Mỗi tòa soạn cần xây dựng cho mình một bộ quy tắc ứng xử riêng với AI

AI đang trở thành yếu tố cấu thành tất yếu của nền báo chí hiện đại

Ông đánh giá như thế nào về tác động của AI đối với báo chí trong bối cảnh chuyển đổi số hiện nay?

- Trong kỷ nguyên chuyển đổi số toàn diện, AI đã và đang hiện diện ngày càng sâu rộng trong mọi khâu của quy trình sản xuất báo chí - từ thu thập thông tin, xử lý dữ liệu, xây dựng nội dung đến phân phối sản phẩm báo chí trên các nền tảng truyền thông. AI không còn là một công cụ hỗ trợ đơn thuần, mà đang trở thành yếu tố cấu thành tất yếu của nền báo chí hiện đại.

Tại một số hội thảo quốc tế, các chuyên gia đều đặt ra vấn đề: AI không chỉ đang thay đổi báo chí, mà còn định hình lại toàn bộ ngành truyền thông.Truyền thông đang chuẩn bị cho một giai đoạn - tiến đến “thời kỳ hậu Google”, khi hành vi tìm kiếm thông tin của công chúng đang dần chuyển từ các công cụ tìm kiếm truyền thống sang các nền tảng AI tương tác như chatbot, trợ lý ảo. Thống kê cho thấy, chỉ trong vòng một năm qua, lượt tìm kiếm trên Google tại Hoa Kỳ đã giảm đến 60%. Điều này không chỉ phản ánh sự chuyển dịch thói quen tiếp cận thông tin, mà còn kéo theo hệ lụy trực tiếp đối với báo chí như sụt giảm lưu lượng truy cập, ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn thu từ quảng cáo kéo theo sự thay đổi toàn diện của hoạt động báo chí - truyền thông trong những năm tới.

Thực tế này đặt các tòa soạn báo chí trước một yêu cầu sống còn: hoặc chủ động thích nghi, đưa AI vào quy trình tác nghiệp một cách bài bản và hiệu quả; hoặc bị tụt lại phía sau, mất dần vị thế trong cuộc cạnh tranh truyền thông ngày càng khốc liệt.

Theo ông, đâu là những thách thức AI đặt ra đối với mỗi nhà báo trong kỷ nguyên số?

- AI đặt ra những thách thức không nhỏ đối với đội ngũ người làm báo hiện nay. Trong bối cảnh AI tác động ngày càng sâu rộng, nhiều tác vụ có thể bị tự động hóa, nguy cơ mất việc không còn là một dự báo xa xôi mà đã hiện hữu trong nhiều ngành nghề và báo chí không nằm ngoài xu thế đó. Điều này buộc mỗi nhà báo phải đưa ra lựa chọn rõ ràng: hoặc trở thành người làm báo biết khai thác AI như một “trợ lý số thông minh”, giải phóng sức lao động và nâng cao chất lượng sáng tạo tác phẩm báo chí, hoặc bị chính công nghệ thay thế trong những công đoạn máy móc, lặp lại, thiếu chiều sâu tư duy. Sự phân hóa này sẽ ngày càng rõ nét hơn trong thời gian tới.

Ở nhiều quốc gia phát triển, các cơ quan báo chí đã và đang thiết lập những “quy trình làm việc thông minh” (smart workflows), cho phép mỗi phóng viên, biên tập viên áp dụng công cụ AI vào những tác vụ lặp đi lặp lại, từ đó tối ưu hóa thời gian và nâng cao chất lượng sản phẩm.

Điều quan trọng nhất là mỗi phóng viên, biên tập viên cần nhận thức rằng: AI không phải là đối thủ, mà là công cụ - nếu chúng ta biết cách làm chủ. Chỉ khi chủ động nắm bắt, cập nhật công nghệ, tích hợp sáng tạo với công cụ, người làm báo mới có thể tiếp tục giữ vững vai trò tiên phong trong việc phản ánh, dẫn dắt và khai phá những vấn đề cốt lõi của xã hội.

AI là công cụ hỗ trợ, không thể thay thế con người

Thưa ông, khi trí tuệ nhân tạo ngày càng hiện diện sâu sắc trong hoạt động báo chí, đâu là những vấn đề đạo đức nổi bật mà mỗi nhà báo đang phải đối diện?

- Sự hiện diện ngày càng rõ nét của trí tuệ nhân tạo - đặc biệt là AI tạo sinh (Generative AI) - đang đặt ra nhiều vấn đề nhức nhối về đạo đức nghề nghiệp trong lĩnh vực báo chí. Khi AI có thể tham gia vào hầu hết các khâu trong quy trình sản xuất thông tin, từ đề xuất nội dung, hỗ trợ viết bài đến tạo ra hình ảnh, video, âm thanh..., thì ranh giới giữa sáng tạo của con người và sản phẩm của máy móc trở nên mong manh hơn bao giờ hết.

Tôi cho rằng, vấn đề đạo đức nghề nghiệp báo chí trong bối cảnh chuyển đổi số hiện nay, không chỉ nằm ở khả năng của AI, mà nằm ở cách con người - cụ thể là mỗi phóng viên, biên tập viên và cả các tòa soạn - sử dụng nó như thế nào. Trên thực tế, đã có những trường hợp phóng viên tự ý sử dụng AI mà không kiểm soát dẫn đến việc sản xuất ra những sản phẩm kém chất lượng, thậm chí sai lệch thông tin, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín của tòa soạn và niềm tin công chúng. Đây không chỉ là sai sót nghề nghiệp, mà còn là biểu hiện rõ ràng của sự vi phạm đạo đức báo chí, thậm chí là đạo đức xã hội. Chính vì thế, cần thiết phải xây dựng những hành lang pháp lý và quy định chặt chẽ, cụ thể trong từng tòa soạn.

