trọng độc lập, chủ quyền, không can thiệp nội bộ” và “tiếp thu có chọn lọc” các thành tựu quốc tế”.
Các cơ quan liên quan sẽ tổng hợp 28 nhóm vấn đề lớn và 9 ý kiến bổ sung được nêu trực tiếp, khẩn trương hoàn thiện báo cáo trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Trên cơ sở đó, Dự thảo Luật sẽ được điều chỉnh, hoàn thiện, trình Chính phủ theo đúng tiến độ, bảo đảm chất lượng, phù hợp với yêu cầu phát triển đất nước trong thời kỳ mới.
