Đồng bào DTTS đã tích cực gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc mình như tiếng nói, chữ viết, tri thức dân gian, lễ hội, trang phục, ẩm thực đến nghệ thuật trình diễn dân gian… để truyền lại cho thế hệ mai sau.
Trong số 10 di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia trên địa bàn tỉnh có 3 di sản của đồng bào Dao là lễ cấp sắc dân tộc Dao tiền; lễ cấp sắc dân tộc Dao quần chẹt và Tết nhảy dân tộc Dao quần chẹt. Trong số các nghệ nhân ưu tú có hai nghệ nhân ưu tú người dân tộc Mường là Hà Thị Sóng ở xã Lai Đồng, huyện Tân Sơn và Nguyễn Mạnh Hoạch ở xã Đồng Thịnh, huyện Yên Lập là những người đã góp phần không nhỏ gìn giữ, truyền dạy lại di sản văn hóa phi vật thể của đồng bào Mường cho thế hệ mai sau.
Nhắc đến văn hóa của đồng bào DTTS không thể không nhắc đến ẩm thực với những món ăn như: Xôi ngũ sắc, cơm lam, rau đồ, măng chua, rêu đá, bánh trứng kiến, bánh cá, thịt chua, bánh chim, bánh trám, bánh mốc…
Nhiều địa phương trong tỉnh đã có những cách làm sáng tạo để góp phần gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa của đồng bào DTTS, như huyện Yên Lập triển khai đề tài khoa học “Điều tra, nghiên cứu và đề xuất giải pháp bảo tồn các giá trị văn hóa, phát huy giá trị một số lễ hội dân gian tiêu biểu của đồng bào dân tộc Mường huyện Yên lập”, đề tài “Tư liệu hóa và phục dựng một số di sản văn hóa truyền thống điển hình của người Dao Quần chẹt huyện Yên Lập”.
Huyện Thanh Sơn đã triển khai thực hiện Đề án kiểm kê, sưu tầm, bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Mường giai đoạn 2017- 2020, định hướng đến năm 2025. Huyện Tân Sơn cũng đã triển khai “Đề án bảo tồn và phát triển một số loại hình văn hóa đặc sắc của đồng bào dân tộc thiểu số huyện Tân Sơn, giai đoạn 2019 - 2022, định hướng đến năm 2025”...
Trong số các di sản văn hóa của đồng bào DTTS, nghệ thuật trình diễn dân gian còn được lưu giữ khá đầy đủ như hát: Hát Sình ca, Vèo ca, múa Xúc tép, chim gâu, đi cà kheo của đồng bào dân tộc Cao Lan; múa Chuông, múa Rùa của dân tộc Dao; múa Khèn, kèn lá của dân tộc Mông; diễn tấu cồng chiêng; đâm đuống, chạm ống, múa xênh tiền, trống đu, hát ví rang… của dân tộc Mường.
Nhằm giúp các em học sinh người dân tộc thiểu số trên địa bàn xã có ý thức hơn trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình, Trường Tiểu học Tân Sơn xã Tân Sơn, huyện Tân Sơn đã thực hiện mô hình “Trường học gắn với văn hóa truyền thống địa phương - không gian văn hóa Mường”.
Cán bộ, giáo viên nhà trường đã vận động các phụ huynh, người dân trong và ngoài xã ủng hộ các đồ dùng, công cụ lao động, trang phục đặc trưng của người Mường, sưu tầm các loại tài liệu liên quan đến văn hóa truyền thống địa phương, ghi chép lại những lời bài hát, truyện cổ để xây dựng thành bộ tài liệu của trường lưu giữ tại thư viện nhà trường đưa ra thư viện thân thiện để học sinh được tiếp cận. Ngoài ra, nhà trường còn mời các nghệ nhân đến dạy hát Ví Rang cho học sinh trong các hoạt động ngoài giờ lên lớp để các em hiểu thêm về bản sắc văn hóa Mường.
Tại một số lớp cũng sưu tầm và trưng bày theo khuôn khổ không gian của lớp mình, xây dựng góc cộng đồng “Không gian văn hóa Mường”, đồng thời các giáo viên trong trường còn tự vẽ trang trí các họa tiết đặc trưng để tạo không gian văn hóa Mường giúp các em thêm hiểu, thêm yêu nét văn hóa độc đáo của đồng bào dân tộc Mường.
Không chỉ có Trường Tiểu học Tân Sơn mà nhiều trường học phổ thông dân tộc nội trú huyện Tân Sơn, Thanh Sơn, Yên Lập, Đoan Hùng cũng góp phần không nhỏ, giúp các em học sinh có ý thức hơn trong việc gìn giữ nét văn hóa độc đáo của các DTTS trên địa bàn tỉnh./.
