Tại phiên thảo luận của Hội thảo “Thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam: Khuyến nghị chính sách” do Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam tổ chức ngày 19/03/2024, các chuyên gia đã đưa ra các quan điểm chia sẻ thẳng thắn về thực trạng thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam, tiềm năng giảm tác hại của thuốc lá thế hệ mới so với thuốc lá điếu truyền thống. Từ các kinh nghiệm quản lý thuốc lá thế hệ mới trên thế giới, các chuyên gia đã khuyến nghị về công tác quản lý sản phẩm này tại Việt Nam.
Vấn nạn nhập lậu thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam
Mở đầu phiên thảo luận, bà Hà Thị Doánh, Đại diện Vụ Chính sách - Pháp chế, Tổng cục quản lý Thị trường - Bộ Công Thương đã khẳng định: Nhu cầu sử dụng thuốc lá thế hệ mới ngày càng gia tăng. Tuy nhiên, hiện tại, do hành lang pháp lý và thuế chưa được thiết lập cho thuốc lá thế hệ mới, tất cả các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam đều được nhập lậu và tiêu thụ tràn lan trên thị trường “chợ đen”. Các sản phẩm nhập lậu này không rõ nguồn gốc xuất xứ, không có hóa đơn, chứng từ liên quan đến hàng hóa, không bảo đảm an toàn chất lượng.
Để giải quyết vấn đề này, bà Doánh cho rằng, Việt Nam không nên tiếp tục để ngỏ thị trường cho các sản phẩm lậu hoành hành mà cần ban hành một khung pháp lý đồng bộ, đồng thời áp dụng cho cả thuốc lá điện tử hệ thống đóng có chứa nicotin và thuốc lá làm nóng để giải quyết dứt điểm những bất cập nêu trên, góp phần đẩy lùi tình trạng nhập lậu đang ngày càng gia tăng, tạo cơ sở pháp lý rõ ràng để quản lý mặt hàng này.
 |
Bà Hà Thị Doánh, Đại diện Bộ Công thương cho rằng cần tạo cơ sở pháp lý rõ ràng để quản lý thuốc lá thế hệ mới, đẩy lùi tình trạng nhập lậu đang ngày càng gia tăng. |
Ông Nguyễn Mạnh Cường, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội cho biết tình hình sử dụng các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới nhập lậu gia tăng nhanh chóng trong thời gian gần đây và rất đáng lo ngại, ảnh hưởng đến sức khỏe người dùng, gây bất ổn cho xã hội, thất thu lớn cho ngân sách Nhà nước và thiệt hại cho các doanh nghiệp kinh doanh hợp pháp.
“Thực trạng sử dụng TLTHM đã rất rõ ràng, đây là thời điểm cần phải có một giải pháp quản lý nhằm hài hòa lợi ích Nhà nước, người hút thuốc và doanh nghiệp cũng đã được Chính phủ chỉ đạo”, ông Cường nhấn mạnh.
Cấm hay cho phép kinh doanh có điều kiện?
Theo phân tích của ông Võ Trí Thành, Viện trưởng Viện nghiên cứu chiến lược Thương hiệu và Cạnh tranh, về nguyên tắc, khi cấm mà trên thị trường vẫn còn tồn tại thì chính sách Nhà nước cần có ứng xử phù hợp. Trên thực tế, dù muốn hay không vẫn đang có rất nhiều người hút thuốc. Trong khi đó, đã có chứng minh, thuốc lá thế hệ mới ít tác hại hơn so với thuốc lá truyền thống. Thay vì ngăn cấm, chúng ta mong muốn có một chính sách phù hợp hơn để ai cũng phải tuân thủ.
