Việt Nam chưa có khung pháp lý về tiền ảo
PV: Hiện nay chủ đề tiền ảo đang là vấn đề nóng tại Việt Nam, mới đây Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo Bộ Tài chính xây dựng Nghị quyết cho phép thí điểm xây dựng, đưa vào vận hành sàn giao dịch tiền ảo, được tổ chức bởi doanh nghiệp được Nhà nước cho phép. Quan điểm của ông về vấn đề này như thế nào?
*. Tiền ảo đã xuất hiện tại Việt Nam một thời gian khá dài và các hoạt động về đầu tư, giao dịch đối với loại tiền không do Chính phủ phát hành này ngày càng phổ biến nhưng ở Việt Nam vẫn thiếu khung pháp lý, đây là lý do dẫn đến nhiều hệ lụy, tiêu cực liên quan đến loại tiền này.
Bởi vậy, quan điểm cá nhân tôi là rất cần thiết phải có văn bản quy phạm pháp luật để định hình loại tài sản ảo, tiền ảo này, xây dựng khung pháp lý để quản lý loại tiền này nhằm kiểm soát các hoạt động đầu tư, giao dịch, hạn chế đến mức tối đa những rủi ro, hệ lụy mà loại đồng tiền này mang lại cho xã hội.
Theo thống kê, Việt Nam đang xếp thứ năm thế giới về mức độ quan tâm đến tiền ảo, đứng thứ ba thế giới về sử dụng các nền tảng giao dịch quốc tế. Trong khi đó pháp luật Việt Nam chưa có khung pháp lý về loại tài sản ảo này, chưa quy định về nó nên phát sinh nhiều vụ việc lừa đảo trong việc đầu tư, giao dịch tiền ảo. Thậm chí việc giao dịch sử dụng tiền ảo ở Việt Nam còn có thể bị xử phạt vi phạm hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự do đó là đồng tiền không phải Ngân hàng Nhà nước (NHNN) Việt Nam phát hành và không được phép lưu hành, thanh toán trên lãnh thổ Việt Nam theo luật NHNN Việt Nam.
Hiện nay, các quốc gia lớn, trong đó có Hoa Kỳ đã khởi động các chính sách hỗ trợ tích cực để chào đón làn sóng đầu tư tiền điện tử mới. Bởi vậy, để bắt kịp với thế giới, để biến tiền ảo thành một công cụ giao dịch trên môi trường điện tử, thu hút ngoại tệ, kích thích các hoạt động tài chính và kiểm soát các rủi ro trong quan hệ dân sự, kinh tế, kiểm soát tình trạng rửa tiền thì Việt Nam rất cần có quy định về tiền ảo và khung pháp lý cho loại tiền này trong thời gian tới.
Rủi ro cao, nhà đầu tư tiền ảo không được bảo vệ
PV: Dưới góc độ luật sư, theo ông, những rủi ro pháp lý mà các nhà đầu tư có thể đối mặt với tiền ảo là gì?
*. Trong thời gian qua rất nhiều các tổ chức cá nhân đứng ra kêu gọi mọi người đầu tư vào lĩnh vực tiền ảo, thực hiện các hoạt động giao dịch có liên quan đến loại tiền này. Nhiều người do thiếu hiểu biết nên đã đầu tư, tham gia vào các giao dịch liên quan đến tiền ảo dẫn đến mất tiền. Điển hình là vụ lừa đảo do Phó Đức Nam thực hiện, chiếm đoạt đến hơn 5.000 tỷ đồng của nhiều bị hại.
Thủ tướng yêu cầu trình khung pháp lý về tài sản số trong tháng 3/2025
Ngày 1/3/2025, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã ban hành Chỉ thị số 05 về các nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm, đột phá nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư công, bảo đảm mục tiêu tăng trưởng của cả nước năm 2025 đạt 8% trở lên. Một nội dung đáng chú ý được Thủ tướng yêu cầu Bộ Tài chính chủ trì, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đề xuất, trình Chính phủ ngay trong tháng 3/2025, đó là về khung pháp lý quản lý, thúc đẩy phát triển tài sản số, tiền kỹ thuật số một cách lành mạnh và hiệu quả.
Cơ quan điều tra xử lý rất nhiều các đối tượng lợi dụng mô hình kinh doanh đa cấp để biến tướng trở thành huy động vốn trái phép, đầu tư tiền ảo trái quy định. Các đối tượng còn thành lập các sàn chứng khoán quốc tế trái phép, các app trên điện thoại để thực hiện các hoạt động đầu tư, huy động vốn trái phép lấy tiền ảo làm trung gian thanh toán. Nhiều trường hợp các nhà đầu tư tự mua, tích lũy tiền ảo rồi sử dụng vào các giao dịch dẫn đến mất tiền, trong trường hợp này pháp luật Việt Nam rất khó xử lý vì không thừa nhận các giao dịch này cũng như không thừa nhận loại tiền ảo này.
