Anh hùng lực lượng vũ trang, liệt sĩ Hoàng Ngân tên thật là Phạm Thị Vân, sinh năm 1921 tại Hải Phòng, con ông Phạm Trung Long và bà Vũ Thị Đỗi, ông Long từng là phu mỏ, nhờ đóng tàu, thuê người đánh bắt, kinh doanh hải sản, lương thực mà trở thành tư sản dân tộc. Gia đình ông Long là cơ sở bí mật của Thành ủy Hải Phòng và Xứ ủy Bắc Kỳ (1935). Năm 17 tuổi, duyên dáng, đẹp gái, thông minh, có tài thuyết phục quần chúng, Phạm Thị Vân thu hút được lớp trẻ, tri thức tiểu tư sản và các nhà buôn Hải Phòng tham gia ủng hộ cách mạng. Đỉnh cao là cuộc đình công, biểu tình nhân ngày quốc tế lao động 1-5-1938 của hàng nghìn công nhân các nhà máy ở Hải Phòng và khu đấu xảo, Hà Nội do Xứ ủy Bắc Kỳ chỉ đạo. Phạm Thị Vân được giao quyên tiền, lương thực từ gia đình và các cơ sở, quần chúng tiếp tế cho cuộc đấu tranh thắng lợi (báo chí Đông Dương và Pháp đều đưa tin). Giặc Pháp cay cú truy bắt một số cán bộ, Vân sa vào tay giặc. Sau nhiều ngày tra khảo, không khai thác được gì, chúng buộc phải thả. Phạm Thị Vân tham gia Thành ủy Hải Phòng, được rút đi thoát ly (1939), được Bí thư xứ ủy Bắc Kỳ Hoàng Văn Thụ giao làm công tác phụ vận, binh vận, qua lại xây dựng cơ sở cách mạng ở Hà Nội, Hà Đông, Hưng Yên, Hải Dương. Có lẽ trái tim thiếu nữ đã từ cảm phục, ngưỡng mộ mà yêu thương chàng trai xứ Lạng từ thuở ấy ?
Lớn lên trong khói lửa của cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc hào hùng, Phạm Thị Vân vừa tròn 18 tuổi, còn anh Hoàng Văn Thụ 30 tuổi (sinh năm 1909). Sau mấy năm, chị Vân tình trong như đã mặt ngoài còn e, rất cảm phục sự thông minh, chỉ đạo hoạt động sát sao, quyết đoán của người con trai dân tộc Tày, xuất thân từ gia đình nhà nho bản Phạc Lạn (huyện Văn Lãng, Lạng Sơn). Anh Thụ cũng rung động trước người thiếu nữ xinh đẹp, có ý chí, nghị lực. Khi được anh Thụ đặt vấn đề muốn xây dựng hạnh phúc với mình, chị Vân chỉ dám nói “em còn phải xin ý kiến gia đình, xin trả lời anh sau”.
 |
| Phố Hoàng Ngân. |
Bà Phạm Thị Minh Hiền - em gái chị Vân kể lại: Anh Thụ cử liên lạc về, đưa bố là ông giáo trường làng Hoàng Khải Lan xuống thưa chuyện với gia đình ông Phạm Trung Long cho anh Thụ được làm con rể, chị Vân được làm con dâu ông. Thấy ông Lan dáng cao ráo, hiền lành nho nhã rất hợp, ông Long đồng ý và nhắc hai con phải báo cáo tổ chức công nhận, cách mạng thành công sẽ về chung một nhà. Trong ngày lễ đính ước thiêng liêng đó, anh Thụ, chị Vân cũng chỉ gần nhau ba, bốn mươi phút rồi đi.
