Quảng Nam: Chỉ đạo 'cứu' di tích Phật viện Đồng Dương theo thủ tục khẩn cấp

Địa phương mong có biện pháp bảo vệ khẩn cấp

Phật viện Đồng Dương nằm ở làng Đồng Dương, xã Bình Định Bắc, huyện Thăng Bình. Theo các tài liệu và nội dung trên tấm bia tìm thấy tại làng Đồng Dương, Phật viện được Vua Indravarman II xây dựng vào năm 875 thờ vị Bồ tát bảo hộ cho vương triều là Laksmindra - Lokesvara. Đây là một trong những tu viện Phật giáo của Vương quốc Chămpa, thuộc vào hàng tu viện lớn nhất ở khu vực Đông Nam Á bấy giờ.

Năm 1902, nhà khảo cổ học người Pháp Henri Parmentier đã đến Đồng Dương tiến hành đo vẽ, khai quật các di tích và phát hiện cả một quần thể kiến trúc lớn bậc nhất của Vương quốc Chămpa. Qua bản vẽ và những di vật mà ông phát hiện, đã thể hiện Đồng Dương là một khu đền thờ đặc biệt.

Toàn bộ khu đền thờ chính và các tháp nằm lân cận phân bố trên một trục từ tây sang đông, dài khoảng 1.300m. Khu đền thờ chính nằm trong khu vực hình chữ nhật dài 326m, ngang 155m, xung quanh có tường gạch bao bọc. Từ khu đền chính có một con đường dài khoảng 760m chạy về phía đông đến một thung lũng hình chữ nhật.

Vào những năm đầu của thế kỷ 20, các nhà khoa học Pháp đã khai quật được hàng trăm tác phẩm điêu khắc, phần lớn đang được trưng bày ở Bảo tàng Chăm Đà Nẵng. Nổi bật nhất là tượng Bồ tát Tara bằng đồng cao hơn 1m, được xem như kiệt tác nghệ thuật trong điêu khắc Chămpa.

Cuối 2016, Phật viện Đồng Dương được xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt với diện tích khoanh vùng bảo vệ 5,3ha. Trong khu vực này có 11 nhà dân, 112 ngôi mộ; hơn 5.000m2 đất màu, 9.200m2 cây keo lá tràm. Ngoài ra, còn có 1.600m2 đất ở nông thôn; 5.000m2 đất trồng lúa; 236m2 đất trồng cây hằng năm; 698m2 đất tín ngưỡng và 20.000m2 đất trồng rừng.

Năm 2020, UBND huyện lập Tổ quản lý Di tích quốc gia đặc biệt Phật viện Đồng Dương, thực hiện nhiệm vụ được giao, khoanh vùng, bảo vệ, kiểm tra, ngăn chặn sự xâm hại đối với di tích, không thực hiện việc thu bất cứ loại phí nào tại di tích này.

Hiện di tích chỉ còn mảng tường tháp Sáng nhưng cũng đã xuống cấp nghiêm trọng, đang được chống đỡ khẩn cấp bởi những trụ sắt để tránh nguy cơ đổ sập. Hoa văn dưới chân tháp rêu bụi phủ mờ. Quanh khu di tích, cây dại mọc um tùm...

Bà Phan Thị Hiệp, Chủ tịch UBND xã Bình Định Bắc cho biết, chính quyền địa phương chỉ có vai trò quản lý về mặt hiện trạng và tuyên truyền, vận động người dân không xâm hại di tích. “Chính quyền địa phương cũng như người dân đều cảm thấy chạnh lòng, ngậm ngùi khi một di tích quốc gia đặc biệt, nhìn vào chỉ là một bãi đất trống. Tuy nhiên, di tích có gì chúng tôi cũng hết lòng bảo vệ, đồng thời kiến nghị, mong các cơ quan chức năng có biện pháp bảo vệ khẩn cấp các bộ phận kiến trúc còn sót lại, đặc biệt là cổng tháp Sáng”, bà Hiệp nói.

Tháp Sáng còn, Phật viện Đồng Dương còn

Trao đổi với PLVN, ông Trương Công Hùng, Trưởng phòng Văn hóa & Thông tin huyện cho biết, mỗi năm, địa phương chi khoảng 60 triệu đồng để phát quang, bảo vệ khu vực xung quanh cổng tháp Sáng và đường vào di tích. Riêng với tháp Sáng, UBND tỉnh đã cấp kinh phí làm giá đỡ bằng kim loại thay thế giá đỡ gỗ bị hư hỏng do thiên tai từ 2013 đến nay.

