Tiếng hát vượt thời gian của “đệ nhất danh ca” Thái Thanh

Sinh ra để làm nghệ thuật

Nữ ca sĩ Thái Thanh có xuất thân rất đặc biệt, bà sinh ra trong một gia đình thiên phú về nghệ thuật. Tất cả các anh chị của bà đều là ca sĩ. Cha của bà là ông Phạm Đình Phụng, có hai người vợ, vợ đầu sinh ra Phạm Đình Sỹ và Phạm Đình Viêm, vợ sau sinh ra Phạm Thị Quang Thái (ca sĩ Thái Hằng), nhạc sĩ Phạm Đình Chương và con út là Phạm Thị Băng Thanh (nghệ danh Thái Thanh). Anh rể của bà là nhạc sĩ Phạm Duy, con gái bà sau này chính là ca sĩ Ý Lan. Nếu tìm hiểu sâu hơn về dòng họ của nữ ca sĩ, có hàng loạt những cái tên đình đám khác như nhà văn Trúc Khê, nhà thơ Thế Lữ, nhạc sĩ Phạm Ngọc Cẩn, nhạc sĩ Phạm Văn Chung, họa sĩ Phạm Văn Đôn... Ngay cả cha mẹ của bà cũng là những người chơi đàn cổ, ả đào nổi tiếng Hà thành xưa kia.

Nữ ca sĩ Thái Thanh sinh năm 1934, tại làng Bạch Mai, Hà Nội. Bà chưa bao giờ được đào tạo bài bản về âm nhạc, nhưng từ nhỏ đã có tài năng ca hát và sớm được các anh chị trong gia đình bồi dưỡng. Bà từng chia sẻ, hai người có ảnh hưởng nhất đến âm nhạc của bà chính là mẹ và anh trai Phạm Đình Chương. Từ nhỏ, bà rất mê mẩn việc được nghe mẹ hát ả đào. Bà yêu âm sắc truyền thống của Bắc Bộ xưa kia chính nhờ mẹ, cha bà, những người có thú chơi đàn cổ. Còn anh trai Phạm Đình Chương đã dạy cho ca sĩ Thái Thanh hát nhạc Tây, ông hướng dẫn, bồi dưỡng để giọng hát của bà ngày càng hay hơn.

Đặc biệt, từ năm mười ba, mười bốn tuổi, bà đã theo chị gái Thái Hằng đi biểu diễn tại các phòng trà ca nhạc lúc bấy giờ. Khi gia đình bà mở quán phở mang tên Thăng Long, địa điểm này đã trở thành nơi dừng chân của nhiều văn nghệ sĩ sáng tác, ca hát cho kháng chiến lúc bấy giờ. Tại quán phở của gia đình, bà được bồi dưỡng thêm tài năng âm nhạc. Cũng vào khoảng thời gian đó, nhạc sĩ Phạm Duy đem lòng yêu mến chị bà - ca sĩ Thái Hằng. Bà được “anh rể tương lai” hơn 13 tuổi, hỗ trợ sáng tác những bài hát độc đáo phù hợp với chất giọng.

Thời gian sống ở Hà Nội, cặp đôi chị em Hằng - Thanh đã cất tiếng ca làm rung động lòng người. Hai người rất nổi tiếng và được công chúng biết đến rộng rãi. Sau khi người chị gái Thái Hằng lấy chồng, đến khoảng những năm 1950, bà lấy nghệ danh Thái Thanh cho giống với tên người chị gái của mình để thuận lợi cho việc biểu diễn. Một thời gian ngắn sau, người chị gái của bà và nhạc sĩ Phạm Duy chuyển vào Sài Gòn, bà cũng đi theo chị gái. Do không được đào tạo bài bản, nên bà thường đặt mua các sách dạy thanh nhạc của Pháp về rồi tự đọc, tự học. Giọng ca của bà rất đặc biệt, vừa mang tính chất của opera, lại vừa pha trộn âm hưởng của chầu văn, quan họ ở Bắc Bộ. Bà hát được nhiều thể loại khác nhau, giọng bà vừa có độ trầm, vừa có độ cao, giúp cho bà dễ dàng được khán giả nhớ đến.

