30% cử nhân chuyển sang học nghề
Là nước đang phát triển nhưng Việt Nam lại có đến hơn 400 trường đại học, cao đẳng (ĐH, CĐ). Hệ quả là trong 5 năm qua có tới 230 ngàn cử nhân thất nghiệp, trong khi lực lượng lao động qua đào tạo nghề lại thiếu trầm trọng. Cử nhân thất nghiệp gây nhiều lãng phí cho gia đình và cả xã hội. Cực chẳng đã, nhiều cử nhân tốt nghiệp ĐH loại ưu phải “giấu” bằng, đi học nghề, mong có việc làm. Thạc sĩ Đỗ Văn Thăng (Trưởng phòng Đảm bảo chất lượng Trường CĐ Nghề số 1, Bộ Quốc phòng) cho biết, nhiều người ra trường thất nghiệp, hiện có khoảng 30% người có bằng ĐH nộp hồ sơ xét tuyển học nghề và đang theo học tại trường.
Năm nay, tỉ lệ thí sinh đăng ký thi tốt nghiệp THPT Quốc gia năm 2016 chỉ để xét tốt nghiệp mà không đăng ký xét tuyển vào ĐH, CĐ tăng khá cao so với năm ngoái, nhiều địa phương có gần 70% học sinh không thi ĐH. Cụ thể, như Hà Nội có hơn 16.000 học sinh, tăng 11.000 học sinh so với 2015; Nghệ An có hơn 12.000/31.000 học sinh (chiếm 40%); Hòa Bình có trên 5.600/8.100 học sinh (chiếm gần 70%)...
Tại Nghệ An, Trường THPT Cửa Lò 2 (thị xã Cửa Lò) là trường có thí sinh đăng kí dự thi lấy kết quả công nhận tốt nghiệp THPT nhiều nhất, chiếm đến hơn 77% số lượng học sinh khối 12 toàn trường. Cửa Lò là địa phương vùng biển, từ nhiều năm nay, xu hướng xuất khẩu lao động được xem là một trong những mũi nhọn phát triển kinh tế của địa phương này. Bởi vậy, sau khi tốt nghiệp nhiều học sinh có nguyện vọng xuất khẩu lao động ra nước ngoài thay vì tìm kiếm cơ hội xét tuyển vào các trường ĐH, CĐ.
Vẫn tại Nghệ An, Trung tâm Giáo dục thường xuyên (GDTX) huyện Thanh Chương chỉ có 2 học sinh đăng kí dự thi tại các cụm thi THPT do Bộ GD-ĐT chủ trì, 51 thí sinh đăng kí dự thi lấy kết quả xét tốt nghiệp THPT. Đánh giá về tỷ lệ này, ông Nguyễn Tiến Dũng (Giám đốc Trung tâm GDTX huyện) cho rằng, số liệu này đã phản ánh một cách tương đối chính xác về nhận thức của các em học sinh trong việc chọn ngành, chọn nghề cho mình. Ngay từ đầu năm, trường cũng phối hợp với các trường CĐ, trung cấp dạy nghề tổ chức các buổi tư vấn tuyển sinh để các em có nhiều cơ hội lựa chọn nghề.
Tình trạng trên không chỉ xảy ra ở các địa phương, mà ngay ở Hà Nội, tại một số trường THPT, nhất là các trường ở ngoại thành, số lượng học sinh đăng ký xét tốt nghiệp THPT chiếm 2/3, chỉ 1/3 số học sinh còn lại đăng ký xét tuyển vào ĐH. Lãnh đạo Sở GD-ĐT cho rằng, điều này do học sinh đã xác định về khả năng bản thân và nhu cầu lựa chọn công việc trong tương lai, thay vì cố thi bằng được vào ĐH.
Không những thế, ngay các bậc phụ huynh đã có nhiều thay đổi trong việc chọn ngành, chọn nghề, không gây áp lực cho con cũng như đánh giá được năng lực của con trong việc chọn ngành, chọn nghề. Chị Nguyễn Tuyết Trinh (Hà Nội), phụ huynh có con năm nay thi tâm sự: “Trước đây, cha mẹ nào cũng tự hào vì nuôi 3-4 đứa con đi học ĐH chứ không tự hào vì nuôi con đi học nghề. Nhưng giờ tôi đã thấm thía, đứa con gái đầu tốt nghiệp sư phạm mấy năm nay mà vẫn không được đi dạy. Giờ cháu lại phải đi học nghề để được vào làm công nhân trong nhà máy ở gần nhà. Rút kinh nghiệm, đến cậu con trai thứ 2, dù cháu học lực khá nhưng gia đình vẫn ủng hộ học nghề, vì thời gian học ngắn, học phí rẻ, mà ra trường dễ kiếm việc làm hơn”.
