Tăng cường vai trò Nhà nước, xã hội hóa tiêu chuẩn hóa
Với sự đồng thuận cao của Quốc hội, Luật sửa đổi tạo ra bước ngoặt mạnh dạn phân cấp, trao quyền sâu rộng cho địa phương, thúc đẩy chuyển đổi số và hội nhập quốc tế. Một trong những thay đổi căn bản là hệ thống hóa và làm rõ khái niệm, phạm vi, nguyên tắc áp dụng cũng như cách thức công bố tiêu chuẩn - quy chuẩn kỹ thuật.
Luật hệ thống hóa 23 khái niệm; khẳng định tiêu chuẩn là tự nguyện, quy chuẩn là bắt buộc và một sản phẩm chỉ có một quy chuẩn quốc gia, trừ trường hợp đặc thù. Quy định “một cửa” chấm dứt tình trạng mỗi bộ, mỗi địa phương ban hành quy chuẩn riêng, giảm chi phí thử nghiệm lặp lại. Lần đầu, khái niệm “hàng rào kỹ thuật trong thương mại” được luật hóa, yêu cầu tiêu chuẩn - quy chuẩn phải minh bạch, khoa học và hài hòa thông lệ quốc tế.
Điều 6 khẳng định mô hình “Nhà nước định hướng - thị trường chủ đạo - doanh nghiệp trung tâm”. Các Điều 7 và 7a bổ sung chính sách đầu tư cho hạ tầng thử nghiệm, quỹ hỗ trợ nghiên cứu, chương trình đào tạo chuyên gia và cơ chế hợp tác công - tư. Luật khuyến khích hiệp hội, viện nghiên cứu, kiều bào và khu vực tư nhân tham gia xây dựng, phổ biến tiêu chuẩn.
Chiến lược tiêu chuẩn quốc gia đầu tiên
Điều 8a yêu cầu xây dựng Chiến lược tiêu chuẩn quốc gia giai đoạn 2026‑2035, ưu tiên công nghệ chiến lược, chuyển đổi số và tiêu chuẩn xanh. Điều 8c thiết lập Cơ sở dữ liệu quốc gia về tiêu chuẩn - đo lường - chất lượng, kết nối hệ thống dữ liệu Chính phủ, hỗ trợ doanh nghiệp tra cứu trực tuyến. Các điều 14, 19, 29, 35 quy định kế hoạch xây dựng, rà soát quy chuẩn gắn mục tiêu kinh tế - xã hội; điều 17, 32 cho phép thủ tục rút gọn trong trường hợp khẩn cấp.
 |
Các đại biểu biểu quyết tại Hội trường (Ảnh: Bộ KH&CN) |
Dân chủ hóa quy trình xây dựng
Hai điều mới (11a, 27a) trao quyền cho doanh nghiệp, hiệp hội, chuyên gia và người tiêu dùng tham gia từ khâu đề xuất đến thẩm định dự thảo. Dự thảo phải được đăng công khai ít nhất 60 ngày; các ý kiến đóng góp được tiếp thu, phản hồi minh bạch. Tổ chức, cá nhân có đóng góp nổi bật được ưu tiên xét tặng giải thưởng khoa học-công nghệ.
Minh bạch đánh giá sự phù hợp, thúc đẩy công nhận lẫn nhau
Chương IV được sửa toàn diện: doanh nghiệp có thể tự đánh giá hoặc thuê tổ chức trong, ngoài nước; kết quả phải công bố công khai, không phân biệt hàng nội - ngoại. Điều 57 mở rộng cơ chế công nhận lẫn nhau (MRA) hoặc thừa nhận đơn phương kết quả của tổ chức uy tín quốc tế, giúp giảm chi phí kiểm nghiệm và rút ngắn thời gian thông quan.
Tinh giản, chuẩn hóa pháp lý
Luật bãi bỏ 12 điều và toàn bộ Chương VI, đồng thời thay thế một số thuật ngữ như bỏ “hiệu chuẩn”, đổi “chứng nhận” thành “đánh giá”. Văn bản thống nhất mẫu hồ sơ điện tử, áp dụng chữ ký số, rút gọn thủ tục giấy tờ, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp và cơ quan quản lý.
Tác động với doanh nghiệp và nền kinh tế
Luật đặt doanh nghiệp vào vị trí trung tâm: hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa xây dựng tiêu chuẩn, chuẩn hóa dây chuyền, đào tạo chuyên gia; khuyến khích sử dụng dấu hợp chuẩn -hợp quy để minh bạch chất lượng; yêu cầu tổ chức đánh giá sự phù hợp đáp ứng điều kiện chặt chẽ và chịu trách nhiệm bồi thường khi gây thiệt hại. Nguyên tắc “một sản phẩm, một quy chuẩn” và cơ chế MRA được dự báo giảm khoảng 30 % chi phí kiểm thử, mở rộng cơ hội xuất khẩu.
Khẳng định vị thế Việt Nam trong kỷ nguyên số
Trong bối cảnh kinh tế số, chuyển đổi xanh và hội nhập sâu rộng, Luật sửa đổi 2025 giúp Việt Nam chủ động tham gia xây dựng tiêu chuẩn quốc tế, thúc đẩy R&D công nghệ mới (AI, IoT, hydrogen, năng lượng tái tạo), nâng cao năng lực cạnh tranh và bảo vệ người tiêu dùng. Hệ thống tiêu chuẩn tiên tiến cũng là điều kiện tiên quyết để thu hút đầu tư chuỗi cung ứng cao cấp đáp ứng yêu cầu ESG.
Luật có hiệu lực từ 1/7/2026. Để chuyển quy định thành lợi ích thực chất cần:Hoàn thiện Chiến lược tiêu chuẩn quốc gia và lộ trình số hóa cơ sở dữ liệu trong 2025. Rà soát hơn 600 quy chuẩn ngành – địa phương, bảo đảm “một sản phẩm, một quy chuẩn”. Đẩy mạnh truyền thông, đào tạo; tăng nguồn lực cho hạ tầng thử nghiệm vùng sâu. Khuyến khích phòng thí nghiệm tư nhân đạt chuẩn quốc tế, chia sẻ dữ liệu kiểm định.
Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật năm 2025 không chỉ là văn bản pháp lý mà còn là đòn bẩy cạnh tranh mới cho doanh nghiệp Việt. Bằng cách đặt doanh nghiệp ở trung tâm, mở rộng quyền tham gia của xã hội, ưu tiên số hóa và hài hòa quốc tế, văn bản này mở ra cơ hội để Việt Nam rút ngắn khoảng cách chất lượng, chủ động hội nhập và khẳng định vị thế trên thị trường toàn cầu.
