Trải qua một thời gian dài, dự án cải tạo, nâng cấp hồ Thường Xung nhằm mục tiêu tích nước điều hoà lượng nước mùa mưa, cung cấp nước cho bốn xã trong mùa khô đã không thực hiện được như mong muốn bởi công trình dang dở cho dù số tiền đã đầu tư hơn 316 tỷ đồng.
Đắp chiếu công trình hơn 316 tỷ đồng
Dự án cải tạo, nâng cấp hồ Thường Xung nằm trên phạm vi ba xã của huyện Nho Quan bao gồm: Văn Phú, Văn Phương và Cúc Phương do UBND huyện làm chủ đầu tư từ nguồn vốn trái phiếu Chính Phủ. Theo ông Trịnh Đức Hưng, Phó Chủ tịch UBND huyện Nho Quan, mục tiêu của dự án nhằm cung cấp nước tưới, tiêu cho 800 ha đất canh tác cũng như cung cấp nước sinh hoạt cho bốn xã trong huyện kết hợp làm chậm lũ sông Hoàng Long gắn với phát triển du lịch, nâng cấp giao thông nông thôn với các hạng mục chính: sửa chữa, nâng cấp đập chính hồ Thường Xung cũ, xây dựng tuyến đập tràn 300 m, xây dựng hai cống lấy nước dưới đập, xây dựng hệ thông tưới tiêu và các công trình trên kênh.
Ngày 13/3/2011, tại quyết định số 580/QĐ-UBND của UBND huyện Nho Quan, dự án có tổng mức đầu tư của công trình là 226, 791 tỷ đồng trong đó chi phí xây lắp và thiết bị là 146,108 tỷ đồng, chi phí quản lý dự án CPK 14,611 tỷ đồng, chi phí GPMB 50 tỷ, chi phí dự phòng 16,072 tỷ đồng.
Sau đó, đến tháng 8 năm 2011 tại quyết định số 752/QĐ-UBND ngày 18/10/2011 của UBND huyện Nho Quan dự án được bổ sung kinh phí mỗi công đoạn nâng lên để rồi sau nhiều lần bổ sung thì chi phí xây lắp và thiết bị từ 146, 108 tỷ đồng ban đầu vọt lên hơn 535 tỷ đồng, chi phí quản lý dự án từ 14, 611 tỷ đồng cũng “ nhảy” lên gần 30 tỷ, chi phí GPMB và đền bù từ 50 tỷ đồng cũng theo đó bay lên 80 tỷ đồng, chi phí dự phòng từ 16, 072 tỷ đồng cũng không “yên vị” chạy lên con số 30 tỷ đồng. Vậy là tổng kinh phí cho công trình từ chỗ 226,791 tỷ đồng vọt lên hơn 675 tỷ đồng. Vì lý do cạn vốn, đến ngày 01/12/2016, UBND tỉnh phê duyệt quyết toán hồ Thường Xung là hơn 316,609 tỷ đồng và còn nợ phải trả gần 29 tỷ đồng.
Sau nhiều lần điều chỉnh diện tích đất thu hồi để phục vụ dự án tại quyết định số 14/QĐ-UBND ngày 9/01/2013 của UBND tỉnh Ninh Bình về việc quyết định thu hồi thêm 246. 300, 5m2 thuộc ba xã Cúc Phương, Văn Phương, Văn Phú ảnh hưởng hàng trăm hộ. Trong đó, riêng xã Văn Phú tại quyết định số 1133/QĐ-UBND của UBND huyện Nho Quan ra ngày 15/4/2011 có 327 gia đình bị thu hồi đất để làm dự án.
Sau một thời gian dài thi công, một số hạng mục được hoàn thành song những phần quan trọng nhất lại… bỏ ngỏ khiến cả dự án gần như “đắp chiếu” không phát huy tác dụng. Đó là tuyến đường ven hồ còn khoảng 1,5 km chưa thi công, tuyến đập mới còn khoảng 100m chưa khép kín, nạo vét lòng hồ, kênh thoát lũ sau tràn và các công trình trên kênh.v.v Nhưng điều quan trọng nhất là 100 m tuyến đập mới chưa khép kín và hiện 13 hộ đồng bào dân tộc Mường vẫn ở lòng hồ khiến công trình chưa có tác dụng ngăn lũ như mục tiêu của dự án đề ra.
Ông Đinh Văn Lặng - Trưởng thôn Đồng Bót (xã Cúc Phương) cho biết: Tôi vẫn giữ hồ sơ đầy đủ của Ban Quản lý dự án sau khi họ kiểm đếm tài sản trên đất của các hộ trong thôn nhưng từ bấy đến nay không thấy động tĩnh gì. Sống trong tình trạng nằm trong dự án phải di chuyển thì khổ lắm. Lên chỗ định cư mới thì không có tiền làm nhà, sống trong lòng hồ lúc nhà hư hỏng cũng không được sửa. Năm 2008, nước lũ sông Hoàng Long dâng cao vào đến sân nhà. Mấy hôm nay, nghe dự báo thời tiết thấy khu vực Tây Bắc mưa lớn cho nên đồng bào không ngủ yên giấc, thường xuyên hồi hộp vì sợ lũ về ban đêm thì chạy không kịp.
