Kỳ vọng nhiều cơ chế đột phá để phát triển nhà ở xã hội

Đề xuất thành lập Quỹ NƠXH quốc gia

Trình bày Tờ trình Dự thảo Nghị quyết về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển nhà ở xã hội, Bộ trưởng Trần Hồng Minh cho rằng, hiện Việt Nam chưa có quỹ nhà ở quốc gia hoặc mô hình định chế tài chính phù hợp để hỗ trợ nguồn lực tài chính cho các địa phương, doanh nghiệp triển khai các dự án nhà ở xã hội đảm bảo dài hạn, bền vững. Cả nước chỉ có một số quỹ phát triển nhà ở một số tỉnh , thành phố như: Quỹ phát triển nhà ở Thành phố Hồ Chí Minh, Bình Dương, Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu,…Tuy nhiên, do nguồn vốn hoạt động của quỹ phát triển nhà ở còn hạn chế, nên hầu hết quỹ phát triển nhà ở địa phương đã sáp nhập vào quỹ đầu tư phát triển địa phương. Bộ trưởng Minh cho rằng cần xây dựng “Quỹ nhà ở quốc gia”.

Dự thảo Nghị quyết về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển nhà ở xã hội đề xuất nhiều cơ chế đặc thù để phát triển nhà ở xã hội trong giai đoạn tới.

Đáng chú ý như, để có nguồn vốn dài hạn, bền vững cho phát triển nhà ở xã hội, cần thiết phải thành lập “Quỹ Nhà ở quốc gia” để thực hiện chức năng đầu tư xây dựng, tạo lập quỹ nhà ở xã hội, nhà ở cho cán bộ, công chức, viên chức, người lao động thuê mua, thuê. Quỹ được hình thành từ nguồn ngân sách nhà nước cấp, tiếp nhận nguồn hỗ trợ tự nguyện, nguồn đóng góp của tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước, nguồn thu từ việc đóng tiền tương đương giá trị quỹ đất đã đầu tư xây dựng hệ thống hạ tầng kỹ thuật để xây dựng nhà ở xã hội theo quy định của pháp luật về nhà ở, nguồn từ bán nhà ở thuộc tài sản công và các nguồn huy động hợp pháp khác.

Để đẩy nhanh tiến độ đầu tư xây dựng nhà ở xã hội, nhà ở cho lực lượng vũ trang nhân dân, hoàn thành mục tiêu Đề án 1 triệu căn hộ nhà ở xã hội, rút ngắn thời gian thực hiện các thủ tục hành chính, bảo đảm “nguyên tắc một việc chỉ do một cơ quan chủ trì chịu trách nhiệm”, đề xuất thí điểm: Ủy ban nhân dân cấp tỉnh giao chủ đầu tư hoặc chấp thuận chủ trương đầu tư đồng thời giao chủ đầu tư dự án đầu tư xây dựng nhà ở xã hội; Bộ Quốc phòng, Bộ Công an giao chủ đầu tư hoặc chấp thuận chủ trương đầu tư đồng thời giao chủ đầu tư dự án đầu tư xây dựng nhà ở cho lực lượng vũ trang nhân dân sau khi được Ủy ban nhân dân cấp tỉnh thống nhất bằng văn bản danh mục dự án, vị trí khu đất để đầu tư xây dựng nhà ở cho lực lượng vũ trang nhân dân; trình tự, thủ tục giao Chính phủ quy định chi tiết.

Thời gian thực hiện thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư đồng thời giao chủ đầu tư không thông qua đấu thầu đề xuất tại dự thảo Nghị quyết dự kiến tối đa 75 ngày, cắt giảm được khoảng 200 ngày, tương ứng khoảng 70% thời gian thực hiện so với quy định hiện hành.

Ngoài ra, nhằm rút ngắn thời gian triển khai thực hiện dự án đầu tư xây dựng nhà ở xã hội, đề xuất bỏ bước lập, thẩm định, phê duyệt nhiệm vụ quy hoạch chi tiết; Đề xuất bỏ thủ tục thẩm định báo cáo nghiên cứu khả thi; Trường hợp công trình nhà ở xã hội thuộc dự án đầu tư xây dựng nhà ở xã hội được đề xuất áp dụng thiết kế mẫu, thiết kế điển hình đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền công bố thì được miễn giấy phép xây dựng. Việc lựa chọn nhà thầu trong hoạt động xây dựng để thực hiện các gói thầu thuộc dự án đầu tư xây dựng nhà ở xã hội, công trình nhà ở xã hội bằng nguồn vốn đầu tư công, nguồn tài chính công đoàn, vốn của doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp do doanh nghiệp nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ được thực hiện theo hình thức chỉ định thầu rút gọn theo quy định của pháp luật về đấu thầu.

