Bảo vệ bảo vật quốc gia: Cần đánh giá lại hệ thống gìn giữ di sản

Đau lòng bảo vật quốc gia ngai vàng triều Nguyễn bị phá hoại

Trưa 24/5/2025, ngai vàng triều Nguyễn - bảo vật vô giá bị một khách tham quan Điện Thái Hòa vượt rào, leo lên ngồi rồi bẻ gãy thành nhiều khúc trước mặt nhiều du khách, trong đó có khách du lịch nước ngoài. Theo báo cáo của UBND TP Huế, người bẻ gãy ngai vàng là Hồ Văn Phương Tâm (sinh ngày 10/2/1983, thường trú tại tổ 7, khu vực 4, phường Hương Long, quận Phú Xuân, thành phố Huế). Người này mua vé vào tham quan Đại nội Huế, vào đến Điện Thái Hòa, Tâm to tiếng quát mắng, chửi bới nên bị lực lượng bảo vệ di tích mời ra khỏi điện. Tuy nhiên, người này quay trở lại, leo qua hàng rào bảo vệ cao khoảng 1m rồi ngồi lên khu vực ngai vàng, hò hét rồi dùng tay bẻ gãy tay bên trái ngai.

Qua trích xuất camera và điều tra bước đầu của lực lượng chức năng thì tại thời điểm xảy ra vụ việc, hai nhân viên bảo vệ là Đặng Quang Long và Đào Hoàng Vũ đều có mặt ở khu vực Điện Thái Hòa. Để tránh việc đối tượng manh động, đập phá các hiện vật trưng bày khác, nhân viên bảo vệ đã tiếp cận từ xa, nhắc nhở đối tượng đi ra bên ngoài, đồng thời điện thoại yêu cầu tăng cường lực lượng hỗ trợ. Đến 12h10 phút đã khống chế đối tượng Tâm, báo cho Công an phường Đông Ba lập biên bản bắt người.

Ngay sau đó, lực lượng Công an phường Đông Ba đã lập biên bản bắt người phạm tội quả tang đối với đối tượng Hồ Văn Phương Tâm, tuy nhiên chưa thể ghi lời khai của đối tượng do đối tượng có biểu hiện loạn thần, la hét, nói nhảm, không thể trả lời các câu hỏi của điều tra viên. Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an thành phố Huế đang tiến hành trưng cầu giám định tâm thần đối với Hồ Văn Phương Tâm và phối hợp cùng Viện kiểm sát nhân dân quận Phú Xuân thu thập các tài liệu chứng cứ để làm rõ vai trò, trách nhiệm của các bên liên quan nhằm giải quyết vụ việc theo đúng trình tự, quy định của pháp luật.

Về việc này, Phó Thủ tướng Chính phủ Mai Văn Chính yêu cầu Ủy ban nhân dân thành phố Huế khẩn trương chỉ đạo thực hiện kiểm tra, đánh giá tình trạng kỹ thuật của bảo vật quốc gia “ngai vua triều Nguyễn”, đề xuất giải pháp bảo quản, phục hồi theo quy định của pháp luật. Cùng với đó, tổ chức kiểm điểm, rút kinh nghiệm và xử lý trách nhiệm của cá nhân, tổ chức liên quan, không để xảy ra trường hợp tương tự; gửi báo cáo về Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch để tổng hợp, báo cáo Thủ tướng Chính phủ.

Đồng thời chỉ đạo rà soát tổng thể, tăng cường công tác quản lý, bảo vệ an ninh, an toàn Di tích Cố đô Huế và các di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia thuộc Di tích Cố đô Huế cũng như công tác quản lý di tích trên địa bàn; chủ động xây dựng phương án phòng ngừa, phát hiện từ sớm và sẵn sàng ngăn chặn, xử lý các hành vi xâm hại, phá hoại. Đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục nâng cao ý thức, nhận thức về bảo vệ di sản văn hóa trong cộng đồng.

Sự việc ngai vàng triều Nguyễn bị một khách tham quan Điện Thái Hòa vượt rào, ngồi lên rồi bẻ gãy tay ngai khiến dư luận bàng hoàng và phẫn nộ. Ngai vàng là biểu tượng quyền lực của triều đại, được truyền qua 13 đời vua triều Nguyễn. Ngai được làm bằng gỗ, cao 101cm, rộng 72cm, dài 87cm. Phía trên ngai vàng có bửu tán bằng gỗ thếp vàng và trang trí pháp lam lộng lẫy. Bên dưới là bệ ngai vàng với ba tầng bệ bằng gỗ sơn son thếp vàng. Tất cả đều được làm bằng gỗ với nhiều hình con rồng mang ý nghĩa cầu phúc, cầu thọ, cầu may mắn. Ngai vàng của vua triều Nguyễn được công nhận là Bảo vật quốc gia Việt Nam vào năm 2015 và thường được đặt tại Điện Thái Hòa nhằm phục vụ du khách du lịch đến chiêm ngưỡng, tham quan.

