Việt Nam đã đạt được bước tiến nổi bật trong khu vực nhờ việc đưa lao động giúp việc gia đình vào nhóm đối tượng điều chỉnh của pháp luật lao động. Nhưng thách thức Việt Nam hiện phải đối diện chính là việc tuân thủ pháp luật để thu hẹp khoảng cách giữa pháp luật và thực tế, tiến tới dự kiến phê chuẩn Công ước về Lao động Giúp việc Gia đình của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) (Công ước số 189) vào năm 2026.
Theo một báo cáo mới của ILO vừa công bố, ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương, có khoảng 38,3 triệu lao động giúp việc gia đình từ 15 tuổi trở lên hiện làm việc, trong đó 78,4% là nữ. Đây cũng là khu vực sử dụng nhiều lao động nam làm giúp việc gia đình nhất, chiếm 46,1% tỷ lệ lao động nam làm giúp việc gia đình trên toàn thế giới.
Phần lớn lao động giúp việc gia đình trong khu vực không được áp dụng bất cứ giới hạn nào về thời giờ làm việc (71%) hay được hưởng chế độ nghỉ hàng tuần (64%) theo quy định của pháp luật lao động hiện hành và thường là đối tượng được trả lương thấp nhất trên thị trường lao động. Đại dịch Covid-19 khiến nguy cơ mất việc làm của họ cao gấp 2-3 lần so với các đối tượng lao động khác.
Việt Nam là một trong số ít các quốc gia trong khu vực đưa lao động giúp việc gia đình vào phạm vi điều chỉnh của pháp luật lao động. Bộ luật Lao động 2019 và Nghị định số 145/2020/NĐ-CP đi kèm quy định lao động gia đình phải có hợp đồng bằng văn bản, đáp ứng những tiêu chuẩn nhất định, trong đó có giới hạn về thời giờ làm việc và thời giờ nghỉ ngơi.
Nhờ việc đưa vào phạm vi điều chỉnh của pháp luật lao động mà trong số các nước Đông Nam Á, chỉ có ở Việt Nam là lao động giúp việc gia đình được hưởng một mức lương tối thiểu ít nhất bằng mức lương tối thiểu dành cho các lao động khác.
“Mặc dù Việt Nam đã đạt được những bước tiến đáng kể, trong đó bao gồm việc đưa người lao động giúp việc gia đình thuộc phạm vi bảo vệ của pháp luật lao động, nhưng thách thức gặp phải hiện nay làm thế nào để tăng cường tuân thủ luật pháp và thu hẹp khoảng cách giữa các biện pháp bảo vệ quy định trong luật và trải nghiệm thực tế của lao động giúp việc gia đình”, TS Chang-Hee Lee, Giám đốc ILO Việt Nam cho biết.
Theo ILO, 19% lao động giúp việc gia đình ở Việt Nam làm việc thông qua các nhà cung cấp dịch vụ và số lượng lao động giúp việc gia đình di cư ra nước ngoài làm việc liên tục tăng trong thập kỷ qua. Tuy nhiên, kể từ khi đại dịch Covid-19 mới bùng phát, lao động giúp việc gia đình trở thành đối tượng dễ bị mất việc hơn nhiều so với các đối tượng lao động khác. So với quý IV năm 2019, tỷ lệ lao động giúp việc gia đình đã giảm 17% trong quý II năm 2020, trong khi đó, tỷ lệ mất việc của nhóm lao động làm thuê khác trong cùng giai đoạn chỉ là 6,1%.
Song song với việc một số lao động giúp việc gia đình bị mất việc làm, một số người khác bị giảm thời giờ làm việc. Cả hai tình trạng này đều dẫn tới sự sụt giảm đáng kể về tổng tiền lương nhận được. Trong quý II năm 2020, thời giờ làm việc của lao động giúp việc gia đình tại Việt Nam đã giảm 24,7% so với quý IV năm 2019. Do mất việc làm và thời giờ làm việc bị giảm, tiền lương mà lao động giúp việc gia đình ở Việt Nam nhận được đã giảm 26,2%.