Điều 225 dự thảo mới nhất của Luật Đất đai (sửa đổi) quy định thẩm quyền giải quyết tranh chấp đất đai và tài sản gắn liền với đất do TAND giải quyết, còn UBND có trách nhiệm hỗ trợ cung cấp hồ sơ. Quy định này có thay đổi so với Luật Đất đai 2013, theo đó cả UBND và toà đều có thẩm quyền giải quyết tranh chấp này.
Theo LS Trung, để UBND tham gia giải quyết tranh chấp "có cái hay cũng có cái dở". Nếu giao thẩm quyền cho UBND, thuận lợi là vấn đề được giải quyết nhanh hơn và có thể cấp luôn giấy cho dân. Tuy nhiên, nếu UBND không thể giải quyết thì sự việc vẫn phải đưa ra toà. "Vậy tại sao không đưa ra toà luôn cho nhanh", ông nói và đề nghị thẩm quyền giải quyết khiếu nại, khiếu kiện về đất đai nên giao thẳng cho toà, thay vì thông qua UBND.
Luật hiện hành quy định, nếu không đồng ý quyết định thu hồi đất, người dân có thể khiếu nại và khiếu kiện lên UBND cấp huyện hoặc cấp tỉnh tối đa 2 lần. Sau đó, nếu họ vẫn không đồng ý thì sẽ khởi kiện ra toà.
Tuy nhiên, thực tế nhiều vụ khiếu nại hành chính qua UBND không được giải quyết đúng thời hạn, dẫn đến thời gian giải quyết kéo dài. Không ít vụ UBND đã ban hành quyết định giải quyết 1-2 lần, lại bị tòa án tuyên hủy.
Theo LS Trung, việc xử ở toà sẽ tạo điều kiện để dân đối thoại trực tiếp với người ra quyết định hành chính. Toà cũng có quy định hoà giải nên khi hai bên có chung tiếng nói có thể rút ngắn thời gian giải quyết.
Đồng quan điểm, PGS.TS Phan Trung Hiền, Trưởng khoa Luật, ĐH Cần Thơ, nói quy định hiện hành khiến người dân trong vòng luẩn quẩn vì UBND cấp tỉnh vừa là chủ thể định giá đất tính bồi thường, vừa giải quyết khiếu nại. "Như vậy là UBND vừa đá bóng, vừa thổi còi, vừa cho thuê sân", ông Hiền nói và cho rằng giải quyết khiếu kiện là vai trò của toà.
Trong khi đó, LS Nguyễn Văn Hậu cho rằng chuyển toàn bộ thẩm quyền giải quyết tranh chấp đất đai cho toà là tâm lý "làm không được thì đẩy qua toà cho xong". Ông dẫn chứng Nghị quyết 18/2022 của Trung ương về đất đai nêu rõ phương châm "giải quyết triệt để tranh chấp về đất đai từ cơ sở, tránh vượt cấp lên Trung ương". Do đó, dự thảo sửa theo hướng bỏ thẩm quyền của UBND là thu hẹp bớt quyền của người dân và bỏ một cơ chế giải quyết linh hoạt.
Tại Hội nghị, Phó Giám đốc Sở TN&MT TP HCM Nguyễn Văn Bảy nêu quan điểm thẩm quyền giải quyết tranh chấp là của tư pháp, không phải hành chính. Theo ông, toà hiện có quy trình "tiền tố tụng" rất hay và hiệu quả là hoà giải đối thoại. "Không cần lo việc toà không nắm hết vấn đề quản lý Nhà nước về đất đai vì hiện hệ thống hồ sơ, dữ liệu đất đai đã được cải thiện nhiều so với trước đây", ông nói.
Một hạn chế khác của dự thảo Luật được ông Bảy nêu ra là sự nhập nhằng trong phân định thẩm quyền chung và riêng khi giải quyết tranh chấp đất, gây hệ luỵ rất lớn. Dự thảo luật hiện hành rất ít thẩm quyền của Chủ tịch UBND mà hầu hết giao chung chung, dẫn đến nhận thức tất cả đều là trách nhiệm tập thể.
Ông Bảy dẫn chứng theo quy định, thẩm quyền cấp sổ đỏ là của UBND. Tuy nhiên, tập thể UBND họp mỗi tuần một lần nên chỉ bàn những chủ trương hệ trọng, còn vấn đề cụ thể, cá biệt đều là Chủ tịch UBND xử lý. Đến khi UBND bị kiện ra toà thì vấn đề lại thành trách nhiệm tập thể, cơ quan tố tụng còn kiểm tra xem có biên bản họp nào của UBND bàn về vụ việc không. Do đó, ông đề nghị Luật Đất đai cần rà soát để phân rõ thẩm quyền từng cấp và của thủ trưởng.