Tên tuổi của bà thường gắn liền với ca khúc của nhạc sĩ Phạm Duy. Bà đi hát với các chủ đề về quê hương và tình cảm đôi lứa. Giọng hát của bà rất thích hợp với các thể loại nhạc đa dạng do anh rể sáng tác, từ những bài nhạc kháng chiến, nhạc quê hương, nhạc tình, nhạc xã hội cho tới các bản trường ca đều được bà để lại một dấu ấn lớn. Bên cạnh đó, bà cũng là ca sĩ hát thành công rất nhiều ca khúc tiền chiến xưa hay nhạc tình đương thời của các nhạc sĩ trẻ hơn.

Gây dựng tiếng vang với những ca khúc bất hủ

Trong những năm 50 của thế kỷ trước, Thái Thanh nhanh chóng nổi tiếng và được coi là một diva hàng đầu lúc bấy giờ. Tên tuổi của bà còn gắn liền với ban nhạc Thăng Long - một ban nhạc với những thành viên đầy tài năng gồm ba cái tên chủ chốt là Thái Thanh, Hoài Bắc (tức nhạc sĩ Phạm Đình Chương) và Hoài Trung (Phạm Đình Viêm), thỉnh thoảng ban nhạc Thăng Long cũng có sự góp mặt của danh ca Thái Hằng, ca sĩ Khánh Ngọc (vợ Phạm Đình Chương) và cả nhạc sĩ Phạm Duy.

Ban nhạc Thăng Long nhanh chóng nổi tiếng tại Sài thành nhờ lối biểu diễn độc đáo, những giọng ca đầy nội lực và nguồn sáng tác phong phú đến từ nhạc sĩ Phạm Duy, Phạm Đình Chương. Chẳng mấy chốc ngoài việc đi hát, ban nhạc còn sản xuất đĩa nhạc và được công chúng nhiệt tình đón nhận. Mỗi lần ban nhạc Thăng Long tổ chức đêm diễn, người dân Sài Gòn náo nức đi xem. Họ mê mẩn cái lối trình diễn, bài vở, âm nhạc những ca sĩ trẻ này. Đa phần người đi xem đều là trí thức Tây học, người yêu nhạc tân thời.

Cái tên ca sĩ Thái Thanh - giọng ca chính cũng nổi tiếng cùng ban nhạc Thăng Long. Những bài hát đã gắn liền với tên tuổi của bà là “Tình hoài thương nhớ” bài ca đầu tiên khởi xướng cho loạt tình ca quê hương của nữ ca sĩ, “Tình ca” - một bản nhạc kết hợp dân ca Bắc Bộ và âm hưởng opera, “Nụ tầm xuân” - bài hát mang âm hưởng dân gian rất hợp với chất giọng của bà,... Đặc biệt, “Áo anh sứt chỉ đường tà”, khúc ca bi hùng được nhạc sĩ Phạm Duy phổ nhạc từ bài thơ “Màu tím hoa sim” của Hữu Loan. Bài hát gồm loạt trường đoạn phối hợp, diễn tả nhiều cung bậc và sắc thái tình cảm. Nhạc phẩm nổi danh trên đài phát thanh, phòng trà, băng cassettes qua giọng hát của Thái Thanh. Sau này, bài hát được nhiều ca sĩ thể hiện như Duy Quang, Elvis Phương, Vũ Khanh, Mai Hương...

