Bà ngót nghét đã hơn chín mươi, giọng nói có phần chậm rãi và đôi khi đương nói lại dừng lại, cảm tưởng như không biết mình đang nói những gì. Bà hay ngồi nơi chái nhà, bỏm bẻm nhai trầu rồi đôi khi còn nói chuyện một mình, mẹ tôi hay bảo:
- Ông “về” nên bà đang nói chuyện với ông đó.
Mỗi khi thấy bà ngồi nói chuyện một mình, người lớn trong nhà hay bảo thế. Nó không thiên về mê tín, nó nghĩ nhiều về đoạn tình cảm dẫu cho đã cách biệt âm dương. Tôi là đứa chắt duy nhất của bà, gọi bà bằng cố, từ nhỏ trong khi gia đình luôn bận rộn với việc mưu sinh, tôi được một tay bà nuôi dưỡng. Tuổi thơ của tôi là nơi thềm nhà, nơi bà thức dậy từ sớm, ngồi giã trầu, bày vài con đề ra xem và ngân nga với vài điệu chèo… Thanh âm của những thứ ấy theo tôi giòn giã suốt cả những cơn nắng trưa và cả sự yêu thương của bà cùng những câu chuyện kể của bà là điều tôi vẫn hằng khắc ghi.
Bà kể, trước khi lấy ông, bà có một mối tình khắc cốt ghi tâm với một người tên Thiện. Ông Thiện với bà không chỉ là thanh mai trúc mã của nhau mà còn “gần như” đã là vợ chồng, chỉ chờ một cái cỗ là về ở chung. Thế rồi, khói lửa chiến tranh nổ ra, vì tình yêu quê hương ông lên đường đi lính, chuyện tình yêu cũng vì thế trở nên trắc trở. Mỗi khi kể về ông Thiện, bà vẫn hay lén ngước nhìn lên di ảnh của ông tôi rồi cười bẽn lẽn:
- Tao kể với mày thôi chứ ổng mà biết là ổng ghen với ông Thiện lắm. Nhưng giờ ổng “đi” rồi, có muốn ghen cũng đợi tao về bên kia cái đã.
Trên đôi gò má đã in hằn những vết tích của thời gian vẫn còn nụ cười nghe chừng duyên lắm. Bà kể năm xưa bà vẫn còn trẻ lắm, khi tiễn ông Thiện lên đường nhập ngũ, bà chỉ vừa tròn mười sáu. Được đỗi bà lại quay sang ghẹo tôi:
- Xưa ấy, tuổi trăng rằm là yêu đương, nhưng giờ thời thế thay đổi rồi, mày mà yêu sớm là bà đánh cho không còn đường về nhà đấy nhé.
Bà bảo ngày xưa tình yêu Tổ quốc cháy bỏng trong mỗi con tim người dân thời bấy giờ, bản thân bà dù còn rất trẻ cũng vẫn gạt tình riêng để tiễn người yêu ra chiến trận. Bà cũng trở thành cô du kích làng, hoạt động âm thầm. Tình yêu ngày đó bền chặt lắm, ông Thiện và bà chỉ có thể duy trì tình yêu và sự nhớ nhung qua những cánh thư mà có khi rất lâu mới nhận được. Thậm chí đôi khi nhớ ông nhưng khi bà gửi thư hồi đáp ông đã hành quân sang miền khác, chỉ có bà vẫn đều đặn nhận được thư vì bà vẫn luôn ở tại quê hoạt động. Ấy vậy nhưng bà vẫn yêu ông cho đến những năm tháng về sau nữa.
Có những lần ông hành quân về lại quê cũ, dù chỉ là những ngày tháng ít ỏi nhưng đó cũng là những ngày sum họp với chốn đợi ở quê. Bà và ông luôn trân trọng từng khoảnh khắc đó. Ngày ông về lần đầu bà đã mười tám, con gái độ xuân thì mơn mởn nhưng bà vẫn giữ một lời thề thủy chung chờ đợi. Nhưng với một giọng trầm buồn, bà kể lại:
- Ngày đó, nói thiệt tao còn trẻ quá, tính tình cũng còn trẻ con, đợi ổng một thời gian dài được nhưng khi ổng ở bên lại không biết trân trọng.
Bà kể, ngày ấy hầu như chỉ nhận được thư đơn phương, cộng với nỗi nhớ cồn cào của những năm tháng xa nhau. Và thỉnh thoảng bà lại nhận được lời chọc ghẹo của các chị chàng và cả những anh lính cùng ông về quê:
- Em coi mà giữ thằng Thiện, nó được khối chị nuôi theo đấy nhé. Đó cũng là lúc bà bắt đầu để mất ông. Những lần sau khi ông về quê, bắt đầu có những cuộc cãi vã và những lúc ghen tuông. Nhưng rồi có một lần khi ông đóng quân tại chỗ lâu và bà có dịp lên thăm ông. Họ cãi vã to đến độ ông tức giận bỏ ra ngoài, còn bà, bà cũng bỏ về mà không nói gì sau đó. Vì bà nghĩ ông cũng không muốn nói chuyện và cả không tôn trọng bà, dù bà đã vất vả lên thăm ông. Sau lần đó, bà gửi cho ông một bức thư chia tay…
Cứ tưởng đó chỉ là nóng giận nhất thời, nào ngờ lần đó đã mất nhau mãi mãi. Bà lấy ông tôi khi đã quá tam tuần, một phần bà vẫn chờ ông Thiện nhưng bặt tăm tin tức, rồi bà cảm động bởi tình cảm ông tôi dành cho bà…
Rất nhiều năm sau bà mới có dịp gặp lại đồng đội ông Thiện khi xưa trong cuộc họp cựu chiến binh. Ông Thiện hy sinh trong một lần càn quét của địch, kể tới đó bà chợt đôi mắt ngấn nước nhìn tôi:
- Sau này khi con bắt đầu yêu thương một ai đó, hãy biết lắng nghe và thấu hiểu. Khi cảm thấy sắp có cãi vã, hãy ngừng nói chuyện và nhìn nhận lại mọi thứ. Vì lúc cãi nhau sẽ nói những điều mình không thực sự nghĩ như vậy.
Đồng đội ông kể lại:
- Ngày đó lúc mà cãi nhau với em xong, thằng Thiện nó ra ngoài, khi nó về thì em đã về rồi. Chắc em không biết, lúc đó nó về với hai bát phở trên tay…