Theo trình bày của Bộ trưởng Trần Hồng Minh, Dự thảo Nghị quyết không quy định các thủ tục hành chính mới. Dự thảo Nghị quyết đã phân quyền toàn bộ cho chính quyền địa phương, Bộ Quốc phòng, Bộ Công an trong việc chấp thuận chủ trương đầu tư đồng thời giao chủ đầu tư dự án đầu tư xây dựng nhà ở xã hội, nhà ở cho lực lượng vũ trang nhân dân. Đồng thời để đảm bảo chặt chẽ, khả thi, thống nhất với Luật Tổ chức Chính phủ, Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025, dự thảo Nghị quyết đã có quy định về việc Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, Bộ Quốc phòng, Bộ Công an không được phân cấp, ủy quyền đối với nội dung về giao chủ đầu tư, chấp thuận chủ trương đầu tư đồng thời giao chủ đầu tư dự án đầu tư xây dựng nhà ở xã hội.

Dự thảo cũng được xây dựng trên quan điểm bình đẳng, không có sự phân biệt về giới cũng như chính sách dân tộc trong việc tiếp cận chính sách hỗ trợ về nhà ở xã hội cũng như tham gia đầu tư phát triển nhà ở xã hội.

Thừa ủy quyền của Chính phủ, Bộ trưởng Trần Hồng Minh trình bày báo cáo Nghị quyết tại Quốc hội.

Ngoài ra, theo Bộ trưởng Minh, hiện nay nhiều người lao động không có khả năng mua NOXH, không đủ tiền thuê căn hộ chung cư thương mại, phải sống trong các dãy nhà trọ cấp 4, thiếu nước sạch, môi trường ô nhiễm. Nhu cầu các doanh nghiệp lớn, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, các đơn vị sự nghiệp công lập mong muốn được thuê nhà ở xã hội để chủ động về chỗ ở cho cán bộ, viên chức, người lao động của mình thì không thuộc đối tượng được thuê nhà ở xã hội.

Sau sắp xếp bộ máy, thực tế nhiều cán bộ, công chức, viên chức, người lao động phải đi xa nơi ở để làm việc. Do đó, cần có chính sách để tạo điều kiện cho họ có chỗ ở. Tuy nhiên, hiện nay, pháp luật chưa cho phép các cơ quan hành chính nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập, được thuê nhà ở xã hội để bố trí cho cán bộ, công chức, viên chức, người lao động của mình ở. Bởi vậy, Chính phủ đề xuất điều kiện để mua hoặc thuê NOXH bao gồm các đối tượng chưa được hưởng chính sách hỗ trợ về nhà ở, chưa có nhà thuộc sở hữu của mình. Trường hợp đã có nhà thuộc sở hữu thì khoảng cách đến địa điểm làm việc phải từ 30km trở lên. Dự thảo nghị quyết cũng đề xuất cho phép doanh nghiệp, cơ quan hành chính nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập được thuê NOXH cho người lao động ở.

Chấp thuận chủ trương đầu tư NƠXH không thông qua đấu thầu

Trình bày báo cáo thẩm tra Dự thảo Nghị quyết về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển nhà ở xã hội, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp (UBPLTP) Hoàng Thanh Tùng cho biết Ủy ban tán thành với sự cần thiết ban hành Nghị quyết.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng thông tin.

Tuy nhiên, dự thảo bổ sung 03 chính sách mới so với Kết luận của Bộ Chính trị, do đó, đề nghị Chính phủ báo cáo xin ý kiến chỉ đạo của cấp có thẩm quyền về nội dung này.

Bên cạnh đó, UBPLTP cho rằng, các chính sách được đề nghị trong dự thảo Nghị quyết đều là những chính sách mới, lớn, có tác động sâu rộng đến nguồn lực nhà nước, quyền, nghĩa vụ của các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân, nhiều giải pháp đột phá rất thông thoáng, tuy cần thiết để đáp ứng yêu cầu thực tiễn, nhưng đồng thời cũng tiềm ẩn nguy cơ sơ hở, lạm dụng dẫn đến tham nhũng, tiêu cực, lãng phí. Thực hiện yêu cầu của Bộ Chính trị và Kết luận của UBTVQH, UBPLTP đề nghị dự thảo Nghị quyết cần bổ sung quy định giao Chính phủ có trách nhiệm xây dựng cơ chế phòng ngừa sơ hở, tiêu cực, tham nhũng, tránh việc trục lợi chính sách gây thất thoát, lãng phí nguồn lực, bảo đảm chất lượng xây dựng NOXH.