Chỉ có những trường hợp các đối tượng lừa đảo sử dụng tiền ảo như một công cụ phương tiện, phương thức để thực hiện hành vi lừa tiền do NHNN phát hành thì khi đó mới có thể quy kết, xử lý bằng các chế tài hành chính hoặc hình sự. Nghĩa là đồng tiền ảo đó phải quy đổi được ra tiền Việt, các đối tượng sử dụng tiền ảo để chiếm đoạt tiền thật thì mới có thể xử lý, điều này đã hạn chế việc can thiệp bằng pháp luật vào các giao dịch tiền ảo. Bởi vậy khi luật Việt Nam chưa có khung pháp lý về tiền ảo, chưa thừa nhận nó là một loại tài sản, một loại tiền tệ có thể giao dịch, chưa có quy định quyền và nghĩa vụ của chủ thể khi sở hữu, sử dụng loại tiền này để giao dịch nên việc nắm giữ, đầu tư loại tiền này rất rủi ro, có nguy cơ mất trắng mà không được pháp luật bảo vệ.
Có thể thí điểm công nhận tiền ảo trong phạm vi nhỏ
PV: Khi Việt Nam quyết định xây dựng khung pháp lý cho tiền ảo, theo ông những yếu tố quan trọng nào cần được đưa vào để đảm bảo quyền lợi cho nhà đầu tư?
*. Trong khi chờ hoàn thiện khung pháp lý về tiền ảo thì pháp luật Việt Nam cũng nên có những quy định mang tính chất tạm thời để kiểm soát các hoạt động đầu tư, kinh doanh, lưu trữ, sử dụng các loại tiền này. Đồng thời tuyên truyền, cảnh báo và có những biện pháp hành chính, các giải pháp để tránh việc các đối tượng sử dụng các loại tiền này để thực hiện các hành vi rửa tiền, lừa đảo chiếm đoạt tài sản, huy động vốn trái phép và các hình thức giao dịch khác gây ảnh hưởng đến nên kinh tế cũng như gây thiệt hại, xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của các tổ chức cá nhân.
Có thể trước mắt công nhận tài sản ảo, tiền ảo trong môi trường điện tử, trong những phạm vi nhỏ để thừa nhận là phương tiện trung gian thanh toán, có thể giao dịch để kích thích loại tài sản ảo này, đồng thời có những kiểm định, đánh giá sơ bộ về vai trò của nó đối với lĩnh vực tiền tệ và thanh toán trên môi trường điện tử trong xu hướng toàn cầu hóa hiện nay.
Cần học hỏi kinh nghiệm quốc tế
PV: Việc xây dựng, đưa vào vận hành sàn giao dịch tiền ảo cần lưu ý điều gì để àn hoạt động an toàn, hiệu quả thưa ông?
*. Sàn giao dịch tiền ảo là nơi diễn ra các giao dịch về đồng tiền trên môi trường điện tử này bảo đảm ổn định về giá cả phải có sự quản lý của Nhà nước, đồng thời công khai minh bạch giá trị, thêm vào đó là quy định về quyền và nghĩa vụ của các chủ thể, điều kiện và thủ tục thanh toán, lưu trữ các loại đồng tiền này, là cơ sở pháp lý quan trọng để các đồng tiền này “sống được” trong môi trường điện tử và có “danh phận”, có giá trị ổn định góp phần thúc đẩy các giao dịch điện tử, thúc đẩy thương mại điện tử và toàn cầu hóa.
Hiện nay nhiều quốc gia đã thừa nhận và có sự quản lý nhà nước về tiền ảo, góp phần thúc đẩy các giao dịch trên môi trường điện tử, phát huy những sáng tạo của con người trên môi trường điện tử. Việt Nam cần học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia đi trước để có khung pháp lý hoàn chỉnh, có tính khả thi phải đảm bảo hiệu lực, hiệu quả, tính tự báo và tăng cường kiểm soát loại tài sản ảo đặc biệt này, góp phần ổn định kinh tế xã hội, giảm thiểu những rủi ro cho các chủ thể khi nắm giữ, sử dụng loại tiền này.
PV: Xin cảm ơn ông!
Hiện nay ở Việt Nam, việc sử dụng tiền ảo có thể bị xử phạt vi phạm hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Theo quy định tại Nghị định 88/2019/NĐ-CP và Nghị định 143/2021/NĐ-CP, cá nhân hoặc tổ chức thực hiện các giao dịch thanh toán bằng tiền ảo có thể bị phạt hành chính từ 50 - 100 triệu đồng. Ngoài ra, Điều 206 Bộ luật Hình sự quy định về tội vi phạm quy định về hoạt động ngân hàng, hoạt động khác liên quan đến hoạt động ngân hàng, qua đó việc phát hành, cung ứng, sử dụng phương tiện thanh toán không hợp pháp; làm giả chứng từ thanh toán, phương tiện thanh toán; sử dụng chứng từ thanh toán, phương tiện thanh toán giả gây thiệt hại cho người khác từ 100 triệu đồng đến dưới 300 triệu đồng thì sẽ bị phạt tiền từ 50 triệu đồng đến 300 triệu đồng hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm.