Kiệt tác của cha ông
Chùa Giám có tên chữ là Nghiêm Quang Tự, tọa lạc tại xã Định Sơn (huyện Cẩm Giàng, Hải Dương) khởi dựng vào cuối thế kỷ 17 thời Lý. Chùa tọa lạc trên một khoảng đất rộng 2ha, được xây dựng lại với quy mô kiến trúc to đẹp.
Ngôi chùa có kiến trúc kiểu “nội công ngoại quốc” với đầy đủ các công trình như: Tam quan, Tiền đường, Tam bảo, nhà Tổ, hành lang, nhà tháp Cửu phẩm, nhà khách, nhà Tăng, vườn cây, Pháp sư, nghè Giám… Các kiến trúc sư, các nghệ nhân đã tạo trên mặt bằng của chùa có sự liên hoàn của các hạng mục tôn lên vẻ tráng lệ cổ kính, ẩn chứa nhiều tầng trí tuệ văn hóa.
 |
Cổng chùa Giám. |
Đây là công trình được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ VH,TT&DL) xếp hạng di tích Quốc gia năm 1974. Năm 2017, chùa Giám, đền Xưa và đền Bia được Thủ tướng ra quyết định xếp hạng là cụm di tích Quốc gia đặc biệt.
Điểm đặc sắc nhất của chùa Giám là tòa Cửu phẩm Liên hoa được đặt trong nhà Phẩm. Năm 2015, tòa Cửu phẩm Liên hoa của chùa được công nhận là Bảo vật quốc gia.
Cửu phẩm Liên hoa là tòa tháp hình lục giác đều. Tòa tháp cao 6,52m. Trong đó, thân tháp cao 5,32m; tượng A di đà trên đỉnh cao 1,2m. Phần đế tòa Cửu phẩm đặt trên nền nhà Phẩm, đỉnh trên cùng của tòa Cửu phẩm gần chạm đến đỉnh tầng mái thứ 3 tạo thành một không gian thông từ trên xuống dưới.
Để tạo dựng kiệt tác này, các nghệ nhân xưa đã đặt tâm của cây Cửu phẩm là cột trụ chất liệu gỗ lim lên trên cối quay, cối quay này có chất liệu kim loại có chiều cao khoảng 40cm. Phía dưới cùng của cối quay có lắp hệ thống vòng bi.
Từ cây cột trụ chính ở lòng tháp dóng ra những đòn ngang có tay đỡ ván các tầng cửu phẩm gồm tòa sen 6 cạnh.
Liên kết cột trụ giữa với 6 trụ, bằng một hệ thống xà gánh đan chéo hình múi khế; xà ngang chia tháp thành 9 tầng hoa sen. Mỗi tầng chạm 5 lớp cánh sen. Chi tiết các lớp cánh sen trên mỗi tầng đều giống nhau. Đồng thời, khoảng cách giữa các tầng rất nhỏ nên khi đứng dưới nhìn lên, chúng ta có cảm giác như lớp lớp cánh sen chồng lên nhau, nối tiếp mãi mãi.
 |
Tòa Cửu phẩm Liên hoa. |
Trên đỉnh tháp là tượng A di đà ngồi trên tòa sen, chất liệu gỗ, có chiều cao 120cm, tay trái đặt trên tay phải chân ngồi xếp bằng tròn kiểu kiết già. Tổng cộng cả to lẫn nhỏ toàn bộ cây Cửu phẩm Liên hoa của chùa Giám có 145 pho tượng Phật.
Do lối thiết kế có cột trụ, dưới có vòng bi, nên cây Cửu phẩm Liên hoa tuy có trọng lượng trên 4 tấn, nhưng chỉ cần hai người dùng tay đẩy nhẹ cả tòa tháp có thể từ từ quay vòng tròn một cách dễ dàng.
Màu sắc của toàn bộ cây Cửu phẩm và các pho tượng chủ đạo là các màu sáng như màu trắng trên nền đỏ trai của sơn ta. Chúng được cộng sắc với màu vàng kim loại trang trí trên đầu các cánh sen để tạo ra vẻ rực rỡ và sức lan tỏa ánh sáng.
Theo quan niệm của Phật giáo, cứ quay một vòng tháp Cửu phẩm Liên hoa thì lời trì tụng sẽ được nhân lên thành hàng triệu lần, như vậy người niệm mau đạt tới chính quả.
Hiện nay, tuy tổng thể kiến trúc nhà Phẩm còn khá nguyên vẹn, song do thời gian một số các kết cấu gỗ trên phần mái đã bị xuống cấp, các ván ốp và tòa sen không còn bền vững nên chính quyền địa phương đã có biển hướng dẫn du khách không nên quay tòa Cửu phẩm vì sợ đổ gãy.
Hậu thế gìn giữ
 |
Làng Giám không nằm trong nội đồng mà vốn nằm ngay ven sông Thái Bình. Do nằm sát sông với hệ thống đê bồi thấp, hàng năm làng Giám liên tục bị ngập lụt. Năm 1968, một trận lụt lớn, khiến suốt nhiều tháng trời làng Giám phải sống cảnh chìm nước lũ. Do đó, Nhà nước đã chủ trương chuyển người dân từ ngoài đê vào để thoát cảnh ngập lụt và giải phóng lòng sông, khơi thông dòng chảy.
Người dân làng Giám đã di chuyển từ ven sông vào trong nội đồng, cách nơi ở cũ khoảng 7km. Chùa Giám cũng được di dời theo dân cư về vị trí mới. Khi về địa điểm mới, làng Giám lấy tên mới là Tân Sơn thuộc xã Định Sơn (huyện Cẩm Giàng, Hải Dương) nhưng ngôi chùa vẫn được người dân gọi là chùa Giám để con cháu các thế hệ sau luôn nhớ về làng cũ.
Theo các cụ cao niên trong làng kể lại, chùa Giám được di dời trong thời gian 7 tháng, do người dân địa phương tự làm. Đối với các cấu kiện, vật liệu nhỏ, nhẹ thì di chuyển bằng cách gồng gánh. Các vật liệu nặng, lớn thì kéo bằng xe bò. Cả một ngôi chùa có kiến trúc đồ sộ như vậy nhưng được người dân nâng niu, gìn giữ từ chi tiết nhỏ, khi lắp ráp lại chỉ phải thay có 20 chiếc hoành của tòa Tiền đường. Riêng tháp Cửu phẩm, ngoài các pho tượng trên các ván tòa sen bị trôi trong lũ lụt,còn lại tòa tháp vẫn còn nguyên vẹn đến ngày nay.
 |
Cửu phẩm Liên hoa chùa Giám tuy không phải hiện vật độc bản nhưng cũng không phải hiện vật có kiến trúc phổ biến.
Thư tịch còn lại cho biết, trên đất xứ Đông xưa có 5 tòa Cửu phẩm Liên hoa là chùa Quỳnh Lâm (nay thuộc Quảng Ninh), chùa Côn Sơn (Chí Linh), chùa Quang Minh (Gia Lộc), chùa Giám (Cẩm Giàng), chùa Đông ngọ (Thanh Hà).
Đến nay, Việt Nam còn 3 tòa Cửu phẩm Liên hoa chất liệu gỗ niên đại thế kỷ 17 là chùa Đông Ngọ, chùa Giám (Hải Dương) và chùa Bút Tháp (Bắc Ninh). Riêng chùa Côn Sơn đã tiến hành phục dựng lại nhà Phẩm và tòa Cửu phẩm Liên hoa bằng gỗ vào năm 2015 - 2016.
Tuy có niên đại khá gần nhau (thế kỷ 17), tuy nhiên Cửu phẩm Liên hoa chùa Giám vẫn có phong cách yếu tố kiến trúc riêng. Theo tài liệu trong cuốn kiến trúc cổ Việt Nam đánh giá: Cửu phẩm Liên hoa chùa Giám là một bước tiến dài so với thành tựu kiến trúc xưa đã đạt đến ở thế kỷ này. Điều này còn được tiếp nối huy hoàng hơn trong kiến trúc mang yếu tố cung đình ở chùa Bút Tháp, Thuận Thành, Bắc Ninh.
Cửu phẩm Liên hoa chùa Giám là một trong tám Bảo vật Quốc gia trên địa bàn tỉnh Hải Dương. Đây là công trình có giá trị đặc biệt về lịch sử, khoa học và kiến trúc nghệ thuật đang được lưu giữ ở nước ta hiện nay.
Tòa Cửu phẩm Liên hoa không chỉ có ý nghĩa quảng bá tinh thần bác ái của Phật giáo mà còn thể hiện sự phát triển của Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử. Tòa tháp Cửu phẩm Liên hoa đã trở thành điểm nhấn của chùa Giám cổ kính, gợi lên bao suy ngẫm về cái lẽ sắc sắc không không của kiếp nhân sinh.