Giọng ca của bà được đánh giá rất cao, nhạc sĩ Phạm Duy không tiếc lời khen dành cho Thái Thanh: “Giọng hát Thái Thanh, một giọng hát diễm tuyệt: tất cả hạnh phúc và khổ đau của kiếp người bị đày đọa trong chiến tranh và hòa bình, trong vinh quang và khổ nhục, trong hy vọng và tuyệt vọng qua những bản nhạc khóc, cười, nổi, trôi theo mệnh nước”. Nữ ca sĩ Lệ Thu, thế hệ đàn em của Thái Thanh từng cảm thán khó ai có thể trở thành một “giọng ca vượt thời gian” như bà. Chất giọng, kỹ thuật xử lý bài hát của ca sĩ Thái Thanh thể hiện đến nay vẫn gây khó khăn cho rất nhiều sinh viên ở những học viên đào tạo thanh nhạc.

Đường tình duyên lận đận, cuộc đời nơi xứ người

Nữ ca sĩ Thái Thanh được đồng nghiệp, bạn bè và người thân đánh giá là một tâm hồn đa cảm, nhưng kiên cường, mạnh mẽ. Bằng giọng hát mê hồn, khí chất tự tin, phong thái cuốn hút, bà nhanh chóng làm tài tử Lê Quỳnh mê đắm. Cặp đôi yêu nhau và kết hôn vào năm 1956. Lúc bấy giờ, họ được coi là hình mẫu gia đình chuẩn mực. Khi Thái Thanh là một nữ diva hàng đầu, Lê Quỳnh là một nam diễn viên hàng đầu tại màn ảnh Việt Nam lúc bấy giờ.

Mối lương duyên đẹp giữa hai người tưởng chừng sẽ được bền lâu, nhưng sau chín năm chung sống, có với nhau năm người con, ca sĩ Thái Thanh và tài tử Lê Quỳnh quyết định ly hôn. Được biết, nguyên nhân do hai người kết hôn khi còn tương đối trẻ (22 tuổi), sau những yêu thương, mặn nồng, họ dần xảy ra xung đột, mâu thuẫn. Theo báo chí Sài Gòn ngày đó, Lê Quỳnh không chỉ nổi tiếng bởi đóng phim mà còn được biết đến là tài tử đào hoa. Nhiều lần Thái Thanh đã phải im lặng chịu đựng trước những tiếng đồn về chồng. Ở một khía cạnh khác, các mối quan hệ của Thái Thanh cũng là một nguyên cớ khiến cặp đôi sớm “đường ai nấy đi”. Lê Quỳnh cũng rất hay ghen. Đỉnh điểm tại một phòng trà, khi Thái Thanh đang giao lưu, gặp gỡ những văn nhân, nghệ sĩ khác, trong đó có nhà thơ Mai Thảo - một người đã thầm ái mộ Thái Thanh từ lâu cũng có mặt. Lê Quỳnh đã đánh ghen tại phòng trà, thậm chí còn tát nữ ca sĩ. Sau sự việc này, dù Lê Quỳnh đã lên tiếng xin lỗi, nhưng Thái Thanh đã chịu tổn thương nặng nề và quyết định ly hôn với nam tài tử, kết thúc cuộc hôn nhân chín năm.

Sau khi đã ly hôn, có không ít người đàn ông vẫn dành tình cảm ái mộ cho bà, nhưng Thái Thanh từng chia sẻ, bà là người cổ hủ, lạc hậu, sẽ không “ăn nằm” với ai nếu như chưa có hôn thú. Vì vậy, bà chỉ tập trung phát triển sự nghiệp và nuôi các con trưởng thành.

Sau năm 1975, bà ở lại Việt Nam một thời gian rồi qua Mỹ định cư. Tại xứ người, giọng ca của bà vẫn được rất nhiều khán giả yêu mến, ái mộ. Bà được mời đến nhiều buổi biểu diễn âm nhạc hải ngoại. Đến khoảng năm 2002, sau khi trải qua một lần đột quỵ, bà bắt đầu rút lui, giải nghệ - dành thời gian cho bản thân. Đến những năm 2005 bà đôi khi “tái xuất” trở lại để tri ân khán giả yêu mến giọng hát của mình. Vào năm 2020, ngày 17/3, bà đã qua đời tại Mỹ để lại những tiếc nuối, thương nhớ cho người hâm mộ.