Không nhận quà biếu - nói nhiều, thực hiện ra sao?

Việc cần thực hiện ngay

Kết thúc phiên họp Chính phủ thường kỳ tháng 11/2016, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã chỉ đạo dịp Tết Nguyên đán sắp tới, tất cả hệ thống hành chính không chúc Tết lãnh đạo, không biếu xén, không phong bao: “Tôi yêu cầu không chúc Tết Thủ tướng, lãnh đạo Chính phủ, lãnh đạo các bộ, ngành. Yêu cầu các tỉnh không về Hà Nội chúc Tết. Ở các địa phương cũng vậy, cần thực hiện nghiêm việc này. Chính phủ cần làm gương, từng thành viên Chính phủ thực hiện nghiêm chỉ đạo của Thủ tướng”.

Quy định về một số việc cần làm ngay, Bộ Chính trị cũng nghiêm cấm lợi dụng việc tổ chức cưới hỏi, ma chay, giỗ, tết, sinh nhật… để biếu xén, đưa tặng quà với động cơ vụ lợi, không trong sáng. Và để cụ thể hơn về quy định này, trong những ngày cuối năm 2016, Chỉ thị số 11 của Ban Bí thư về việc tổ chức Tết năm 2017 đã nêu rõ: “Các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước, các cơ quan, ban, ngành, đoàn thể Trung ương không tổ chức đi thăm, chúc Tết địa phương; các địa phương không chúc Tết Trung ương. Thực hiện chủ trương nghiêm cấm tặng quà Tết cho cấp trên dưới mọi hình thức”. 

Như vậy, không chỉ “cấm tặng quà Tết cho cấp trên”, Ban Bí thư còn cấm cấp trên đi thăm và chúc Tết cấp dưới. Nhưng tại sao Trung ương lại nghiêm cấm việc tặng quà trong khi nét đẹp truyền thống bao đời nay của dân tộc Việt Nam là sự đền ơn, đáp nghĩa, là “ăn quả nhớ người trồng cây”? Giải thích điều này không khó, bởi thực tế thời gian qua đã có hiện tượng - mà hiện tượng này diễn ra nhiều đến mức phổ biến- đó là tình trạng vào dịp cuối năm, cấp dưới thường lũ lượt đến nhà cấp trên để chúc Tết. Điều đáng nói, món quà Tết mà họ đem đến không còn mang ý nghĩa văn hóa, tinh thần nữa mà nặng về yếu tố vật chất và đằng sau những món quà ấy là một sự toan tính đổi chác xuất phát từ động cơ vụ lợi cá nhân. “Tình trạng vừa qua kéo dài nhiều năm, đây chính là xuất phát từ lợi ích cá nhân, lợi ích nhóm chứ không phải tình cảm yêu mến lẫn nhau”- ông Đỗ Văn Ân, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, nguyên Trưởng Ban Cơ yếu Chính phủ đã nhận xét như vậy. 

Nói như thế cũng có nghĩa là trong không ít trường hợp, việc thăm hỏi, chúc Tết chỉ là cái cớ, còn tặng quà mới quan trọng. Giá trị món quà cũng tùy thuộc vào ý đồ, mục đích mà người tặng hướng tới. Càng muốn được cất nhắc lên vị trí cao hơn hoặc mong muốn cấp trên bỏ qua mọi sai lầm của mình (thậm chí là vi phạm pháp luật nghiêm trọng) thì người tặng phải chuẩn bị món quà thật chu đáo để thể hiện sự “biết điều” với người nhận, và câu chuyện của mối quan hệ “có đi có lại” này, không ai là không biết.

Ai giám sát?

Trò chuyện với Pháp luật Việt Nam, TS. Đinh Văn Minh – Viện trưởng Viện Khoa học Thanh tra (Thanh tra Chính phủ) từng cho rằng, việc tặng quà và nhận quà biếu vốn là hành vi giao tiếp thể hiện mối quan hệ bình thường trong xã hội. Vấn đề chỉ không bình thường khi người ta lợi dụng vào việc đó để thực hiện những hành vi tiêu cực, vụ lợi. Tuy nhiên, rất khó để phân biệt đâu là chuyện quà cáp thể hiện tình cảm giữa người này và người kia và đâu là chuyện quà cáp được thực hiện với mục đích xấu. “Trong đời sống xã hội đang diễn ra một hiện tượng liên quan đến vấn đề tham nhũng, đó là tình trạng quà cáp- chúng ta vẫn thường gọi là chạy chọt, mà chạy chot thực chất là đưa và nhận hối lộ một cách “có văn hóa”. Chính vì vậy đã làm cho việc đưa và nhận quà mất đi tính chất ban đầu của nó”, TS. Đinh Văn Minh nêu thực tế.