Nhà báo lão thành Hoàng Tùng, nguyên Bí thư Trung ương Đảng, nguyên Tổng biên tập Báo Nhân Dân, nhớ lại, Ủy viên Thành ủy Hà Nội Phạm Thị Vân lúc ấy 24 tuổi (năm 1945), được phân công phụ trách một số huyện ngoại thành, kiêm Bí thư phụ vận Bắc Bộ:
“Cô ấy dũng cảm, sắc sảo lắm. Là con gái thành thị mà không thuộc dạng tiểu thư. Lúc ấy Ban thường vụ Trung ương Đảng có đồng chí Trường Chinh, anh Hoàng Văn Thụ và anh Hoàng Quốc Việt. Anh Trường Chinh, anh Việt thay mặt đoàn thể công nhận tình yêu đã đính ước của hai người. Sau khi anh Thụ hy sinh, cô Vân xin được ghép họ hai người thành tên-“Phạm Thị Hoàng Ngân” thường gọi là Hoàng Ngân. Tình yêu và dũng khí Hoàng Văn Thụ chẳng đã ngân vang đó sao?”.
Hoàng Văn Thụ lấy bí danh là Vân cùng đồng chí Trường Chinh và Hoàng Quốc Việt (từ 10 đến 19-5-1941) ngược lên Khuổi Nậm, Pác Bó dự Hội nghị Trung ương lần thứ 8 do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc chủ trì. Anh Thụ được bầu vaofBan thường vụ trung ương. Cuối tháng 5, chị Vân vui mừng gặp lại anh Thụ tại cuộc họp Xứ ủy Bắc Kỳ ở ngoại ô Hà Đông. Bị giặc Pháp vây, chị Vân chạy ra đến bến tàu điện thì bị bắt. Thực dân Pháp kết án Phạm Thị Vân 12 năm tù, biệt giam tại Hỏa Lò.
Sau Hội nghị Ban thường vụ Trung ương Đảng (năm 1943) ở Võng La (Đông Anh, Hà Nội) triển khai Nghị quyết: “Toàn bộ công tác của Đảng phải nhằm vào chuẩn bị khởi nghĩa vũ trang”. Anh Hoàng Văn Thụ đi chỉ đạo công tác vận động binh lính thì bị sa vào tay giặc (1943) ở ngõ Năm Diêm, khu Tám Mái (khoảng đầu đường Giảng Võ, Hà Nội). Chúng đưa anh vào biệt giam ở nhà tù Hỏa Lò với mức án tử hình. Chị Vân liên lạc xin ý kiến, được anh Thụ phân công phụ trách chi bộ nhà tù, nhận chỉ thị của Xứ ủy Bắc Kỳ, để phối hợp đấu tranh từ bên ngoài.
Đôi lần được ra sân làm cỏ, phơi nắng, qua ánh mắt trao gửi của anh Thụ, chị Vân được tình yêu thương tiếp sức. Chị tháo chiếc áo len do em gái mang vào đan thành áo len cổ cao gửi cho anh Thụ. Nhà văn Nguyệt Tú (phu nhân cố Chủ tịch Quốc hội Lê Quang Đạo) viết về tình yêu Hoàng Văn Thụ – Hoàng Ngân – người bà yêu mến cùng cơ quan Phụ nữ cứu quốc ở ATK Định Hóa, Đường sáng trăng sao của bà(NXB Tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh 2004), ở trang 121 trong cuốn: “Chị Hoàng Ngân sống tình cảm, yêu thương bạn bè, đồng chí. Một lần, chị ngập ngừng đưa chúng tôi xem truyện ngắn “Chiếc áo len trong tù”, chị viết về người yêu của chị – anh Hoàng Văn Thụ... Vào sáng sớm 24-5-1944 giặc Pháp đưa anh Hoàng Văn Thụ đi xử bắn ở Trường bắn Tương Mai. Anh em tù chính trị Hỏa Lò bừng dậy hét vang phản đối. Chị Ngân ngất xỉu. Anh Hoàng Văn Thụ nêu cao chí khí bất khuất, kiên trung, trong thư gửi chị Vân, anh dặn chị hãy giữ sức khỏe, tiếp tục cuộc đấu tranh trả thù cho anh, vững bước trên con đường giành độc lập cho nước nhà. Đặc biệt có bài thơ nhắn bạn nổi tiếng không chỉ dành riêng cho chị: Việc nước xưa nay có bại thành/ Miễn sao giữ trọn được thanh danh/ Phục thù chí lớn không hề nản/ Ngọc nát còn hơn giữ ngói lành/ Hỡi bạn xa gần hăng chiến đấu.
