Nhằm cứu vãn sự thất bại không thể tránh khỏi của chiến lược “Chiến tranh đặc biệt”, đế quốc Mỹ quyết định đẩy mạnh chiến tranh xâm lược miền Nam bằng một chiến lược mới và mở cuộc chiến tranh phá hoại đối với miền Bắc, nơi mà chúng cho là “gốc rễ” của cách mạng, là hậu thuẫn của cách mạng miền Nam, nhằm triệt tiêu công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, ngăn chặn sự chi viện của miền Bắc cho miền Nam và ngăn chặn sự giúp đỡ của các nước cho cách mạng Việt Nam.
Những nước cờ hiểm
Tháng 2/1964, Tổng thống Mỹ Giôn xơn đã thông qua “Chương trình thử nghiệm 4 tháng” nhằm phô trương sức mạnh và tìm cớ để gây chiến tranh phá hoại miền Bắc của đế quốc Mỹ. Chương trình này gồm 3 nội dung chủ yếu.
Một là, “Kế hoạch hành quân 34A” – kế hoạch do thám bằng máy bay chiến lược U2, bắt cóc công dân Bắc Việt Nam để khai thác tin tình báo, sử dụng các đội nhảy dù phá hoại và các cuộc tiến công của biệt kích từ hướng biển “nhằm tàn phá, gây tổn thất nặng nề về kinh tế và phá rối Hà Nội” và được tăng lên trong suốt năm 1964.
Hai là, mở các cuộc tiến công của không quân Lào do CIA tổ chức nhằm chuẩn bị cho mở rộng hơn nữa kế hoạch ném bom miền Bắc Việt Nam.
Ba là, Kế hoạch Đề- sô- tô, tổ chức các cuộc tuần tra bằng tàu khu trục Mỹ ở khu vực vịnh Bắc Bộ nhằm thu thập tin tức tình báo phục vụ cho các hoạt động trong khuôn khổ Kế hoạch 34A, hỗ trợ các cuộc tiến công của Hải quân Nam Việt Nam và bờ biển miền Bắc.
Ngày 17/4/1964, Bộ Tư lệnh Hạm đội Thái Bình Dương của Mỹ đã đưa ra kế hoạch đánh phá các tuyến vận chuyển chiến lược của ta chạy dọc biên giới Việt Nam – Lào, Việt Nam – Campuchia nhằm ngăn chặn sự chi viện từ Bắc vào Nam. Tổng thống Mỹ Giôn xơn đã yêu cầu Bộ Ngoại giao và Bộ Quốc phòng Mỹ soạn thảo kế hoạch hành động từng bước, kết hợp cả hoạt động chính trị và quân sự chống lại miền Bắc Việt Nam; soạn dự thảo nghị quyết nhằm tìm kiếm sự phê chuẩn của Quốc hội cho việc mở rộng các hoạt động quân sự ở Đông Dương.
Theo chỉ thị của Giôn xơn, Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân Mỹ thông qua kế hoạch dùng không quân, hải quân đánh phá 94 mục tiêu trên miền Bắc nước ta. Trong đó, giai đoạn 1 tấn công liên tục trên các tuyến giao thông, các khu vực quân sự phía Nam vĩ tuyến 20; giai đoạn 2 cô lập Bắc Việt Nam bằng cách phá hủy các tuyến đường sắt liên hệ với Trung Quốc; giai đoạn 3 cô lập Bắc Việt Nam bằng cách phá hủy các cơ sở kho cảng, bến bãi, các khu lưu trữ và cung cấp đạn dược; giai đoạn 4 phá hủy tất cả các mục tiêu còn lại trong danh sách, bao gồm các khu công nghiệp, khu khai thác.
Tàu khu trục Maddox vào cuộc
Đến tháng 5/1964, kế hoạch xúc tiến chiến tranh phá hoại miền Bắc đã được đế quốc Mỹ hoàn tất. Hệ thống căn cứ không quân, hải quân bố trí gần miền Bắc nước ta đều đã được bảo đảm sẵn sàng nhận lệnh. Để thực hiện kế hoạch đánh phá miền Bắc bằng không quân và hải quân với một “kịch bản” đã được chuẩn bị từ trước, đế quốc Mỹ xác định phải có một chiến dịch khiêu khích Bắc Việt Nam để tạo cớ.
Ngay từ ngày 2/3/1964, Mỹ cho tàu khu trục tuần tiễu ven biển miền Bắc Việt Nam, vừa trinh sát vừa thăm dò ta và làm hậu thuẫn cho hải quân ngụy đánh phá các đảo và vùng dân cư ven biển các tỉnh khu 4; cho máy bay do thám vùng trời, cho tàu thả biệt kích, hàng tâm lý chiến ở các cửa sông, ven biển và truyền đơn kích động gây chiến tranh tâm lý; cho tàu khu trục, tuần dương vào sát bờ do thám và quấy rối, phá hoại, bắt cóc ngư dân… gây hoang mang trong nhân dân.
Bước sang tháng 7, các hoạt động khiêu khích của Mỹ càng gia tăng hơn. Chúng vừa đẩy mạnh các hoạt động trên biển, trên trời và phá hoại trên đất liền, vừa rêu rao sẽ oanh tạc miền Bắc Việt Nam để thu hút sự chú ý của dư luận. Đêm 30/7/1964, Mỹ cho tàu biệt kích ngụy bắn pháo bừa bãi lên đảo Hòn Mê (Thanh Hóa), Hòn Ngư (Nghệ An). Ngày 1 và 2/8, các máy bay T28 của phái hữu Lào được Mỹ huy động bắn phá Đồn biên phòng Nậm Cắn và làng Noọng Dẻ ở phía tây tỉnh Nghệ An.
Ngoài khơi vịnh Bắc Bộ, tàu khu trục Maddox của Mỹ tiến về phía Bắc, xâm phạm hải phận của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa và gây ra một số vụ khiêu khích đối với thuyền đánh cá của ngư dân miền Bắc. Đặc biệt, đêm 31/7, rạng sáng ngày 1/8/1964, tàu khu trục Maddox đã tiến vào vùng biển Quảng Bình để thu thập tin tức tình báo và khiêu khích lực lượng Hải quân nhân dân Việt Nam. Có lúc chúng vào cách phía đông Đèo Ngang khoảng 8 hải lý, vi phạm lãnh hải của ta. Đài quan sát của Hải quân ta ở Đèo Ngang nhìn rõ số hiệu 731 của tàu Maddox.
Trước tình hình này, từ tháng 7/1964, toàn Quân chủng Hải quân đã chuyển sang trạng thái thời chiến…