Cũng theo Viện trưởng Viện Khoa học Thanh tra, chuyện quà cáp là một vấn đề rất khó để đánh giá: “Thứ nhất là đánh giá tính chất của món quà đó như thế nào. Thứ hai là làm sao ngăn cấm được việc này- đây mới là vấn đề đáng lưu tâm. Bởi đâu phải lúc nào mình cũng có cơ chế để kiểm tra tất cả mọi thứ? Một khi chuyện quà cáp đã là mối quan hệ xã hội thì việc đó không chỉ diễn ra ở cơ quan, gia đình mà còn có thể diễn ra ở mọi chỗ và dưới mọi hình thức. Lợi ích đâu chỉ là tiền và tài sản nên quà cáp biếu xén, hối lộ cũng phong phú, đa dạng lắm”.

Khẳng định việc Bộ Chính trị, Ban Bí thư và Thủ tướng chỉ đạo không chúc Tết lãnh đạo, không quà cáp biếu xén là một trong những biện pháp để cụ thể hóa Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII và việc này cũng được nhắc từ nhiều năm trước, nhưng Trung tướng Nguyễn Quốc Thước, nguyên Tư lệnh Quân khu 4, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng không khỏi băn khoăn: “Nói rồi thì mọi người có làm không, có ai giám sát không? Các khóa trước cũng có chỉ thị yêu cầu cấm quà cáp, biếu xén cấp trên, nhưng không “lôi” ra được chỗ nào cả. Quan trọng là phải hành động, hành động và hành động. Tôi hoan nghênh chỉ thị vừa qua nhưng đừng làm như những khóa trước. Sau Tết Nguyên đán này phải xem từ cấp Trung ương đến các cấp ủy tỉnh đã “lôi” ra được bao nhiêu bộ ngành và cá nhân nhận quà biếu? Theo tôi, phải công khai cho dân biết và xử lý nghiêm túc; nếu không làm được thì không nên nói, bởi nếu nói mà không làm được thì càng làm mất uy tín của dân”.

Đòi hỏi sự gương mẫu của cấp trên

Cùng quan điểm, ông Nguyễn Túc- Chủ nhiệm Hội đồng Tư vấn các vấn đề Văn hóa xã hội của Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam cho rằng, việc chuẩn bị tốt các điều kiện cho nhân dân đón Tết năm 2017 vui tươi, lành mạnh, an toàn, tiết kiệm là góp phần thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội lần thứ XII của Đảng, cũng như các Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XII). Tuy việc biếu xén, quà cáp diễn ra dưới nhiều hình thức và rất “ma mãnh”, trong khi Đảng và Chính phủ mới chỉ ra lời kêu gọi, nhưng ông Nguyễn Túc tin rằng “khi được công khai sẽ giúp nhân dân giám sát tốt hơn”.

Nhiều ý kiến khác cũng đề xuất, để quy định được triển khai nghiêm túc trong thực tiễn thì bên cạnh sự quyết tâm của cả hệ thống chính trị, cũng cần phát huy vai trò giám sát của nhân dân trong việc phát hiện những trường hợp vi phạm, đồng thời công khai trên các phương tiện truyền thông, tránh việc làm đối phó. Làm được như vậy, công tác phòng chống tham nhũng mới thực sự đạt hiệu quả và tạo niềm tin cho nhân dân. Nói như TS. Đinh Văn Minh, không thể ngay một lúc mà loại bỏ được hoàn toàn những tiêu cực trong chuyện quà cáp, nhưng phải từng bước làm giảm dần, làm lành mạnh hóa quan hệ này. Trong quá trình thực hiện, đòi hỏi bản thân mỗi cán bộ phải gương mẫu, bởi khi cấp trên đã kiên quyết từ chối thì cấp dưới dần dần cũng chẳng dám đưa.  

“Tôi cho rằng, học Bác Hồ là học nói ít nhưng làm nhiều, học từ những việc nhỏ đến việc lớn. Các đồng chí lãnh đạo chủ chốt ở Trung ương thời gian vừa qua đã có nhiều hoạt động mà nhân dân rất đồng tình và đòi hỏi cả hệ thống chính trị, nhất là những cán bộ chủ chốt các cấp phải làm theo. Khi cấp trên đã gương mẫu thì cấp dưới làm trái sao được”- ông Nguyễn Túc nhận xét.