“Chính vì vậy, tôi đồng ý cần có khuôn khổ để đưa hai sản phẩm thuốc lá thế hệ mới phổ biến ở Việt Nam hiện nay là thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử hệ thống đóng vào quản lý đồng thời. Việt Nam có thể đưa thuốc lá thế hệ mới trở thành một sản phẩm kinh doanh có điều kiện. Chúng ta cần có quan điểm chấp thuận để từng bước bắt kịp xu hướng”, chuyên gia Võ Trí Thành chia sẻ.
Đưa ra ý kiến của mình, ông Nguyễn Sỹ Cương, Nguyên Phó chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại của Quốc hội nhấn mạnh: “Trước những tác hại của thuốc lá thế hệ mới không rõ nguồn gốc xuất xứ, chúng ta không nên vô cảm nữa!”.
 |
| Ông Nguyễn Sỹ Cương cho rằng, Việt Nam cần thiết lập những điều kiện kinh doanh hợp lý đối với thuốc lá thế hệ mới. |
Ông Cương lưu ý: “Đã có nhiều tài liệu khẳng định rằng thuốc lá thế hệ mới ít độc hại hơn so với thuốc lá truyền thống. Thậm chí, có nhiều nước trên thế giới còn sử dụng sản phẩm này làm phương pháp cai nghiện và giảm tác hại của hút thuốc lá truyền thống. Do đó, Việt Nam cần thiết phải làm rõ về đặc điểm, đặc tính sản phẩm và thiết lập những điều kiện kinh doanh hợp lý”.
Xét về mặt sức khỏe, BS Lê Đình Phương, Trưởng khoa Nội và Y học gia đình, Bệnh viện FV, Giảng viên Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch đã đưa ra các cơ sở khoa học phân tích xu hướng giảm tác hại của thuốc lá thông qua việc sử dụng thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng.
Theo đó, Cục Quản lý thực phẩm và dược phẩm Hoa Kỳ (FDI) đã nhấn mạnh: “Việc cho phép lưu hành các sản phẩm này là thích hợp để bảo vệ sức khỏe cộng đồng”.
Văn phòng của Tổ chức Y tế Thế giới tại Châu Âu cũng nhận định: “Việc thay thế toàn bộ thuốc lá điếu truyền thống bằng sản phẩm điện tử giúp người sử dụng giảm việc bị phơi nhiễm với nhiều chất độc hại và chất gây ung thư trong thuốc lá truyền thống”.
Còn Hiệp hội Bác sĩ Y tế Công cộng Hoa Kỳ chia sẻ: “Các sản phẩm thuốc lá không khói / nicotine, đang hiện hữu tại thị trường Hoa Kỳ, dù không hoàn toàn không có rủi ro, mang nguy cơ tử vong ít hơn đáng kể và dễ dàng từ bỏ hơn thuốc lá truyền thống… Các sản phẩm này bao gồm thuốc lá điện tử...”
Các bộ, ngành vào cuộc
Đánh giá sự phù hợp của các sản phẩm TLTHM đối với hệ thống văn bản quy phạm Pháp luật Việt Nam, ôngLê Đại Hải, Phó vụ trưởng Vụ Pháp luật Dân sự - Kinh tế, Bộ Tư pháp cho biết thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng đều phù hợp với định nghĩa sản phẩm thuốc lá quy định tại khoản 1 Điều 2 Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá.
Bởi Khoản 1 Điều 2 của Luật phòng, chống tác hại thuốc lá định nghĩa sản phẩm “thuốc lá là sản phẩm được sản xuất từ toàn bộ hoặc một phần nguyên liệu thuốc lá được chế biến dưới dạng thuốc lá điếu, xì gà, thuốc lá sợi, thuốc lào hoặc các dạng khác”.
Ngoài ra, Chính phủ đã ban hành các quy định phân loại thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử vào các dạng sản phẩm “thuốc lá khác” theo các cam kết quốc tế của Việt Nam. Thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử đều được phân loại dưới mã HS 2404.