Về nội dung của dự thảo Nghị quyết, UBPLTP tán thành với nhiều cơ chế, chính sách đặc thù của dự thảo Nghị quyết đã thể chế hóa chủ trương, đường lối của Đảng về phát triển NOXH; tạo hành lang pháp lý thông thoáng hơn để tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, thu hút nhiều doanh nghiệp tham gia đầu tư xây dựng NOXH; đồng thời, có cơ chế, chính sách ưu đãi về NOXH để góp phần nâng cao phúc lợi xã hội toàn dân, trong đó có cán bộ, công chức, viên chức, người lao động là đối tượng chịu sự tác động của việc sáp nhập các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương.

Về việc thành lập Quỹ Nhà ở quốc gia với các lý do nêu tại Tờ trình của Chính phủ, UBPLTP cũng tán thành quan điểm xác định đây là quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách để bảo đảm rõ ràng về địa vị pháp lý, mô hình tổ chức của Quỹ.

Về chức năng, nhiệm vụ của Quỹ quy định tại khoản 3 Điều 4 , UBPLTP đề nghị nội dung sau: Quy định chức năng “đầu tư xây dựng” của Quỹ dẫn đến cách hiểu Quỹ sẽ trực tiếp làm chủ đầu tư xây dựng NOXH, nếu vậy, cần làm rõ Quỹ có đáp ứng điều kiện làm chủ đầu tư dự án đầu tư xây dựng nhà ở theo quy định của Luật Nhà ở và luật khác có liên quan hay không để có cơ sở tổ chức thực hiện. Bên cạnh đó, Quỹ Nhà ở quốc gia có chức năng tạo lập quỹ NOXH, UBPLTP đề nghị làm rõ vị trí pháp lý, mô hình tổ chức và chức năng, nhiệm vụ của quỹ NOXH; Phạm vi chức năng của Quỹ sẽ rất rộng vì đối tượng mà Quỹ hướng tới là toàn bộ người lao động trong xã hội, do đó, cần nghiên cứu xây dựng cơ chế tài chính của Quỹ phù hợp hơn, bảo đảm tăng cường xã hội hóa nguồn vốn phát triển NOXH theo Chỉ thị số 34/CT-TW ngày 24/5/2024 của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phát triển NOXH trong tình hình mới, đồng thời, thực hiện đúng Kết luận của UBTVQH về nội dung này.

Về nội dung cụ thể của Điều 5 về việc giao chủ đầu tư, chấp thuận chủ trương đầu tư đồng thời giao chủ đầu tư dự án đầu tư xây dựng NOXH không thông qua đấu thầu, UBPLTP đề nghị: Quy định tại khoản 1 Điều 5 gây ra cách hiểu Điều này áp dụng với cả dự án đầu tư công (quyết định chủ trương đầu tư) và dự án không sử dụng vốn đầu tư công (chấp thuận chủ trương đầu tư). Tuy nhiên, thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư đồng thời giao chủ đầu tư và nội dung đánh giá chính sách về vấn đề này tại Tờ trình của Chính phủ chỉ gắn với các dự án đầu tư xây dựng NOXH không sử dụng vốn đầu tư công, do đó, UBPLTP đề nghị rà soát để quy định chính sách đặc thù tại Điều này phù hợp với nguồn vốn đầu tư;

Tên Điều 5, khoản 1 và khoản 3 Điều 5 quy định chung về NOXH, tuy nhiên, khoản 2 và khoản 4 Điều 5 lại quy định về 02 loại hình: NOXH và nhà ở cho lực lượng vũ trang nhân dân. UBPLTP đề nghị rà soát và chỉnh lý toàn bộ đối tượng về nhà ở áp dụng tại Điều này bảo đảm chính xác, thống nhất, minh bạch, chặt chẽ, tránh vướng mắc trong áp dụng pháp luật; Rà soát để quy định điều kiện giao chủ đầu tư dự án đầu tư xây dựng NOXH, nhà ở cho lực lượng vũ trang nhân dân đầy đủ, bao quát hơn; bổ sung làm rõ thêm các tiêu chí lựa chọn nhà đầu tư để bảo đảm công bằng, chặt chẽ, khách quan.

