Theo quy định hiện hành, công an (CA) xã chỉ tiếp nhận tố giác, tin báo về tội phạm, lập biên bản tiếp nhận, lấy lời khai ban đầu và chuyển ngay tin báo kèm theo các tài liệu, đồ vật có liên quan cho cơ quan điều tra có thẩm quyền.
Đại tướng Tô Lâm, Bộ trưởng CA cho rằng xã, phường đứng ngang nhau về mặt hành chính nhưng hiện quy mô CA xã chỉ bằng 1/5. Có nhiều xã tình hình phức tạp hơn phường, như xã đang đô thị hóa, xã ven đô, xã vùng sâu, vùng xa, vùng phức tạp; có những nơi "đi trong xã không thôi cũng gần trăm cây số". Nếu không bổ sung trách nhiệm tiến hành kiểm tra, xác minh sơ bộ tố giác, tin báo về tội phạm cho CA xã, "những bức xúc của người dân không được giải quyết kịp thời".
Gần 2 năm qua, Bộ CA đã điều động khoảng 45.000 CA chính quy xuống 100% xã, đạt tỷ lệ trung bình 5,2 CA chính quy trên mỗi xã. "Có xã 5 người, xã 7-8 người; cũng có xã thuộc huyện Bình Chánh, TP HCM lên đến 50 người, vì có tới 130.000 dân, gần bằng nửa tỉnh khác", Bộ trưởng CA nói.
Trong gần 45.000 CA chính quy về xã, khoảng 50% có trình độ đại học, trên 71% từng làm công tác điều tra hoặc liên quan điều tra hình sự. Vừa qua, Bộ tiếp tục tăng cường gần 400 cán bộ xuống các xã biên giới - địa bàn có những vấn đề liên quan an ninh, dịch bệnh...
Từ 1/10/2017 đến tháng 6/2021, CA xã đã xử lý hơn 283.000 tin báo tố giác tội phạm (chiếm trên 60%), chủ yếu những vụ việc xảy ra ở địa bàn cơ sở như trộm cắp tài sản, cố ý gây thương tích, gây rối trật tự công cộng... "Nếu không phân cấp cho xã rất khó khăn, bởi những vấn đề này cần giải quyết từ sớm, từ xa; nếu kéo dài không giải quyết có thể dẫn đến một vụ án hình sự khác", ông Lâm nói.
Tại các tổ thảo luận, nhiều đại biểu Quốc hội đồng tình bổ sung trách nhiệm cho CA xã. Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc đánh giá, hệ thống CA xã hiện khá hoàn chỉnh, có vị thế với hệ thống CA cả nước. Do đó, bổ sung chức năng xử lý tố giác, tin báo tội phạm cho CA xã rất cần thiết và đáp ứng kịp thời theo quy định của Luật. Đây cũng là chỉ tiêu rất quan trọng mà Quốc hội đưa ra về tỷ lệ xử lý tin báo tố giác tội phạm, nếu không ràng buộc bằng quy định này thì việc nắm tình hình chưa đến nơi đến chốn.
Ông đề nghị Bộ CA tổng kết, đánh giá hoạt động của CA xã để phát huy mặt tốt, chấn chỉnh tồn tại, kể cả vấn đề chỗ ở, phương thức hoạt động, sự phối hợp với đảng ủy xã, chính quyền xã, phối hợp với dân quân địa phương...
Phó Ban Tuyên giáo Trung ương Lại Xuân Môn (nguyên Bí thư Tỉnh ủy Cao Bằng) nói, theo tinh thần "Bộ tinh, tỉnh mạnh, huyện toàn diện, xã nắm cơ sở", lực lượng CA chính quy đã về các xã và phát huy được năng lực. Ở Cao Bằng, từ khi có CA chính quy về xã, tội phạm hay các sự việc xảy ra ở bản làng, thôn xóm đều giảm.
"Bổ sung lực lượng CA chính quy mà lại không thêm trách nhiệm thì không đáp ứng được yêu cầu", ông Môn nói thêm rằng quy định như dự thảo sẽ "bớt" gánh nặng cho các cấp trên. Hơn nữa, nếu không giải quyết ngay tại cơ sở thì “điểm nóng” sẽ âm ỉ, phức tạp.
Chủ nhiệm Ủy ban Quốc phòng An ninh Lê Tấn Tới nhấn mạnh, tâm lý tội phạm rất quan trọng. "Khi mới bắt, tội phạm rất run sợ, nên ghi lời khai luôn thì họ sẽ khai hết", ông nói. CA xã đang làm công việc này nhưng chưa được công nhận. Khi chuyển hồ sơ lên huyện, CA huyện phải làm lại lời khai để đảm bảo tính pháp lý.
"Đề xuất cho CA xã được kiểm tra, xác minh sơ bộ tố giác, tin báo về tội phạm như CA phường, để giảm tải số vụ việc phải điều tra của CA huyện", ông nói.
Viện trưởng VKSNDTC Lê Minh Trí cũng cho biết, theo quy định, trách nhiệm xử lý tố giác, tin báo tội phạm thuộc CA phường, thị trấn, Đồn CA, không thuộc trách nhiệm của CA xã. Trong khi những năm gần đây, Bộ CA đã chuyển CA chính quy làm CA xã, khiến lực lượng này đã có "thay đổi căn bản về chất".
Tuy nhiên, tính pháp lý trên thực tế lại không có, vì vậy cần thiết phải bổ sung để lực lượng CA xã được "chính danh". Ông Trí cho rằng tất cả diễn biến phức tạp về tội phạm ở cơ sở chủ yếu ở cấp xã, làm tốt ngay từ đầu sẽ giảm được áp lực giải quyết ở cả cấp huyện và cấp tỉnh.
