Nhiều lợi thế
Theo Cục Đường thủy nội địa (ĐTNĐ) Việt Nam, để tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động giao thông thủy quá cảnh và qua biên giới trên các tuyến đường thủy quy định, năm 2009, Việt Nam - Campuchia đã ký kết Hiệp định về vận tải thủy (Hiệp định). Hiệp định có hiệu lực năm 2011.
Từ khi Hiệp định có hiệu lực, hai nước đã làm thủ tục cho gần 78.000 lượt phương tiện, hơn 406.000 lượt thuyền viên, gần 20 triệu tấn hàng hóa và gần 1,3 triệu lượt hành khách thông qua. Riêng hàng container tăng trưởng trung bình 20%/năm.
Cục ĐTNĐ Việt Nam đánh giá, tiềm năng vận tải hàng giữa hai nước, nhất là hàng quá cảnh trên tuyến Hiệp định quy định còn rất lớn. Khảo sát gần đây cho thấy, nhu cầu vận tải hàng đi, đến tại 2 cảng Phnôm Pênh và Sihanoukville (Campuchia) là 2 điểm tập kết, trung chuyển hàng hóa trên tuyến Hiệp định quy định ngày càng cao. Tại cảng Phnôm Pênh, khu vực bến cảng container LM17 có công suất 300.000 Teus/năm. Nhưng thực tế năm 2021 đã có tới hơn 321.000 Teus hàng hoá quá cảnh đến các cảng biển khu vực TP HCM và Cái Mép - Thị Vải.
Theo số liệu cảng Phnôm Pênh công bố, năm 2011 khi Hiệp định chính thức có hiệu lực, lượng hàng container quá cảnh qua Việt Nam bằng tuyến vận tải đường thủy là 81.631 Teus. Sau 10 năm số lượng hàng hóa qua tuyến đã đạt 321.066 Teus vào năm 2021, đạt mức tăng trưởng gần 400%, trung bình 20% mỗi năm. Đối với cảng Sihanoukville, từ năm 2012 đến nay, lượng hàng hóa thông qua cảng tăng trưởng trung bình 11,29%, đạt gần 7 triệu tấn; Lượng hàng container tăng trung bình 12,8%, đạt hơn 730.000 Teus vào năm 2021.
Đây chính là lợi thế cho các cảng khu vực Cái Mép - Thị Vải của Việt Nam khi hiện nay khu vực này là cảng trung chuyển của hàng hóa xuất khẩu từ Campuchia đi Mỹ. Tuy nhiên, hiện hàng hoá từ Campuchia muốn đi Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Tây Âu… có thêm các lựa chọn khác, như qua Thái Lan, hoặc đường bộ qua Trung Quốc rồi đi tiếp. Do đó, tuyến vận tải thuỷ qua Việt Nam cần có những chính sách ưu tiên để cạnh tranh, hút khách.
Cải cách thủ tục để cạnh tranh
Theo Cục ĐTNĐ Việt Nam, mặc dù TP HCM đã miễn phí sử dụng hạ tầng cảng biển đối với hàng tuyến Hiệp định nhưng việc kiểm hóa vẫn mất nhiều thời gian. Cụ thể, hiện nay cơ quan chức năng vẫn đang tiến hành kiểm tra thủ công đối với hầu hết các lô hàng hóa quá cảnh được vận tải trên tuyến Hiệp định, gây mất nhiều thời gian. Mặt khác, thời gian làm việc của các cơ quan chức năng tại cửa khẩu Việt Nam trong giờ hành chính nên không giải phóng hàng nhanh được. Hơn nữa, theo quy định hiện nay, phương tiện không được hoạt động trên biển đoạn từ Cửa Tiểu tới cảng Cái Mép - Thị Vải, nên chỉ có thể đi theo tuyến luồng kênh Chợ Gạo. Nhưng luồng kênh này nhỏ, thường xuyên tắc nghẽn.
Cục ĐTNĐ Việt Nam cho rằng, những hạn chế này đã ảnh hưởng lớn đến khả năng cạnh tranh của tuyến Hiệp định so với các tuyến khác, dẫn đến các chủ hàng sẽ sử dụng tuyến khác để thay thế, cụ thể là sử dụng cảng Laem Chabang của Thái Lan hay Sihanoukville của Campuchia thay vì quá cảnh qua cảng Cái Mép - Thị Vải và Cát Lái.
Vì vậy, để có thể khai thác được tiềm năng, phát triển vận tải hàng trên tuyến Hiệp định, theo đại điện Cục ĐTNĐ Việt Nam, cần thiết khắc phục ngay những vướng mắc, hạn chế trên.
Cụ thể, về thủ tục, Cục ĐTNĐ cho rằng cần có quy định riêng rõ ràng về danh mục hàng hóa, về kiểm tra, giám sát hàng hóa trên tuyến Hiệp định, nhất là đối với các hàng hóa quá cảnh bằng container còn “nguyên tem”, chỉ thực hiện kiểm tra thủ công khi có dấu hiệu vi phạm quy định. Có vậy mới tăng hiệu suất khai thác và cắt giảm thời gian, chi phí vận tải, logistics. Cùng đó, tăng thời gian làm việc của các cơ quan tại cửa khẩu đường thủy như Vĩnh Xương, Thường Phước.
Cũng theo đại diện Cục ĐTNĐ Vịêt Nam, cần khảo sát, bổ sung tuyến ven biển Cửa Tiểu - Cái Mép - Thị Vải, Cái Mép - Thị Vải - Sihanoukville vào danh sách các tuyến vận tải đường thủy và quá cảnh của Hiệp định. Việc này nhằm kịp thời tận dụng lợi thế cho cụm cảng khu vực Cái Mép - Thị Vải là cảng trung chuyển đón hàng xuất khẩu của Campuchia từ Sihanoukville đi Mỹ và châu Âu. Mặt khác, tạo thuận lợi cho hàng từ Campuchia và Đồng bằng sông Cửu Long về thẳng cảng biển Cái Mép - Thị Vải, từ đó giảm ùn tắc, tạo điều kiện phát triển bền vững cho cảng Cát Lái.
