Thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước về khuyến khích các phương thức giải quyết tranh chấp ngoài Tòa án, hiện thực hóa cam kết quốc tế của Việt Nam khi gia nhập WTO về dịch vụ hòa giải tranh chấp giữa các thương nhân, Bộ Tư pháp đang chủ trì xây dựng Dự thảo Nghị định về hòa giải thương mại.
Hiện nay, việc giải quyết các tranh chấp thương mại ở Việt Nam chủ yếu được xét xử thông qua hệ thống Tòa án và Trung tâm trọng tài. Thực tế, hệ thống Tòa án đã trở nên quá tải, dẫn đến tăng lượng vụ án tồn đọng, không kịp giải quyết, do đó làm ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Thực tiễn này đặt ra yêu cầu đa dạng hóa phương thức giải quyết tranh chấp ngoài Tòa án để giảm tải gánh nặng cho hệ thống Tòa án, qua đó góp phần lành mạnh hóa hoạt động kinh doanh thương mại. Một trong những phương thức phổ biến trên thế giới hiện nay là hòa giải thương mại.
Tại Việt Nam, hòa giải ở cơ sở nhằm giải quyết các tranh chấp tại cộng đồng dân cư đã được thể chế hóa bằng Luật Hòa giải ở cơ sở. Ngoài ra, còn có hoạt động hòa giải trong tố tụng của Tòa án và Trọng tài thương mại như là một quy trình của tố tụng.
Tuy nhiên, hoạt động hòa giải thương mại với tư cách là một phương thức giải quyết tranh chấp độc lập thì chưa được công nhận, mặc dù trong thực tế một số tổ chức, doanh nghiệp đã sử dụng hòa giải để giải quyết các tranh chấp của mình và bước đầu đã phát huy hiệu quả nhất định.
Do đó, Dự thảo Nghị định quy định hòa giải thương mại không phải là một phần của quá trình tố tụng tại Tòa án và tố tụng trọng tài mà là một phương thức giải quyết tranh chấp độc lập, được tiến hành theo thỏa thuận của các bên và có sự hỗ trợ của một bên thứ ba (hòa giải viên). Hòa giải viên do các bên thỏa thuận lựa chọn, phải có vị trí độc lập với các bên và hoàn toàn không có lợi ích liên quan đến tranh chấp, không đại diện cho quyền lợi của bất cứ bên nào và không có quyền đưa ra quyết định giải quyết tranh chấp.
Hiệu lực thi hành của thỏa thuận hòa giải thành cũng là một trong những vấn đề quan trọng quyết định hiệu quả của hòa giải thương mại. Dự thảo Nghị định đưa ra phương án là thỏa thuận hòa giải thành có giá trị như hợp đồng mới và có hợp đồng ràng buộc đối với các bên. Trường hợp một bên không thực hiện hoặc có vi phạm thì bên kia có quyền khởi kiện như đối với một hợp đồng. Nhưng có ý kiến đề xuất phải quy định thỏa thuận hòa giải thành có giá trị thi hành bắt buộc như bản án hoặc phán quyết của Trọng tài thương mại. Có điều theo phương án này sẽ phải sửa đổi Bộ luật Tố tụng Dân sự, Luật Thi hành án dân sự.