Điều quan trọng là phải hiểu đúng bản chất của AI: đây là công cụ hỗ trợ, không phải là người thay thế. AI có thể giúp phóng viên phác thảo đề cương, khơi gợi ý tưởng, tổng hợp dữ liệu,… Nhưng AI không thể thay con người trong việc cảm nhận thời cuộc, xử lý thông tin phức hợp, hay thể hiện góc nhìn cá nhân mang chiều sâu nhân văn và bản sắc dân tộc. Trong bối cảnh AI tác động mạnh mẽ trong hoạt động báo chí, chính những sản phẩm mang dấu ấn con người - những điều mà máy móc không thể bắt chước, lại trở thành “đặc sản”, là giá trị cốt lõi mà báo chí chân chính cần gìn giữ và phát huy.

Vậy theo ông, mỗi nhà báo cần làm gì trước những thông tin sai lệch mà AI tạo ra?

- Trong thời đại mà AI phát triển như vũ bão, báo chí không chỉ đối mặt với áp lực tốc độ mà còn đối mặt với thách thức nghiêm trọng trước sự gia tăng của tin giả (fake news). Đặc biệt, khi công nghệ AI tạo sinh (Generative AI) có thể sản xuất hình ảnh, video, âm thanh sống động như thật, ranh giới giữa thật - giả, đúng - sai ngày càng trở nên mong manh. Đây là mảnh đất màu mỡ cho hai dạng thông tin sai lệch phát sinh: misinformation - thông tin sai lệch do vô tình và disinformation - thông tin bóp méo có chủ đích. Cả hai đều đe dọa nghiêm trọng tới môi trường truyền thông lành mạnh và đặt người làm báo trước yêu cầu cấp bách về đạo đức và bản lĩnh nghề nghiệp.

Trong bối cảnh ấy, theo tôi, vai trò của nhà báo càng trở nên quan trọng. Không thể chỉ trông cậy vào công cụ, nhà báo phải giữ vững kỹ năng cốt lõi: kiểm chứng, phân tích, xác minh thông tin từ nguồn tin chính thống, điều tra và chịu trách nhiệm với từng dòng tin đưa ra công chúng. Đó là những giá trị mà trí tuệ nhân tạo không thể thay thế.

Chúng ta không thể cưỡng lại làn sóng công nghệ, nhưng cũng không thể buông lỏng mặt trái của nó. Vấn đề đặt ra không phải là từ chối sử dụng AI, mà là làm chủ nó, đặt ra những giới hạn đạo đức và nguyên tắc rõ ràng trong ứng xử với công nghệ. Khi đó, AI sẽ là công cụ hỗ trợ, còn giá trị nghề nghiệp - đạo đức, cảm xúc, sự thật - vẫn thuộc về mỗi người làm báo.

Theo ông, có cần thiết phải xây dựng một bộ quy tắc đạo đức nghề nghiệp dành riêng cho nhà báo trong việc sử dụng công cụ AI hay không?

- Trước làn sóng AI đang tác động ngày càng sâu rộng đến hoạt động báo chí, nhiều cơ quan truyền thông trên thế giới đã chủ động xây dựng bộ quy tắc đạo đức trong việc ứng dụng AI, nhằm xác lập những giới hạn nghề nghiệp, nguyên tắc sử dụng và lằn ranh đạo đức mà mỗi phóng viên cần tuân thủ khi sử dụng AI.

Theo tôi, mỗi tòa soạn cần xây dựng cho mình một bộ quy tắc ứng xử riêng với AI - vừa để định hướng, vừa để bảo vệ nhà báo, phóng viên trước những mặt trái mà AI mang lại. Mỗi nhà báo cũng cần chủ động tự đặt ra giới hạn cá nhân, giữ được sự chủ động và sáng tạo nghề nghiệp khi sử dụng AI. Để AI thật sự là công cụ hữu ích trong quá trình tạo nên những tác phẩm báo chí mang dấu ấn riêng của mỗi nhà báo.

Sứ mệnh mới của người làm báo trong bối cảnh chuyển đổi số toàn diện như hiện nay?

- Ngay lúc này, theo tôi, mỗi nhà báo cần phải chủ động thích nghi và không nên khép mình hay chối bỏ công nghệ. AI, xét cho cùng, cũng là một thành quả tinh hoa của con người.

Nếu chúng ta cứ thu mình trong vỏ ốc, thì sớm muộn cũng sẽ bị làn sóng AI quét qua như một cơn sóng thần, nhanh chóng tụt hậu. Trong xu thế ấy, điều cần thiết nhất đối với mỗi nhà báo là phải mở lòng, chủ động học hỏi và tiếp thu. Việc tìm hiểu, trải nghiệm và ứng dụng các công cụ AI vào công việc không chỉ giúp chúng ta nâng cao hiệu quả tác nghiệp, mà quan trọng hơn là tăng khả năng thích nghi, từ đó nâng cao vai trò nghề nghiệp trong thời đại công nghệ số.

Thực tế đã chứng minh, chính nhờ trí tuệ nhân tạo mà nhiều tòa soạn trên thế giới đã đẩy nhanh tiến trình chuyển đổi số, tái cấu trúc mô hình tòa soạn, cải thiện quy trình sản xuất tin bài và tối ưu hóa trải nghiệm độc giả. Chính vì vậy, các cơ quan báo chí và mỗi nhà báo cần quyết liệt, chủ động đổi mới, ứng dụng hiệu quả và làm chủ công nghệ, để sớm tìm ra “chìa khóa” cho sự phát triển bền vững của nền báo chí hiện đại trong kỷ nguyên số.