Tư duy hướng nghiệp đã hình thành
Ông Cao Văn Sâm (Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Dạy nghề), cho rằng, do tâm lý bằng cấp của người Việt khá nặng nề nên trước đây chỉ có khoảng 2,5-3,5% số học sinh tốt nghiệp tham gia học nghề, tỷ lệ này rất thấp so với mục tiêu đã đề ra là năm 2020, phấn đấu có ít nhất 30% học sinh sau khi tốt nghiệp đi học nghề.
Bên cạnh đó, hệ thống các trường dân lập, ĐH mở tràn lan đã “vét” gần hết học sinh, không còn người đi học nghề nữa. Năm nay, tỷ lệ thí sinh “né” các trường ĐH tăng có thể xem là cơ hội lớn cho các cơ sở đang tham gia dạy nghề nắm bắt để tổ chức tuyển sinh.
Theo số liệu báo cáo của các địa phương trên cả nước, nhu cầu học nghề trong học sinh có xu hướng gia tăng và nhiều ngành nghề có lượng tuyển sinh khá. Năm 2016, các trường, các trung tâm đào tạo nghề trên địa bàn cả nước sẽ tuyển hơn 2,1 triệu chỉ tiêu, trong đó tuyển sinh trình độ CĐ nghề, trung cấp nghề là 250 nghìn người; trình độ sơ cấp và đào tạo thường xuyên là 1,9 triệu người.
GS Phạm Minh Hạc, nguyên Bộ trưởng Bộ GD-ĐT cho biết tỷ lệ 32 % thí sinh không thi ĐH, CĐ là tín hiệu tích cực. Theo GS Hạc, hiện ở Việt Nam chưa có nghiên cứu kỹ lưỡng về chiến lược phát triển giáo dục và phát triển nguồn nhân lực. Nói là “nguồn nhân lực chất lượng cao” nhưng số lao động qua đào tạo là bao nhiêu, không qua đào tạo là bao nhiêu, đào tạo ngắn hạn, dài hạn là bao nhiêu thì chẳng ai thống kê tỷ lệ này cả. Hậu quả khiến cho số cử nhân ra trường thất nghiệp ngày càng nhiều. Ở nhiều nước, mỗi quận, huyện họ đều có hội đồng tư vấn cho các em theo học ngành nghề phù hợp với năng lực và nhu cầu lao động của địa phương.
PGS.TS Lê Hữu Lập (Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông) cũng chỉ ra nguyên nhân thứ nhất do sinh viên tốt nghiệp ĐH không có việc làm, hoặc phải đi làm công nhân. Thứ hai, nếu khả năng vào các trường ĐH từ top trung bình trở lên là khó khăn, thí sinh sẽ chọn lấy bằng tốt nghiệp và đăng ký xét học bạ để vào các trường top dưới. Thứ ba, tư duy định hướng nghề nghiệp đã bắt đầu hình thành. Tức là không nhất thiết vào ĐH bằng mọi giá. Cuối cùng là do kinh tế gia đình khó khăn, không đủ điều kiện cho con vào ĐH. 4 nguyên nhân trên đã tác động trực tiếp đến lựa chọn của thí sinh.
Đồng quan điểm, TS. Phạm Thị Ly - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Đánh giá giáo dục ĐH, Trường ĐH Nguyễn Tất Thành (TP HCM) cho rằng, hiện người học đã thực tế hơn. Con số thất nghiệp đã khiến xã hội phải xem xét lại giá trị của tấm bằng ĐH. Trong khi đó, học phí ĐH lại đang tăng nên phải tính tới bài toán lợi ích thu được so với chi phí.
Cũng theo bà Ly, đây là dấu hiệu tốt cho thấy các trường cần phải thay đổi cách đào tạo. “Có thể nói, cơn sốt hư danh đã đạt tới đỉnh điểm, người học bắt đầu có cái nhìn thực tế hơn. Hy vọng các trường trung cấp, trường nghề nắm bắt được cơ hội hiện nay để thu hút người học và làm cho bức tranh đào tạo nghề sau trung học trở nên sáng sủa hơn”, bà Ly nói.