Đối tượng Hồ Văn Phương Tâm leo lên ngai vua, làm hư hỏng cấu kiện của Bảo vật quốc gia. (Ảnh chụp màn hình clip)

Di sản là thiêng liêng, bất khả xâm phạm

Vụ việc này là hồi chuông cảnh báo trong công tác bảo vệ những di sản, bảo vật quốc gia. Hiện nay, một số bảo tàng, nhà trưng bày thiếu trang thiết bị bảo vệ chuyên biệt vẫn sử dụng tủ kính thường, không có khả năng chống đập, chống trộm, hay điều chỉnh nhiệt độ, độ ẩm phù hợp. Với những bảo vật làm từ gỗ, đồng, vàng, ngọc… yếu tố môi trường ảnh hưởng rất lớn đến độ bền vật liệu.

Không ít nhân viên bảo vệ bảo tàng chỉ thực hiện vai trò giám sát, chưa được huấn luyện kỹ về phản ứng tình huống khẩn cấp. Trong vụ việc vừa qua, thời gian từ khi kẻ phá hoại tiếp cận đến khi bị khống chế trong khoảng thời gian khá dài để để gây tổn hại cho bảo vật quốc gia.

Dù là bảo vật quốc gia, nhưng một bộ phận người dân, đặc biệt giới trẻ, chưa thực sự nhận thức được giá trị và tầm quan trọng của những hiện vật lịch sử. Việc chụp ảnh, quay video, thậm chí trèo lên tượng hoặc di vật để “check-in” vẫn xảy ra ở nhiều điểm di tích.

Theo các chuyên gia văn hóa, đối với các bảo vật như ngai vàng, ấn triện, tượng Phật cổ…, cần sử dụng các công nghệ bảo vệ tiên tiến: tủ kính chống đạn, cảm biến chuyển động, chuông báo động tức thì và đội ngũ an ninh chuyên trách túc trực. Mỗi hiện vật cần có mã số theo dõi riêng, tích hợp dữ liệu trong hệ thống quốc gia.

Các bảo vật nên được bảo quản trong điều kiện tiêu chuẩn quốc tế, có kiểm tra định kỳ và phục hồi kịp thời nếu có dấu hiệu hư hại. Đặc biệt với hiện vật làm bằng gỗ quý, giấy, lụa, đá, cần áp dụng công nghệ điều hòa nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng phù hợp để tránh lão hóa.

Tại các bảo tàng, trường học, cần lồng ghép giáo dục về bảo tồn di sản trong chương trình giảng dạy, tổ chức các buổi tham quan có thuyết minh chuyên sâu. Truyền thông đại chúng nên làm các video sinh động, phóng sự, phim tài liệu ngắn giới thiệu về các bảo vật - qua đó nâng cao tình yêu và sự trân trọng của công chúng, đặc biệt là giới trẻ.

Với công nghệ 3D, laser scan, các bảo tàng có thể số hóa toàn bộ hình dáng, chất liệu, hoa văn của bảo vật, từ đó tạo ra các bản sao kỹ thuật số có độ chính xác cao. Trong trường hợp hư hại, bản sao này giúp phục hồi gần như nguyên bản. Đồng thời, bản sao còn có thể phục vụ trưng bày tại các điểm du lịch khác mà không ảnh hưởng đến bản gốc.

Luật Di sản văn hóa cần bổ sung quy định rõ ràng về mức án đối với hành vi phá hoại, đánh cắp, hoặc buôn bán trái phép bảo vật quốc gia - với hình phạt nặng hơn hành vi hủy hoại tài sản thông thường. Việc đưa ra xét xử công khai, minh bạch, là bài học răn đe và nhấn mạnh thông điệp: “Di sản là thiêng liêng, bất khả xâm phạm”.

PGS.TS Đặng Văn Bài, Phó Chủ tịch Hội đồng Di sản Văn hóa Quốc gia nhấn mạnh: “Đã đến lúc phải có chế tài đủ mạnh để bảo vệ bảo vật quốc gia, không thể để chúng ngậm ngùi vì sự thờ ơ, thiếu trách nhiệm. Mỗi bảo vật không chỉ là tinh hoa văn hóa mà còn là tài sản khổng lồ, tiền của không thể đong đếm được”.

Vụ việc phá hoại ngai vàng vừa qua là một cú sốc văn hóa, nhưng cũng là cơ hội để nhìn lại toàn bộ hệ thống gìn giữ di sản của đất nước. Đã đến lúc không thể coi việc bảo vệ di sản là chuyện riêng của bảo tàng hay ngành Văn hóa, mà phải là ưu tiên của quốc gia, là nhiệm vụ chung của mỗi công dân.

Không chỉ là những vật phẩm vô tri, mỗi bảo vật quốc gia là mảnh ghép trong bức tranh văn hóa, tâm linh và lịch sử dân tộc. Từ chiếc trống đồng Ngọc Lũ - vang vọng nền văn minh Lạc Việt đến tượng Phật nghìn năm của thời Lý, ngai vàng triều Nguyễn… tất cả là hiện thân của một quá khứ hào hùng, của tinh thần Việt Nam vượt thời gian. Đánh mất hoặc làm tổn thương các bảo vật ấy là đánh mất, tổn thương ký ức dân tộc.