4 rủi ro nghiêm trọng nếu không kiểm soát tiền ảo
PV: Thưa ông, đến nay, Việt Nam đã có quy định về tiền điện tử nhưng chưa có định nghĩa cụ thể về tiền ảo và tài sản ảo, trong khi giao dịch bằng tài sản ảo, nhất là tiền số Bitcoin, Ethereum... đang diễn ra phổ biến. Quan điểm cá nhân của ông về tiền ảo, tài sản ảo, tiền kỹ thuật số, tiền mã hóa... ra sao, có sự khác nhau nào giữa chúng không?
- Việt Nam hiện chưa có khung pháp lý chính thức về tiền ảo và tài sản ảo, mặc dù giao dịch bằng các loại tài sản này, đặc biệt là Bitcoin, Ethereum, diễn ra ngày càng phổ biến. Cá nhân tôi cho rằng, tiền mã hóa (Cryptocurrency) như Bitcoin, Ethereum là xu hướng nhưng cần quản lý chặt chẽ. Bitcoin và Ethereum không chỉ là phương tiện thanh toán mà còn là tài sản đầu tư có giá trị lớn, trong khi có thể rủi ro lớn do biến động giá mạnh, nguy cơ bị lợi dụng để rửa tiền, tài trợ khủng bố. Kinh nghiệm một số quốc gia cũng cho biết, Bitcoin được công nhận như tài sản, nhưng chưa coi là tiền hợp pháp.
Tài sản ảo, đặc biệt là NFT, có thể mang lại giá trị, mở ra cơ hội lớn trong nghệ thuật, game blockchain… Tuy nhiên, thị trường này dễ bị thao túng nên cần khung pháp lý rõ ràng, bảo vệ nhà đầu tư. Còn tiền kỹ thuật số của ngân hàng trung ương (CBDC), theo tôi có thể là tương lai của hệ thống tài chính. Việt Nam đang nghiên cứu phát triển tiền kỹ thuật số quốc gia, có thể giúp giảm chi phí giao dịch, nâng cao hiệu quả kinh tế. Nếu triển khai tốt, CBDC có thể thay đổi cách giao dịch và tài chính số trong tương lai.
Trong thời gian tới, Việt Nam cần ban hành khung pháp lý cho tiền ảo, tài sản ảo để quản lý rủi ro nhưng vẫn hỗ trợ đổi mới sáng tạo. Đồng thời, cân nhắc phát triển tiền kỹ thuật số của Ngân hàng Nhà nước để kiểm soát thanh toán số hiệu quả hơn cũng như quản lý chặt chẽ hoạt động giao dịch tiền mã hóa để tránh rửa tiền, gian lận tài chính.
 |
Việt Nam cần ban hành khung pháp lý cho tiền ảo, tài sản ảo để quản lý rủi ro nhưng vẫn hỗ trợ đổi mới sáng tạo ( Ảnh minh họa) |
Có luật rõ ràng, nhà đầu tư sẽ tránh bị lừa đảo
PV: Theo ông, việc quản lý tiền ảo, tiền kỹ thuật số sẽ đem lại những lợi ích gì và nếu không quản lý thì sẽ có những tác động tiêu cực gì đến nền kinh tế và các vấn đề xã hội?
- Nếu Việt Nam có khung pháp lý rõ ràng để quản lý tiền ảo và tiền kỹ thuật số, nền kinh tế sẽ có nhiều lợi ích quan trọng. Nổi bật nhất là tăng cường tính minh bạch, chống rửa tiền và tài trợ khủng bố bởi tiền mã hóa có thể bị lợi dụng để thực hiện giao dịch ẩn danh, tài trợ các hoạt động phi pháp. Khi có quy định quản lý chặt chẽ, các giao dịch tiền số phải tuân thủ quy định về chống rửa tiền (AML) và nhận diện khách hàng (KYC), giúp tăng cường tính minh bạch tài chính.
