Chưa từng có tiền lệ trong pháp luật Việt Nam
Thứ trưởng Bộ Tư pháp Lê Tiến Châu cho biết, chế định tha tù trước hạn của Bộ luật Hình sự năm 2015 là nhằm tạo cơ hội cho những phạm nhân tích cực cải tạo tốt trong quá trình chấp hành án ở các cơ sở giam giữ được sớm trở về với gia đình và tiếp tục chứng tỏ sự cải tạo của mình trong môi trường xã hội bình thường có sự giám sát của chính quyền địa phương và xã hội. Nếu trong thời gian thử thách mà người được tha tù trước hạn cố ý vi phạm nghĩa vụ hoặc phạm tội mới thì phải trở lại cơ sở giam giữ để chấp hành tiếp phần hình phạt tù còn lại chưa chấp hành.
Theo đại diện Cục Pháp chế và cải cách hành chính, tư pháp (Bộ Công an), nhằm phù hợp với quy định mới của Bộ luật Hình sự, BLTTHS năm 2015 đã bổ sung quy định về thủ tục xét tha tù trước hạn có điều kiện. Cụ thể, trong thời hạn 15 ngày, kể từ ngày nhận được hồ sơ đề nghị, VKS phải ra văn bản thể hiện quan điểm về đề nghị xét tha tù trước thời hạn có điều kiện; Chánh án Tòa án phải mở phiên họp xét tha tù trước thời hạn có điều kiện, đồng thời phải thông báo bằng văn bản cho VKS cùng cấp để cử Kiểm sát viên tham gia phiên họp. Trường hợp VKS, Tòa án yêu cầu cơ quan lập hồ sơ bổ sung tài liệu thì trong thời hạn 3 ngày, kể từ ngày nhận được yêu cầu, cơ quan lập hồ sơ phải bổ sung tài liệu và gửi cho VKS, Tòa án.
Hội đồng xét tha tù trước thời hạn có điều kiện gồm Chánh án và 2 Thẩm phán, do Chánh án làm Chủ tịch Hội đồng. Tại phiên họp, một thành viên của Hội đồng trình bày tóm tắt hồ sơ đề nghị. Kiểm sát viên trình bày quan điểm về đề nghị xét tha tù trước thời hạn có điều kiện và việc tuân theo pháp luật trong việc xét, quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện. Phiên họp phải được lập thành biên bản với những nội dung theo luật định; sau khi kết thúc phiên họp, Kiểm sát viên xem biên bản phiên họp, yêu cầu ghi những sửa đổi, bổ sung vào biên bản phiên họp; Chánh án phải kiểm tra biên bản, cùng với thư ký phiên họp ký vào biên bản.
Trong thời hạn 3 ngày, kể từ ngày ra quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện, Tòa án phải gửi quyết định cho phạm nhân, Viện kiểm sát cùng cấp, Viện kiểm sát cấp trên trực tiếp, Cơ quan đã lập hồ sơ đề nghị, Tòa án đã ra quyết định thi hành án, Cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện, cấp quân khu, chính quyền xã, phường, thị trấn nơi người được tha tù trước thời hạn về cư trú, đơn vị quân đội được giao quản lý người đó, Sở Tư pháp nơi Tòa án đã ra quyết định có trụ sở. Ngay sau khi nhận được quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện, cơ sở giam giữ phải tổ chức công bố quyết định này và thực hiện các thủ tục thi hành quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện.
Cần chú trọng việc tổ chức thực hiện
Để được tha tù trước thời hạn người đang chấp hành án cần đáp ứng những điều kiện như phạm tội lần đầu; có nhiều tiến bộ, có ý thức cải tạo tốt; đã được giảm thời hạn chấp hành hình phạt tù đối với người bị kết án về tội phạm nghiêm trọng trở lên; có nơi cư trú rõ ràng; đã chấp hành xong hình phạt bổ sung là hình phạt tiền, án phí và các nghĩa vụ bồi thường dân sự; đã chấp hành được ít nhất là một phần hai mức thời hạn tù đối với hình phạt tù có thời hạn hoặc ít nhất 15 năm đối với tù chung thân đã được giảm xuống tù có thời hạn.
Liên quan đến một điều kiện để tha tù trước hạn nêu trên là điều kiện phạm tội lần đầu, ông Trần Văn Hùng (Tòa án Quân sự Khu vực 2 Quân khu 4) nhận thấy điều kiện này hiện tồn tại nhiều quan điểm khác nhau. Còn theo ông Hùng, phạm tội lần đầu được hiểu là người chưa từng bị kết án, chưa có tiền án, tiền sự. Có thể hiểu phạm tội lần đầu là từ trước tới nay chưa phạm tội lần nào. Nếu các lần phạm tội trước đó đã bị xử lý hành chính, đã bị kết án chưa được xóa án hoặc đã được xóa án, hoặc đã hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự thì lần phạm tội mới này không được coi là phạm tội lần đầu.
Đánh giá về chế định tha tù trước hạn, nguyên Cục trưởng Cục Giáo dục cải tạo và hòa nhập cộng đồng (Bộ Công an) Đỗ Tá Hảo cho rằng, đây là quy định chưa có tiền lệ trong pháp luật Việt Nam. Vì thế, để bảo đảm thận trọng, hiệu quả, việc tổ chức thực hiện chế định này theo quy định của Bộ luật Hình sự cần được thí điểm một số đợt để rút kinh nghiệm.