Bên cạnh đó, thuốc lá thế hệ mới, bao gồm cả thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử không thuộc danh mục ngành nghề cấm kinh doanh theo Luật Đầu tư. Vì vậy, theo ông Hải, Việt Nam nên khảo cứu các kinh nghiệm quốc tế để đưa các sản phẩm TLĐT và TLLN vào quản lý một cách đồng bộ, đồng thời dưới cùng một khung pháp lý trên cơ sở phân tích các tác động đến người tiêu dùng, doanh nghiệp và cơ quản quản lý nhà nước.
Nhận thấy cần chính sách để quản lý mặt hàng thuốc lá thế hệ mới này, ông Cao Trọng Quý, Trưởng phòng Công nghiệp, tiêu dùng thực phẩm, Cục Công nghiệp - Bộ Công Thương cho biết Bộ Công thương hiện đang xây dựng chính sách quản lý mặt hàng thuốc lá thế hệ mới để trình Chính phủ ban hành trong thời gian tới theo hướng phù hợp với Hiến pháp, Luật Đầu tư, các quy định khác có liên quan và chỉ đạo của Lãnh đạo Chính phủ, bảo đảm chặt chẽ, phù hợp với chiến lược Quốc gia, giảm thiểu tác hại của thuốc lá, an toàn sức khỏe cho người sử dụng, dung hòa quyền lợi giữa chủ thể liên quan, phù hợp với thông lệ quốc tế và những cam kết của Việt Nam với cộng đồng quốc tế.
 |
| Bà Đinh Thị Thu Thủy đại diện Bộ Y tế cho biết Bộ lắng nghe ý kiến phản hồi của các bên để có cơ sở thuyết phục Chính phủ và Quốc hội, từ đó ban hành các chính sách quản lý thuốc lá thế hệ mới phù hợp. |
Phát biểu tại Hội thảo, bà Đinh Thị Thu Thủy, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Y tế cho biết, tất cả các văn bản của Bộ Y tế gửi Quốc hội, Chính phủ và các Bộ ngành từ trước đến nay đều đề xuất cấm sản xuất kinh doanh, nhập khẩu, quảng cáo thuốc lá mới trong đó có thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng.
“Tuy nhiên, Bộ vẫn lắng nghe các ý kiến khác, đặc biệt là những đối tượng đang chịu sự tác động, những lo lắng từ cơ quan quản lý khi hoạch định chính sách, trong đó có tính toán đến các yếu tố kinh tế - xã hội, sự phát triển cho các doanh nghiệp và thuế. Bên cạnh đó cũng phải cân nhắc các vấn đề liên quan đến sức khỏe người dân. Các cơ quan quản lý cần nghiên cứu để có báo cáo đánh giá tác động đầy đủ trình lên Chính phủ, đánh giá một cách khách quan, công bằng, công tâm về các sản phẩm này ở thời điểm hiện nay trước khi ban hành các chính sách phù hợp”, bà Thủy nhấn mạnh.
Các đại biểu tham gia cũng thống nhất quan điểm Việt Nam nên khảo cứu các kinh nghiệm quốc tế và các dữ liệu toàn cầu về xu hướng phát triển và bằng chứng khoa học về giảm thiểu tác hại, rủi ro của thuốc lá thế hệ mới để đưa các sản phẩm thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng vào quản lý đồng bộ, dưới cùng một khung pháp lý, bao gồm các quy định về tiêu chuẩn chất lượng, quy chuẩn sản phẩm, điều kiện kinh doanh, sản xuất, xuất - nhập khẩu và phân phối sản phẩm, chính sách về thuế, các quy định về ghi nhãn hàng hóa v.v.
Hiện nay Việt Nam đã có khuôn khổ khá đầy đủ và tương đồng, có thể áp dụng đồng thời cho thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử hệ thống đóng có chứa nicotine. Chỉ cần đặt ra một số điều chỉnh để phù hợp hơn với yêu cầu quản lý nhằm từng bước hoàn thiện chứ không nên để “khoảng trống” cơ chế như hiện nay.
