Không phải thuế, không phải phí…
Không phải là một sắc thuế, cũng không phải là phí do không bị điều chỉnh bởi Luật Thuế, Luật Phí và lệ phí nhưng tiền SDĐ lại là một khoản thu ngân sách nhà nước rất lớn. Chỉ riêng tại TP HCM, trong hơn 10 tháng đầu năm 2016, tính đến ngày 10/11/2016, đã có 80 dự án nộp tiền SDĐ với số tiền là 10.529 tỷ đồng; bên cạnh đó vẫn còn 40 dự án chưa nộp tiền SDĐ với số tiền là 1.889 tỷ đồng.
Theo HoREA, với cách làm như hiện nay thì tiền SDĐ đang là “gánh nặng” của DN mà người tiêu dùng phải “gánh chịu” khi mua nhà; là “ẩn số”, không minh bạch mà nhà đầu tư không thể tiên lượng trước khi quyết định đầu tư; là môi trường tạo ra cơ chế “xin - cho” và ẩn chứa tiêu cực, do thủ tục hành chính và cơ chế vận hành rườm rà, không hợp lý.
Theo đề xuất của HoREA, để thị trường bất động sản vận hành thực sự theo cơ chế thị trường thì về dài hạn phải thay đổi quan điểm về tiền SDĐ, cần coi đây là một sắc thuế như đề xuất của UBND TP HCM tại Báo cáo số 196/BC-UBND ngày 08/11/2013 đã trình Chính phủ, như sau: “Về lâu dài, đề nghị nghiên cứu bỏ hẳn khái niệm “tiền SDĐ” mà thay thế bằng sắc thuế SDĐ ở với thuế suất nhất định, đề xuất khoảng 10% hoặc 15% bảng giá đất. Như vậy, vừa minh bạch, vừa dễ tính toán và loại trừ được cơ chế xin – cho. Hạn chế việc thu tiền SDĐ lần đầu quá lớn mà duy trì nguồn thu bền vững, lâu dài cho Nhà nước”.
“Tuy nhiên, yêu cầu thay đổi ngay lập tức là khó và cần phải có quá trình để tạo sự đồng thuận. Vấn đề cần giải quyết hiện nay là cải cách quy trình, thủ tục hành chính để việc xác định tiền SDĐ của DN được thực hiện minh bạch, nhanh chóng; kết quả xác định số tiền SDĐ hợp lý được DN tâm phục, khẩu phục; và loại trừ được các yếu tố phát sinh tiêu cực…”, ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch HoREA đề nghị.
Nhiều bất cập
Phân tích quy trình thực hiện xác định tiền SDĐ của dự án tại TP HCM, HoREA chỉ ra một loạt bất hợp lý. Trong khi Sở Tài chính giữ vai trò chủ đạo trong toàn bộ quy trình thực hiện xác định tiền SDĐ của dự án tại TP, Sở TN&MT chỉ chủ trì thực hiện công đoạn đấu thầu qua mạng để chọn đơn vị tư vấn xác định giá đất; thực hiện các thủ tục, chuẩn bị hồ sơ phục vụ Hội đồng Thẩm định giá đất TP, và báo cáo UBND TP nhưng Giám đốc Sở TN&MT lại được giao chủ trì và chịu trách nhiệm công tác xác định tiền SDĐ dự án.
Một bất hợp lý nữa là thành phần Hội đồng thẩm định giá đất TP hiện nay, không có đại diện của tổ chức có chức năng tư vấn xác định giá đất độc lập hoặc chuyên gia về giá đất độc lập. Điều này không phù hợp với quy định tại khoản 2 Điều 12 Thông tư liên tịch 87/2016/TTLT-BTC-BTNMT ngày 22/06/2016 của Bộ Tài chính - Bộ TN&MT, trong đó yêu cầu phải có các thành viên này để đảm bảo có sự phản biện độc lập, giúp cho quá trình xem xét các phương pháp xác định giá đất và kết quả việc xác định giá đất dự án được khách quan và có tính thuyết phục cao.
Mặt khác với quy trình hiện nay, chưa có cơ chế để DN (người SDĐ) thể hiện ý kiến của mình trong quy trình xác định giá đất, kể cả việc xác định chi phí bồi thường giải phóng mặt bằng để được khấu trừ vào tiền SDĐ phải nộp. Nhất là trong trường hợp DN không nhất trí với số tiền SDĐ phải nộp; hoặc Hội đồng thẩm định giá đất TP không chấp thuận hồ sơ xác định giá đất của DN.
Doanh nghiệp phải được tham gia
Thêm vào đó, theo quy định thì NSNN chi trả chi phí xác định giá đất, nên Sở TN&MT đã tổ chức đấu thầu công khai qua mạng internet để lựa chọn đơn vị tư vấn có giá chào thầu thấp nhất được trúng thầu, thậm chí có đơn vị tư vấn chỉ bỏ thầu vài trăm ngàn đồng để được trúng thầu, để sau đó được “độc quyền” thực hiện công tác xác định giá đất dự án, và DN phải rất “khổ sở” vì đơn vị tư vấn này. “Đây là một yếu tố dẫn đến sự thiếu minh bạch, cơ chế “xin-cho” và tiêu cực, làm tổn hại đến lợi ích của người tiêu dùng, DN và Nhà nước, cần được chấn chỉnh…”, Chủ tịch HoREA lưu ý.
Theo kiến nghị của HoREA, TP cần bổ sung thành viên là đại diện của tổ chức có chức năng tư vấn xác định giá đất độc lập; hoặc chuyên gia về giá đất độc lập và không thuộc tổ chức có chức năng tư vấn xác định giá đất được thuê để định giá đất cụ thể, vào Hội đồng thẩm định giá đất TP, để đảm bảo có sự phản biện độc lập trong Hội đồng; đề nghị cho phép DN (người SDĐ) được tham gia và được quyền nêu ý kiến tại cuộc họp của Hội đồng thẩm định giá đất TP khi thẩm định giá đất dự án của đơn vị mình; DN (người SDĐ) cũng được tham gia và được quyền nêu ý kiến tại cuộc họp của Sở Tài chính khi xem xét chi phí giải phóng mặt bằng được khấu trừ vào tiền SDĐ phải nộp.
HoREA cũng đề nghị bãi bỏ cơ chế đấu thầu rộng rãi qua mạng internet hiện nay chỉ chọn đơn vị chào thầu với giá thấp nhất được trúng thầu; thay thế bằng cơ chế đấu thầu rộng rãi nhưng với tiêu chí chọn đơn vị tư vấn xác định giá đất có năng lực, có phương án xác định giá đất tối ưu, chứ không phải chọn đơn vị có giá thấp nhất.
