Cụ thể, Phó Thủ tướng đồng ý để Công ty Việt Trung được tạm hoãn nộp tiền cấp quyền khai thác khoáng sản năm 2015 và sẽ nộp bù vào năm 2016; đồng thời đồng ý việc xuất khẩu quặng sắt limonite mỏ Quý Xa tối đa 1,5 triệu tấn để đối lưu than mỡ luyện cốc và cốc luyện kim cung cấp cho Nhà máy gang thép Lào Cai.
Trước đó, hồi tháng 4 năm nay, Pháp luật Việt Nam đã có bài viết “Từ chuyện Chủ tịch tỉnh xin cơ chế đặc thù cho doanh nghiệp” đề cập chuyện UBND tỉnh Lào Cai đề nghị Thủ tướng Chính phủ xem xét, chỉ đạo các cơ quan chức năng cho phép Công ty Việt Trung được “áp dụng một số cơ chế đặc thù” nhằm tháo gỡ khó khăn, được nói là “có nguy cơ dừng hoạt động, ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống của 1.600 lao động và ảnh hưởng đến quan hệ hợp tác”.
Trong đó đáng chú ý là được nộp tiền cấp quyền khai thác khoáng sản theo khối lượng khai thác thực tế hàng năm và tạm hoãn nộp số tiền cấp quyền khai thác khoáng sản phải nộp năm 2015 mà không áp dụng các hình thức phạt nộp chậm; đồng thời cho phép công ty này xuất khẩu quặng sắt Quý Xa (khoảng 1,5 triệu tấn/năm) để đối lưu than cốc và các vật tự phụ tùng thay thế, giúp cho công ty tăng vốn lưu động để duy trì nhà máy vận hành.
Như vậy, sau nhiều tháng và trải qua nhiều “cửa” thẩm định, từ Bộ Kế hoạch và Đầu tư đến Bộ Tài chính, Bộ Công Thương, hầu hết các kiến nghị của Chủ tịch tỉnh Lào Cai đều đã được Phó Thủ tướng Chính phủ quan tâm giải quyết.
Có thể coi đây là một “ưu đãi đặc biệt” nhằm giúp nhà máy gang thép non trẻ này ổn định sản xuất. Đây là dự án của Công ty TNHH Khoáng sản và Luyện kim Việt Trung, một liên doanh của Tổng Công ty Thép Việt Nam với Tập đoàn Gang thép Côn Minh (Trung Quốc), hiện đang quản lý mỏ sắt Quý Xa, lớn thứ hai Việt Nam.
Được đặt nhiều kỳ vọng, tuy nhiên nhà máy đi vào hoạt động từ tháng 12/2014, đúng vào thời điểm giá phôi thép thế giới và trong nước đang giảm mạnh, đặc biệt là phôi thép Trung Quốc, sức ép cạnh tranh cộng với các chi phí tài chính như lãi vay ngân hàng và khấu hao lớn, chi phí vận tải, tiêu thụ sản phẩm về xuôi lớn… dẫn đến việc gặp rất nhiều khó khăn.
Đây cũng là tình trạng chung của ngành gang thép. Cùng thời điểm Chủ tịch tỉnh Lào Cai “xin” cơ chế đặc thù cho Công ty Việt Trung, các công ty khai thác và chế biến quặng sắt khác cũng làm văn bản “kêu cứu” gửi lên Thủ tướng Chính phủ.
Theo đó, hiện trạng của các doanh nghiệp này cũng được cho là đang hết sức bi đát. 90% doanh nghiệp được cho là đã phá sản, 10% còn lại hoạt động cầm chừng và nguy cơ cũng phá sản. Đơn cử như tỉnh Yên Bái, có 33 doanh nghiệp thì 30 doanh nghiệp đã ngừng hoạt động hoặc phá sản. Tỉnh Phú Thọ có 11 doanh nghiệp thì cả 11 doanh nghiệp đã phá sản hoặc ngừng hoạt động.
Với tình hình đó, các doanh nghiệp đề nghị Chính phủ một mặt mở rộng hạn ngạch xuất khẩu quặng sắt, một mặt điều chỉnh giảm các loại thuế, phí. Tuy nhiên, đến nay chưa thấy có phản hồi. Lý do được cho là đầu năm nay, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 01/2015 (ngày 03/1/2015), trong đó quy định: “Không đề xuất, ban hành chính sách mới làm giảm thu ngân sách nhà nước, trừ trường hợp cắt giảm thuế để thực hiện các cam kết quốc tế”.
Kiến nghị về nới quo-ta xuất khẩu quặng cũng khó có thể thành hiện thực vì Chỉ thị 02/CT-TTg (ngày 09/1/2012) của Thủ tướng Chính phủ về cấm xuất khẩu quặng sắt vẫn còn nguyên hiệu lực. Đặc biệt, Thủ tướng Chính phủ mới vừa ban hành Chỉ thị số 03 (ngày 30/3/2015) về việc tăng cường hiệu lực thực thi chính sách, pháp luật về khoáng sản. Trong đó chỉ đạo không xuất khẩu quặng thô.
Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải giao Bộ Công Thương chủ trì, phối hợp với UBND tỉnh Lào Cai kiểm soát chặt chẽ khối lượng quặng xuất khẩu, tránh gian lận thương mại. Trong thời gian tới chỉ đạo Công ty TNHH Khoáng sản và Luyện kim Việt Trung mua than cốc, vật tư phụ tùng thay thế trong nước hoặc nhập khẩu thông qua các hợp đồng thương mại thông thường, không xuất khẩu bằng hình thức đối lưu lấy quặng sắt.
