Đến Morocco, đất nước giàu cảnh đẹp với truyền thống lịch sử và văn hóa lâu đời, du khách sẽ không thể bỏ qua cố đô Fès, nơi lưu giữ cái hồn của đất nước Bắc Phi này.
Chúng tôi đến sân ga Fès vào một buổi chiều mùa đông khi nắng mật vẫn trải dài khắp phố. Trò chuyện với chủ nhà nghỉ, chúng tôi được ông nói về phố cổ của Fès như một ma trận không lối thoát với những lữ khách tìm đến đây. Đến phố cổ (medina) chúng tôi mới rõ điều ấy. Medina là một hệ thống các ngõ cụt mà bạn rất dễ bị lạc và mất phương hướng, nếu không có người hướng dẫn có khi cả ngày bạn cứ quanh quẩn mãi ở một chỗ!
Fès có lẽ là phố cổ đẹp và ấn tượng nhất của Morocco. Diễn ra trước mắt chúng tôi là cuộc sống thường ngày của cư dân phố cổ mà hàng trăm năm nay gần như không mấy đổi thay.
Ở Fès có hai màu chủ đạo là xanh lá cây và xanh lam. Xanh lam là màu biểu trưng của thành phố, còn xanh lá cây là màu của đạo Hồi. Cổng thành Bab Bou Jeloud nổi tiếng nhất ở Fès cũng được phủ gạch men mang hai màu chủ đạo đó: xanh lam ở mặt ngoài và xanh lá cây ở mặt trong. Chỉ các trường dạy kinh Koran như Medersa Bou Inania mới cho phép du khách ngoại đạo được vào thăm. Đó là một công trình kiến trúc tuyệt mỹ với nhiều chi tiết cầu kỳ và tinh xảo. Khi đến nhà thờ lớn và nổi tiếng nhất của Fès là Al-Karaouine, dù chúng tôi chỉ được nhìn từ ngoài cổng vào nhưng cũng đủ choáng ngợp trước vẻ đẹp lộng lẫy của kiến trúc tôn giáo cũng là trường đại học đầu tiên ở xứ này.
Fès đã sung túc từ ngàn xưa bởi có nguồn nước của sông Fes chảy qua và các ngành nghề thủ công truyền thống. Sông Fes là cội nguồn và huyết mạch của cố đô này, là cái nôi nuôi dưỡng nghề thuộc da nổi tiếng thế giới của Fès. Cái mùi khăn khẳn đặc trưng của da chưa thuộc lẩn quất ở mọi nơi trong khu phố cổ. Không chỉ có các sản phẩm da thuộc, Fès còn khiến du khách ngẩn ngơ với các sản phẩm sứ, gỗ, chạm trổ kim loại... Chúng tôi cứ mải mê xem thao tác của các nghệ nhân quên cả thời gian, có điều muốn chụp ảnh họ thì phải xin phép, vì người Hồi giáo không thích bị chụp ảnh chút nào! Song cũng có một anh thợ tiện gỗ nhiệt tình chỉ vẽ cho chúng tôi công việc của mình và cuối buổi còn tặng chúng tôi một món quà nho nhỏ anh vừa hoàn tất.
Chính sự lắt léo của những con hẻm ở đây đã cho du khách cơ hội khám phá khu phố cổ, dẫn bạn từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác và mong sẽ có ngày được trở lại để vẫn lạc lối trong ma trận của Fès.
Fès được hình thành vào năm 789, đến năm 808 trở thành kinh đô khi vua Idriss II cho xây dựng thành lũy ở đây. Năm 1912, dưới thời Pháp thuộc, thủ đô của Morocco được chuyển về Rabat nhưng Fès vẫn là trung tâm văn hóa và Hồi giáo của cả nước. Fès là thành phố lớn thứ ba của Morocco sau Casablanca và Rabat./.