Chớp thời cơ Nhật đảo chính Pháp, chị Vân cùng một số anh chị em tù Hỏa Lò vượt ngục (9-3-1945). Phạm Thị Minh Hiền cùng gia đình đưa chị Vân về ông lang làng Đậu Xá (Nam Trực,
Năm 1946, Hoàng Ngân được Đảng giao làm Thường vụ Khu ủy Liên khu Ba, phụ trách Ban dân vận và phụ vận, Hội trưởng Hội phụ nữ Liên khu 3. Tuy sức khỏe, bệnh tật, còn yếu do di chứng đòn tra tấn, cầm cố trong nhà tù, ở tuổi 25 trẻ trung, đầy nhiệt huyết, Hoàng Ngân lao vào làm việc quên cả ngày đêm. Toàn quốc kháng chiến, chị cùng cơ quan di chuyển qua Vĩnh Yên, lên Tam Đảo, vượt sang huyện Đại Từ (Thái Nguyên) trụ lại ở một bản gần Gốc Hồng, cạnh Đèo Khế, sau qua Bản Quyên, xã Điềm Mặc, ATK Định Hóa. Tháng 10 năm 1947, Hoàng Ngân được bầu làm Bí thư Trung ương Đoàn Phụ nữ cứu quốc Việt
Bà Lưu Thị Liên, giao thông của Trung ương Đoàn Phụ nữ cứu quốc khi mới 15 tuổi, nay đã vào tuổi 76, cho biết: “Do những vết thương bị tra tấn tù đày tái phát, bị sốt rét ác tính, ngày 17-7-1949 chị Hoàng Ngân được chúng tôi, cáng từ ATK Định Hóa sang y xá Trần Quốc Toản chữa bệnh(nay là Bệnh viện 354 Bộ Quốc phòng) ở Mỹ Yên (Đại Từ). Nhưng không qua khỏi. Chị hy sinh lúc 17 giờ ngày 17-7-1949. Các y-bác sĩ và chị em thương tiếc Hoàng Ngân khóc như mưa. Lúc này gia đình ông Long đang tản cư ở Thái Bình, được chị Cảnh-Bí thư phụ nữ cứu quốc huyện báo tin. Ông Long cùng Phạm Thị Minh Hiền được liên lạc đưa đi hơn ba ngày đêm tới Mỹ Yên, Đại Từ dự lễ truy điệu do đồng chí Hoàng Quốc Việt, Ủy viên Thường vụ Trung ương Đảng, Trưởng ban Dân vận T.Ư, Chủ nhiệm Tổng bộ Việt Minh làm trưởng ban lễ tang, đưa chị về nơi yên nghỉ cuối cùng, an táng tại quả đồi cao, đến nay vẫn được chính quyền, người dân gọi là đồi Hoàng Ngân. Quả đồi Pù Ngạm Ngà nơi làm việc cơ quan trung ương Đoàn phụ nữ cứu quốc ở xóm Bản Quyên, xã Điềm Mặc, ATK Định Hóa cũng được mang tên Đồi Hoàng Ngân.
Trong mái lán vầu cọ Phủ Chủ tịch đơn sơ ở ATK Định Hóa, ông Long được Bác Hồ chia sẻ nỗi đau thương và mời cơm. Bác cảm ơn ông bà đã sinh ra, nuôi dạy người con thông minh, dũng cảm, tận tụy hết lòng: “Gia đình ta mất đi một người con trung hiếu, Chính phủ ta mất đi một nữ cán bộ trẻ thông minh, xuất sắc”. Ông Long còn được Chủ tịch Hồ Chí Minh mời đến thăm hỏi, tặng hoa khi thành phố Hải Phòng đón Bác về thăm (1955). Ông Long đi dự Đại hội Mặt trận Tổ quốc Việt
Ở
Bà Phạm Thị Minh Hiền, nay đã 78 tuổi, hai lần bay từ thành phố Hồ Chí Minh cùng em gái Phạm Thị Nguyệt trở lại ATK Định Hóa trao học bổng của Hội đồng hương Hải Phòng ở thành phố Hồ Chí Minh cho con em xã Điềm Mặc. Ở Hà Nội bà còn em trai Phạm Trung Điền. Bà Hiền tâm sự, một khi còn đi lại được, noi gương chị Hoàng Ngân, sẽ đem hết sức mình cho hoạt động đền ơn đáp nghĩa và hoạt động từ thiện xã hội.
