Vừa qua, Ủy ban thường vụ Quốc hội ban hành Pháp lệnh số 03/2022/UBTVQH15 ngày 12/12/2022 quy định về trình tự, thủ tục xem xét quyết định áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại TAND. Pháp lệnh này có hiệu lực thi hành từ ngày 01/02/2023 và thay thế cho Pháp lệnh số 09/2014/UBTVQH13.
Theo đó, Pháp lệnh quy định trình tự, thủ tục TAND xem xét, quyết định việc áp dụng các biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng, đưa vào cơ sở giáo dục bắt buộc, đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc; trình tự, thủ tục xem xét, quyết định việc hoãn, miễn chấp hành, giảm thời hạn, tạm đình chỉ hoặc miễn chấp hành phần thời gian áp dụng biện pháp xử lý hành chính còn lại; khiếu nại, kiến nghị, kháng nghị và giải quyết khiếu nại, kiến nghị, kháng nghị trong việc áp dụng biện pháp xử lý hành chính.
Về bảo đảm quyền được bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người bị đề nghị xử lý hành chính, khoản 3 Điều 2 Pháp lệnh quy định: “Người bị đề nghị thuộc đối tượng được trợ giúp pháp lý được đề nghị tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình theo quy định của Luật Trợ giúp pháp lý. Trường hợp người bị đề nghị là người chưa thành niên mà không có người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp thì Tòa án yêu cầu tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý cử trợ giúp viên pháp lý, luật sư theo quy định của Luật Trợ giúp pháp lý hoặc Đoàn luật sư phân công tổ chức hành nghề luật sư cử luật sư để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ”.
Quy định trên có nghĩa là: Người bị đề nghị Tòa án ra quyết định đưa vào trường giáo dưỡng, đưa vào cơ sở giáo dục bắt buộc, đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc nếu thuộc đối tượng được trợ giúp pháp lý thì được đề nghị Trung tâm trợ giúp pháp lý Nhà nước cử trợ giúp viên pháp lý, luật sư bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình trong quá trình xem xét áp dụng biện pháp này.
Yêu cầu Trung tâm trợ giúp pháp lý Nhà nước cử trợ giúp viên pháp lý, luật sư bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người thuộc diện được trợ giúp pháp lý là những người có thẩm quyền lập hồ sơ xử lý và xử lý như: Công an, Tòa án... Trường hợp, nếu ở giai đoạn lập hồ sơ chưa cử người bảo vệ thì Tòa án có trách nhiệm yêu cầu cử người thực hiện trợ giúp pháp lý bảo vệ như quy định nêu trên. Về hình thức yêu cầu, có thể là thông báo về trợ giúp pháp lý tương tự như thông báo về trợ giúp pháp lý trong tố tụng hình sự.
Người được trợ giúp pháp lý trong quá trình xem xét áp dụng biện pháp xử lý hành chính quy định tại Điều 7 Luật Trợ giúp pháp lý như: Người có công với cách mạng; Trẻ em; Người thuộc hộ nghèo; Người dân tộc thiểu số cư trú ở vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn; Người thuộc một trong các trường hợp sau đây có khó khăn về tài chính (là người thuộc hộ cận nghèo hoặc người đang hưởng trợ cấp xã hội hàng tháng): Cha đẻ, mẹ đẻ, vợ, chồng, con của liệt sĩ và người có công nuôi dưỡng khi liệt sĩ còn nhỏ; Người nhiễm chất độc da cam; Người cao tuổi; Người khuyết tật; Nạn nhân trong vụ việc bạo lực gia đình; Nạn nhân của hành vi mua bán người theo quy định của Luật Phòng, chống mua bán người; Người bị nhiễm HIV.
Đối với người từ đủ 16 đến dưới 18 tuổi, người thuộc hộ cận nghèo, nếu không thuộc một trong 11 nhóm đối tượng nêu trên thì không được trợ giúp pháp lý vì họ không phải là người bị buộc tội hay là người bị hại trong vụ án hình sự. Vậy nên, để đảm bảo quyền lợi cho người từ đủ 16 đến dưới 18 tuổi, Pháp lệnh quy định Tòa án yêu cầu Đoàn luật sư phân công tổ chức hành nghề luật sư cử luật sư để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ.
Bảo đảm quyền được xem xét theo hai cấp trong việc xem xét, quyết định áp dụng biện pháp xử lý hành chính.