Bên cạnh đó là bảo vệ nhà đầu tư và người dùng. Khi chúng ta có luật rõ ràng, nhà đầu tư sẽ tránh bị lừa đảo, các sàn giao dịch phải tuân thủ các tiêu chuẩn an toàn hơn; giảm rủi ro mất tiền do các vụ sập sàn, rug pull, như trường hợp FTX (2022) và Terra/LUNA (2022) gây thiệt hại hàng chục tỷ USD. Đồng thời, thu hút đầu tư và thúc đẩy đổi mới công nghệ.
Nếu Việt Nam xây dựng môi trường pháp lý phù hợp, có thể thu hút các doanh nghiệp blockchain đầu tư vào lĩnh vực tài chính số, phát triển ứng dụng tiền mã hóa. Ở khía cạnh này, Singapore, UAE, Hong Kong đang trở thành trung tâm blockchain nhờ khung pháp lý cởi mở nhưng chặt chẽ.
Ngoài ra, ứng dụng tiền kỹ thuật số của ngân hàng trung ương vào nền kinh tế có thể tăng hiệu quả thanh toán, giảm chi phí giao dịch, hạn chế sự phụ thuộc vào tiền mặt. Kinh nghiệm của Trung Quốc đã triển khai đồng Nhân dân tệ kỹ thuật số (e-CNY) cho thấy, việc này đã giúp quản lý hệ thống tài chính hiệu quả hơn.
Trường hợp nếu Việt Nam không có khung pháp lý để kiểm soát, sẽ có nhiều rủi ro nghiêm trọng. Một là rủi ro rửa tiền, tài trợ tội phạm vì tiền mã hóa cho phép giao dịch ẩn danh, không qua ngân hàng, có thể bị lợi dụng để rửa tiền, trốn thuế, tài trợ khủng bố. Nhiều tổ chức tội phạm đã sử dụng Bitcoin, Monero để giao dịch phi pháp. Hai là, tình trạng lừa đảo, mất tiền hàng loạt. Ba là, ảnh hưởng đến chính sách tiền tệ và tài chính quốc gia. Nếu tiền mã hóa phát triển tự do mà không bị kiểm soát, có thể tạo ra hệ thống tài chính “ngầm”, gây ảnh hưởng đến chính sách tiền tệ của Ngân hàng Nhà nước. Chẳng hạn, nếu người dân ồ ạt sử dụng Bitcoin thay vì VNĐ, Ngân hàng Nhà nước sẽ mất quyền kiểm soát cung tiền, gây bất ổn nền kinh tế. Bốn là, dễ xảy ra bong bóng tài sản, ảnh hưởng đến kinh tế vĩ mô. Tiền mã hóa có biến động giá rất mạnh, có thể tạo ra bong bóng tài sản, khi sụp đổ sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến nền kinh tế. Sự sụp đổ của Terra/LUNA (2022) đã khiến hàng triệu nhà đầu tư mất trắng chính là một dẫn chứng.
PV: Ông có thể cho biết những kiến nghị của mình để xây dựng khung pháp lý cho tiền kỹ thuật số ở Việt Nam?
- Tôi cho rằng, trước hết, cần xác định rõ khái niệm pháp lý về tiền kỹ thuật số. Hiện nay, Việt Nam chưa có định nghĩa chính thức về tiền mã hóa, tài sản ảo, tiền kỹ thuật số. Vì thế, tôi kiến nghị Chính phủ, Ngân hàng Nhà nước và Bộ Tài chính cần định nghĩa rõ ràng: tiền mã hóa (Cryptocurrency): Tài sản ảo hay phương tiện thanh toán?; tiền kỹ thuật số của Ngân hàng Nhà nước (CBDC) sẽ triển khai như thế nào? quy định về stablecoin (USDT, USDC, DAI...) có được phép giao dịch không? cấp phép và giám sát sàn giao dịch tiền kỹ thuật số tại Việt Nam
Hiện nay, nhà đầu tư Việt Nam chủ yếu giao dịch trên các sàn quốc tế (Binance, OKX, Bybit, KuCoin...) mà không có sự giám sát của Nhà nước. Do đó, cần cấp phép hoạt động cho sàn giao dịch nội địa, đảm bảo các tiêu chuẩn quy định về KYC (xác minh danh tính), AML (chống rửa tiền); bảo vệ tài sản nhà đầu tư, tránh các vụ sập sàn như FTX (2022); thu thuế từ giao dịch tài sản số, tránh thất thoát nguồn thu.