Theo ông Hùng, ngày 25/12/2023, tỉnh đã thông qua chủ trương đầu tư dự án tu bổ, gia cố phục hồi và phát huy giá trị tháp Sáng thuộc di tích Phật viện Đồng Dương với kinh phí 12 tỷ đồng từ ngân sách tỉnh, nhưng đến nay vẫn chưa thể triển khai. Nguyên nhân thủ tục hồ sơ rất phức tạp vì thuộc di tích quốc gia đặc biệt nên phải lấy ý kiến Bộ VH,TT&DL, tư vấn của chuyên gia…

“Nhìn vào thực tế, ai cũng sẽ thấy cổng tháp Sáng đang xuống cấp trầm trọng, gạch vữa rơi rớt, có nguy cơ ngã đổ bất cứ lúc nào. Vì vậy, bằng mọi cách phải phục dựng, bảo vệ được cổng tháp Sáng. Nếu mất tháp Sáng là mất luôn di tích quốc gia đặc biệt Phật viện Đồng Dương. Các chuyên gia nhận định dưới lòng đất ở Đồng Dương còn nhiều dấu tích, hiện vật chưa được khám phá. Tuy nhiên, để tôn tạo, trùng tu được di tích quốc gia đặc biệt này, cần có chỉ đạo hỗ trợ từ Trung ương, vì kinh phí thực hiện rất lớn”, ông Hùng nói.

Ông Hùng cho hay, mới đây, đoàn chuyên gia Viện Khảo cổ học Ấn Độ (ASI) đã đến khảo sát, đánh giá ban đầu về thực trạng, định hướng công tác bảo tồn, phục dựng Phật viện Đồng Dương. “Phật viện Đồng Dương có giá trị quá lớn, nên chúng tôi luôn luôn nhắc nhở chính quyền xã Bình Định Bắc kể cả một viên gạch cũng phải bảo vệ cho bằng được. Phật viện cần thiết phải được bảo tồn, trùng tu”, ông Hùng nhấn mạnh.

Theo Giám đốc Sở VH,TT&DL Nguyễn Thanh Hồng, để “cứu” di tích này, ngành văn hóa tỉnh đã có các phương án nhằm bảo vệ những kiến trúc còn sót lại, đồng thời kiến nghị sớm có kế hoạch trùng tu phát huy giá trị di tích. Tới đây, UBND tỉnh sẽ tổ chức hội thảo khoa học quốc gia “Nghiên cứu, bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa Phật giáo Phật viện Đồng Dương” với sự tham gia của các nhà khảo cổ học, chuyên gia bảo tồn di tích hàng đầu.

Vừa qua, Bí thư Tỉnh ủy Quảng Nam Lương Nguyễn Minh Triết cũng đã đến khảo sát kiểm tra thực tế tại di tích này, yêu cầu Sở VH,TT&DL chủ động nghiên cứu, phối hợp địa phương tham mưu giải quyết các vấn đề liên quan hồ sơ, thủ tục đất đai bảo vệ vùng lõi di tích Phật viện Đồng Dương. Đây là di tích quốc gia đặc biệt nên cần phải ưu tiên bố trí nguồn vốn theo hướng công trình khẩn cấp, để sớm có nguồn lực triển khai thực hiện khoanh vùng di tích, giải tỏa dân cư, tổ chức bảo tồn khu tháp Sáng.

Bộ VH,TT&DL vừa có văn bản gửi Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Nam trả lời kiến nghị của cử tri tỉnh về việc sớm quan tâm đầu tư bảo tồn khôi phục Phật viện Đồng Dương; phát huy giá trị văn hóa lịch sử xứng tầm với vị trí đã được Nhà nước xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt.

Theo đó, thực hiện nghị quyết của Quốc hội, Chính phủ, Bộ VH,TT&DL đã xây dựng Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025 - 2035. Bộ đã có Tờ trình 444 báo cáo Quốc hội xem xét, dự kiến thông qua tại Kỳ họp thứ 8. Trong đó có nội dung dự án thành phần về bảo tồn, phát huy các giá trị di sản văn hóa. Trong thời gian tới, sau khi chương trình được cấp có thẩm quyền phê duyệt, trên cơ sở đề xuất của các địa phương, Bộ VH,TT&DL sẽ phối hợp các Bộ KH&ĐT, Tài chính tổng hợp danh mục các dự án đầu tư để bảo tồn, phát huy giá trị các di sản văn hóa.