Hồ Thường Xung nằm trong vùng ảnh hưởng của sông Hoàng Long với nguồn nước từ Hưng Thi (Hoà Bình) và nước từ các triền núi thuộc địa bàn xã Cúc Phương, Văn Phú chảy về. Nếu theo mục tiêu dự án cải tạo, nâng cấp hồ, dòng nước từ Thường Xung hoà cùng hai hồ Hang Trải và nước Lộ (xã Văn phú) có thể tích trữ được khoảng 4 triệu mét khối sẽ góp phần điều hoà lượng nước mùa mưa và cấp nước mùa khô cho bốn xã trên địa bàn. Cho nên, hai khâu quan trọng nhất của dự án là khu tái định cư mặc dù được quyết toán giai đoạn I là 80 tỷ đồng, nhưng 13 hộ nằm trong lòng hồ vẫn phải đợi vì… hết tiền! Mặt khác, đập tràn chưa hàn khẩu thì dự án cũng như giai đoạn ban đầu, không có tác dụng điều hoà nước mùa mưa, cấp nước mùa khô.
Cơ quan chức năng cần vào cuộc
Dự án cải tạo, nâng cấp hồ Thường Xung là một trong những dự án quan trọng đối với huyện miền núi Nho Quan bởi tính thiết thực của việc điều tiết nước trong mùa khô và mùa mưa, đồng thời cung cấp nước tưới cho 800 ha canh tác cũng như cấp nước cho hàng chục nghìn gia đình sống quanh chân núi. Tuy nhiên, việc GPMB của Ban Quản lý dự án thực hiện có nhiều điểm thiếu minh bạch, một số người dân khiếu kiện kéo dài, gây giảm xút lòng tin trong nhân dân ba xã Văn phú, Văn Phương và Cúc Phương.
Thậm chí Ban GPMB còn tham mưu cho UBND huyện Nho Quan ra quyết định số 483/QĐ-UBND ngày 20/3/2013 phê duyệt dự toán bổ sung, hỗ trợ khống về hỗ trợ GPMB và công cải tạo đất cho bốn hộ, gồm: ông Hoàng Văn Quyết (thôn Sào Lâm), ông Nguyễn Văn Niên (thôn Trại Rào), ông Lê Đại Việt (thôn Phú Lâm), ông Nguyễn Văn Lan (thôn Phượng Lâm) với tổng số tiền hơn 400 triệu đồng.
Mặt khác, trước những kiến nghị của người dân, Thanh tra Chính phủ tổ chức thanh tra và tại kết luận số 1121/KL-TTCP ngày 9/5/2012 nêu rõ: việc chỉ định đơn vị tư vấn khảo sát lập dự án đầu tư xây dựng công trình trong khi chưa có chủ trương đầu tư là không phù hợp với quy định tại điều 40 Nghị định số 58/2008/NĐ-CP của Thủ tướng Chính phủ. UBND huyện Nho Quan (chủ đầu tư) phê duyệt kế hoạch đấu thầu là trái thẩm quyền theo quy định tại khoản 1, điều 11 Nghị định số 58/2008/NĐ-CP ghi rõ “Chủ đầu tư có trách nhiệm trình kế hoạch đấu thầu lên người quyết định đầu tư hoặc người được uỷ quyền đầu tư xem xét phê duyệt”.
Mặt khác, trình tự áp dụng đối với gói thầu chỉ định thầu không tuân theo quy định tại điều 41 Nghị định 58/2008/NĐ-CP về “quy trình chỉ định thầu”. Mặt khác, UBND huyện tổ chức làm nhiệm vụ GPMB chưa thực hiện đầy đủ theo trình tự, thu hồi đất được quy định tại chương V Nghị định số 84/2007/NĐ-CP ngày 25/5 của Chính Phủ.
Dự án cải tạo, nâng cấp hồ Thường Xung cần có sự vào cuộc của các ngành chức năng trong tỉnh Ninh Bình kiểm tra làm rõ. Việc lập dự toán cấp khống tiền GPMB của bốn hộ với số tiền hơn 400 triệu đồng và Thanh tra Chính phủ phát hiện đề nghị giảm trừ giá trị dự toán công trình hơn hai tỷ đồng cần phải được làm rõ.
Ngoài ra, hàng loạt dự án khác như dự án nạo vét cải tạo sông Hoàng Long, sông Đáy, sông Sào Khê, hồ máy xay (thành phố Ninh Bình), Khu đô Thị Xuân Thành cần kiểm tra làm rõ và thông báo công khai theo điều 39 Luật Thanh tra năm 2010.