Cơ chế Sandbox có thể là giải pháp tốt
PV: Như ông vừa nói trên, có phải ông đề xuất áp dụng cơ chế thử nghiệm để thành lập sàn giao dịch cho tiền số? Dự thảo Luật Công nghiệp công nghệ số đang được xây dựng cũng có đề cập đến cơ chế thử nghiệm thì theo ông, có cần thiết luật hóa cơ chế này cho tiền số trong dự thảo Luật hay không?
- Việt Nam hiện chưa có sàn giao dịch tiền số hợp pháp, nhưng nhu cầu giao dịch của người dân rất lớn. Cơ chế sandbox (thử nghiệm có kiểm soát) có thể là giải pháp tốt để thử nghiệm sàn giao dịch tiền số trước khi có luật chính thức.
Lý do là giao dịch tiền số tại Việt Nam đang diễn ra mạnh mẽ trên các sàn quốc tế như Binance, OKX, Bybit... nhưng không chịu sự quản lý của Nhà nước. Nếu không có sàn giao dịch trong nước, Việt Nam đang thất thoát nguồn thu thuế rất lớn. Trong khi một số quốc gia, có cả các quốc gia ASEAN như Singapore, Nhật Bản, UAE đã có quy định cấp phép cho sàn tiền số, Việt Nam cần đi theo xu hướng này để tránh tụt hậu.
Việc tích hợp quy định vào dự thảo Luật Công nghiệp Công nghệ số sẽ giúp Việt Nam đi trước xu hướng. Điều đó không chỉ tạo nền tảng pháp lý cho sàn giao dịch tiền số hoạt động minh bạch, hợp pháp, mà còn đáp ứng kịp thời Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế số, giúp thu hút đầu tư vào lĩnh vực fintech, blockchain.
Tuy nhiên, nếu luật hóa ngay nhưng chưa có mô hình thực tế để tham chiếu, có thể sẽ gây khó khăn khi áp dụng. Vì vậy, tôi muốn nhấn mạnh, cơ chế sandbox sẽ giúp kiểm nghiệm các mô hình sàn giao dịch tiền số, đánh giá rủi ro trước khi đưa vào luật chính thức.
PV: Trân trọng cảm ơn ông!
Về quan điểm chung, tiền ảo (Virtual Currency) là một dạng tiền kỹ thuật số không được phát hành hoặc bảo đảm bởi Chính phủ; được sử dụng trong môi trường kỹ thuật số như trò chơi điện tử, mạng xã hội hoặc nền tảng giao dịch trực tuyến. Ví dụ, tiền trong game (Vcoin, Zing xu), các điểm thưởng trong hệ thống thương mại điện tử.
Tài sản ảo (Virtual Asset) là tài sản tồn tại dưới dạng kỹ thuật số, có thể được mua bán, trao đổi như tài sản hữu hình, bao gồm tiền ảo, NFT (Non-Fungible Token), các quyền tài sản kỹ thuật số. Tài sản ảo có thể có giá trị và được quy đổi ra tiền pháp định trong một số trường hợp.
Tiền mã hóa (Cryptocurrency) là một dạng tiền ảo sử dụng công nghệ blockchain và mã hóa để đảm bảo tính an toàn, phân quyền; không do Chính phủ phát hành nhưng có thể được dùng làm phương tiện trao đổi trên toàn cầu. Ví dụ, Bitcoin (BTC), Ethereum (ETH), Binance Coin (BNB), USDT (Tether).
Tiền kỹ thuật số (Digital Currency) là tiền tồn tại dưới dạng điện tử, không phải tiền giấy hay tiền xu; có thể do ngân hàng trung ương phát hành (Central Bank Digital Currency - CBDC). Ví dụ: E-CNY (Nhân dân tệ kỹ thuật số của Trung Quốc), Dự án đồng Euro kỹ thuật số.