Ở Thái Nguyên có Nhà máy giấy Hoàng Văn Thụ, phường Hoàng Văn Thụ, trường học Hoàng Văn Thụ và một con đường mang tên người anh hùng liệt sĩ, người yêu của chị Hoàng Ngân. Từ năm 2008 ngôi trường PTTH cơ sở xã Điềm Mặc được mang tên trường Hoàng Ngân. Sự hy sinh của người con gái anh hùng của thành phố Hải Phòng tại chiến khu Việt Bắc sống mãi trong lòng người dân nơi đây.
Vừa qua, cô Đỗ Ngọc Dung, cán bộ phòng Nghiệp vụ Bảo tàng tỉnh Thái Nguyên đã sưu tầm được chiếc đồng hồ để bàn hiệu JAZ vỏ thép trắng, mạ kền, đế nhựa cứng, do Pháp sản xuất (made in france), nặng 0,5 kg của chị Hoàng Ngân- kỷ vật được lưu giữ 60 năm của gia đình ông Hạc Thông Khuyên, xóm Thẩm Doọc 1, xã Điềm Mặc, Định Hóa. Ông Khuyên kể: Vào năm 1947, gia đình ông cũng như nhiều bà con trong xóm “bát cơm xẻ nửa, chăn si đắp cùng” (Tố Hữu) với các đồng chí trung ương, nhường nhà cho Trung ương Đoàn Phụ nữ cứu quốc Việt Nam do bà Hoàng Ngân làm Bí thư, ở cùng còn có bà Đàm Thị Loan – vợ tướng Hoàng Văn Thái, cùng 4 người con. Lứa ông Khuyên lúc đó 11, 12 tuổi. Năm 1949 bà Hoàng Ngân bị ốm nặng, được đưa đi điều trị. Trước khi rời khỏi nhà ông, tự tay bà Hoàng Ngân cầm chiếc đồng hồ bà vẫn thường để trên bàn làm việc của mình gửi biếu bà Ma Thị Chón (sinh năm 1907) là mẹ ông Khuyên làm kỷ niệm. Gia đình ông Hạc Thông Khuyên giữ chiếc đồng hồ trên 60 năm và muốn giữ lại mãi để làm kỷ niệm, như một kỷ vật tri ân. Nhưng vì tuổi cao, sức yếu, quan trọng hơn, gia đình nhận thức được chiếc đồng hồ của chị Hoàng Ngân tặng có giá trị lịch sử và ý nghĩa lớn lao, nên gia đình chuyển đến Bảo tàng Thái Nguyên lưu giữ, bảo quản, trưng bày, tuyên truyền cho thế hệ trẻ hôm nay và mai sau
Ngày 24-5-2010 tới là ngày giỗ lần thứ 66 của Anh hùng liệt sĩ Hoàng Văn Thụ, bài viết này như một nén tâm hương tưởng nhớ người con yêu dấu của dân tộc ngã xuống vì độc lập tự do của Tổ quốc. Chúng tôi nâng niu chiếc đồng hồ tri ân của chị Hoàng Ngân, một kỷ vật quí chưa từng được công bố mà lòng rưng rưng nhớ tới người con gái đất Cảng anh hùng hiến trọn tuổi thanh xuân vì nước quyên thân, vì dân phục vụ.
Th.s, Nghệ sĩ nhiếp ảnh Đồng Khắc Thọ
(Ban quản lý khu di tích lịch sử sinh thái
ATK Định Hóa, Thái Nguyên)