Về nội dung liên quan đến việc Nhà nước hoàn trả tiền cho chủ đầu tư trong trường hợp chủ đầu tư có quyền sử dụng đất hoặc thỏa thuận nhận chuyển quyền sử dụng đất, theo Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng, có nhiều ý kiến đề nghị cân nhắc thận trọng vì đây là nội dung có tác động lớn đến nguồn lực nhà nước nhưng chưa có đánh giá tác động chính sách kỹ lưỡng, chưa được báo cáo và có sự chấp thuận của cấp có thẩm quyền; Dự thảo Nghị quyết chưa xác định rõ thời điểm thực hiện việc hoàn trả nên có thể dẫn đến tùy nghi trong thực hiện, có nguy cơ gây ra sơ hở, thất thoát, tiêu cực. Bên cạnh đó, một số ý kiến đồng ý với chính sách tại khoản 2 và khoản 3 Điều 11 nhưng cần báo cáo, xin ý kiến cấp có thẩm quyền; đồng thời, cần quy định chặt chẽ thời điểm hoàn trả, có thể phải đến khi chủ đầu tư hoàn thành dự án, tránh trường hợp chủ đầu tư vi phạm nghĩa vụ dẫn đến mục tiêu xây dựng NOXH không đạt được, làm thất thoát nguồn lực mà Nhà nước đã hoàn trả.

Cơ chế “đột phá về NƠXH” sẽ tạo động lực phát triển

Trao đổi với Báo chí, ông Hà Quang Hưng, Phó Cục trưởng Cục Quản lý nhà và thị trường bất động sản (Bộ Xây dựng) cho biết: Hiện nay, tiến độ thực hiện đề án “Đầu tư xây dựng ít nhất 1 triệu căn hộ NƠXH cho đối tượng thu nhập thấp, công nhân khu công nghiệp giai đoạn 2021-2030” chưa đạt như kỳ vọng. Nguyên nhân quan trọng khiến nguồn cung NƠXH khan hiếm là thiếu nguồn lực tài chính để hỗ trợ cho các địa phương, doanh nghiệp triển khai các dự án NƠXH theo hướng dài hạn, bền vững.

Trong giai đoạn vừa qua, có một số quỹ phát triển nhà ở tại địa phương đã đi vào hoạt động, trong đó quỹ phát triển nhà ở của TPHCM hoạt động khá hiệu quả. Tuy nhiên, các quỹ này đều gặp khó khăn do không được ngân sách nhà nước cấp bổ sung vốn. Trong khi đó, các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách khác lại không ưu tiên hỗ trợ NƠXH. Các doanh nghiệp chủ yếu phải tự thu xếp vốn.

Ông Hà Quang Hưng, Phó Cục trưởng Cục Quản lý nhà và thị trường bất động sản (Bộ Xây dựng) thông tin.

Việc thành lập Quỹ Nhà ở quốc gia là cần thiết, giúp giải quyết các vướng mắc hiện hữu, tạo lập nguồn vốn ổn định, bền vững cho phát triển NƠXH, đảm bảo an sinh xã hội, tạo điều kiện để người dân an cư.

Ngoài ra, Chính phủ đề xuất một số chính sách như: Chấp thuận chủ trương đầu tư đồng thời giao chủ đầu tư dự án đầu tư xây dựng NƠXH không sử dụng vốn đầu tư công không thông qua đấu thầu. Đồng thời, một số thủ tục sẽ được cắt giảm trong quá trình lập, thẩm định, phê duyệt quy hoạch chi tiết dự án đầu tư xây dựng NƠXH; thủ tục đầu tư xây dựng NƠXH; xác định giá bán, giá thuê mua NƠXH. Đặc biệt, một số chính sách sẽ được ban hành về: điều kiện để được hưởng chính sách hỗ trợ về NƠXH; việc thuê NƠXH của doanh nghiệp, hợp tác xã, cơ quan hành chính nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập; bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, đầu tư hệ thống hạ tầng kỹ thuật, tạo quỹ đất phát triển NƠXH…. Theo ông Hưng, đây sẽ là những cơ chế, chính sách mang tính đột phá, được kỳ vọng sẽ giúp đẩy nhanh tiến độ triển khai các dự án NƠXH tại các địa phương trong thời gian tới.

Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh cho biết, Đề án “Đầu tư xây dựng ít nhất 1 triệu căn hộ nhà ở xã hội cho đối tượng thu nhập thấp, công nhân khu công nghiệp giai đoạn 2021-2030” đang có kết quả thấp hơn kế hoạch. Qua tổng hợp báo cáo của các địa phương, trong giai đoạn từ năm 2021 đến nay, trên địa bàn cả nước có 657 dự án nhà ở xã hội đã được triển khai với quy mô 597.152 căn, trong đó có 103 dự án hoàn thành với quy mô 66.755 căn; 140 dự án đã khởi công xây dựng với quy mô 124.352 căn; 414 dự án đã được chấp thuận chủ trương đầu tư với quy mô 406.045 căn. Như vậy, với số lượng 66.755 căn hộ hoàn thành, đến nay mới đạt khoảng 15,6% mục tiêu của Đề án đến năm 2025.