Cụ Lâm Văn Vương (70 tuổi, ở bản Na Pác Ngam, xã Tà Chải) kể: “Múa xòe có nhiều điệu lắm, ở mỗi điệu đều có những nét đặc trưng riêng biệt nhưng tất cả đều gắn chặt với đời sống lao động sản xuất của đồng bào vùng cao. Thông dụng nhất vẫn là điệu xòe vòng, bởi họ say trong tiếng nhạc bổng trầm, nó còn gắn kết tình cảm, cũng qua những lần cùng chung vui lễ hội, nam nữ có thể tự do tìm hiểu, nhiều đôi vì mến nhau nên đã thành vợ chồng”.
Theo cụ Vương, hiện trong các bản làng của người Tày thuộc xã Tà Chải vẫn còn lưu giữ rất nhiều điệu xòe cổ như xòe khăn, xòe đập lúa (phạt khẩu), xòe chiêng (pa nhăm pa), xòe mò cá (pi-a), xòe nón, xòe quạt... Tất cả các điệu xòe này đều được các nghệ nhân kết hợp với cây đàn tính. Khi tiếng đàn tính cất lên, trai gái trong các bản làng lại hòa chung cùng nhịp bước của vòng xòe, họ nắm tay, trao cho nhau nụ cưới và ánh mắt… Trai làng, gái bản họ tình tứ suốt cuộc xòe, khiến ai cũng vui như trẩy hội, và tiếng nhịp xòe cũng chính là tiếng lòng của dân tộc.
Cụ Lâm Văn Lù (80 tuổi), nghệ nhân cao tuổi nhất của các điệu xòe ở xã Tà Chải cho biết: “Múa xòe có một sức hút rất kỳ lạ, từ thuở niên thiếu tôi đã đam mê các làn điệu xòe của quê hương mình rồi. Bây giờ tôi chỉ mong sao có thêm sức khỏe để dạy cho các cháu những làn điệu xòe cổ và nó sẽ mãi nối tiếp nhau. Ngặt một nỗi, học xòe thì dễ, tuy nhiên lại rất ít người biết sử dụng các loại nhạc cụ dân tộc, nếu học thì cũng phải có năng khiếu và thực sự đam mê”.
Niềm đam mê xòe bắt đầu từ khi ông Lù mới mười tám tuổi, ngày đó ông thường tham gia vào các lễ hội mùa xuân của bản. Tiếng nhạc và những cái nắm tay trong điệu mùa xòe, kết hợp với các động tác bước chân khiến ông Lù trở nên mê mẩm. Sau khi đi bộ đội về, ông Lù vẫn say điệu xòe của quê hương và theo đến bây giờ. Hiện ông Lù đã thuộc tất cả các điệu xòe và biết sử dụng thành thạo các loại nhạc cụ của đồng bào dân tộc Tày. Hiện sức khỏe của ông Lù đã yếu đi rất nhiều, nhưng những kỷ niệm xòe của tuổi thanh xuân cứ thế thôi thúc, gắn bó cho đến ngày hôm nay.
Xã Tà Chải rất chú trọng vào việc xây dựng và duy trì các đội xòe tại các thôn bản, dòng họ, cụm dân cư, tiến tới bảo tồn, phát triển bản sắc văn hóa xòe gắn với “phát triển du lịch cộng đồng”. Đến nay xã đã có 7/9 thôn đã thành lập được đội xòe, như các thôn Na Kim, Na Pác Ngam, Na Lo, Na Lang, Na Hô. Thực hiện đề án “Bảo tồn, phát triển bản sắc văn hóa dân tộc thiểu số, phục vụ phát triển du lịch”, đến nay, toàn huyện Bắc Hà đã có hơn 30 đội văn nghệ, đội xòe ở các xã, thôn bản. Không chỉ có Tà Chải, Na Hối điệu múa xòe đã lan rộng sang các xã khác như Lầu Thí Ngài, Nậm Khánh. Việc công nhận mùa The (xòe) ở Tà Chải… Điều này sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho công tác bảo tồn, giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa độc đáo của đồng bào Tày vùng cao Bắc Hà trong giai đoạn tiếp theo.
