Vào khoảng 12h10 ngày 7/9 đã xảy ra sự cố vỡ đập bãi thải của Nhà máy sản xuất phân bón Điamôn phốt phát (DAP) số 2 thuộc Công ty Cổ phần DAP số 2 – Vinachem, tại Khu công nghiệp Tằng Loỏng, huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai. Vị trí xảy ra sự cố vỡ đập bãi thải Gyps nằm cạnh tỉnh lộ 151, hướng đi về huyện Văn Bàn, chiều dài thân đập bị vỡ khoảng 50m.
Lượng nước thải và bùn tràn ra ngoài môi trường (khoảng 45.000m3) được xác định có đặc tính axit, với PH=1,9. Sự cố làm ảnh hưởng đến nhiều hộ dân. Các đơn vị liên quan khắc phục sự cố bằng đắp, ổn định lại khu vực bị vỡ; trải vôi tại các đầu dòng chảy để trung hòa lượng axit.
Nguyên nhân chính dẫn đến sự việc được xác định là do Công ty đã chủ quan và chậm trễ trong việc xử lý sự cố rò rỉ trước đó. Vào tháng 5/2018, Tổng cục Môi trường đã trả lại Công ty hồ sơ xác nhận hoàn thành công trình bảo vệ môi trường và có những yêu cầu, cảnh báo nhưng Công ty cổ phần DAP số 2 “phớt lờ”, không thực hiện.
Bờ đập bằng đất “thất thủ” khi gặp mưa
Sau khi xảy ra sự cố, Bộ Tài nguyên và Môi trường (TN&MT) đã chỉ đạo Tổng cục Môi trường thành lập đoàn công tác nhanh chóng đến hiện trường chỉ đạo, phối hợp với các sở, ngành, đơn vị liên quan cùng với Công ty DAP số 2 tổ chức tập trung phương tiện, nhân lực triển khai đồng bộ các biện pháp khắc phục sự cố, hạn chế thấp nhất thiệt hại.
Theo đánh giá ban đầu của các cơ quan chuyên môn, nguyên nhân chính gây vỡ đập Gyps thải là do bờ đập được xây dựng bằng đất, mặc dù được lót đáy bằng vải địa kỹ thuật nhưng do bờ đập rất cao, kỹ thuật thi công kém kết hợp với đợt mưa dài ngày, dẫn đến nước thải ngấm qua thành đập gây nhũn đất, dẫn đến sự cố vỡ đập chứa Gyps.
Sau khi vỡ đập, hàng chục nghìn mét khối nước thải, chất thải chứa chất độc hại đã chảy tràn ra tỉnh lộ 151, sau đó chảy vào các thôn Phú Hà 1, 2 (xã Phú Nhuận) và tổ dân phố số 7, thị trấn Tằng Loỏng, huyện Bảo Thắng. UBND tỉnh Lào Cai đã yêu cầu Công ty cổ phần DAP số 2 tạm dừng sản xuất cho đến khi xử lý triệt để sự cố.
Các cơ quan chức năng và chính quyền địa phương đã di chuyển ngay 10 hộ dân bị ảnh hưởng trực tiếp nằm phía dưới khu vực bị vỡ đập bãi thải, thông báo cho nhân dân trên địa bàn tạm thời không sử dụng nước tại các khu vực suối quanh khu vực nhà máy (suối Phú Nhuận, suối Trát, suối Mã Ngan, suối Hoai...); thông báo cho tỉnh Yên Bái phía hạ du sông Hồng về các thông tin liên quan đến sự cố, có biện pháp kiểm tra độ an toàn.
 |
| Dòng bùn thải chảy qua gây hư hại nhà cửa, tài sản, vật nuôi, cá và cây trồng. |
Đến nay sự cố đã cơ bản được khống chế, phần thân đập bị vỡ đã được đắp lại, bảo đảm không rò rỉ nước ra ngoài môi trường. Công ty Cổ phần DAP số 2 đã hỗ trợ tạm thời cho 39 hộ dân bị ảnh hưởng mỗi hộ 5 triệu đồng để ổn định cuộc sống. Tại tỉnh lộ 151, Lào Cai đã vệ sinh, dọn dẹp, rửa đường liên tục, hỗ trợ điều phối phương tiện thông tỉnh lộ 151, tránh gây tắc nghẽn giao thông.
Tính đến ngày 11/9, Sở TN&MT Lào Cai đã huy động 650 tấn vôi bột và sữa vôi để trung hòa nguồn nước. Qua kiểm tra, phân tích chuỗi số liệu đo mẫu nước dọc theo các con suối lân cận dẫn ra cửa sông Hồng, hiện nay độ pH đều đạt mức 6 - 7, đảm bảo ngưỡng an toàn. Kết quả kiểm tra tại suối Trát, suối Nhuần chất lượng nước đã cơ bản ổn định với độ pH từ 6,6-6,9 (tại thời điểm xảy ra sự cố, nguồn nước thải có pH=1,9, các suối bị ảnh hưởng là suối Mã Ngan pH=2,2, suối Nhuần pH=2,8).
Phớt lờ cảnh báo của Tổng cục Môi trường
Theo báo cáo của Tổng cục Môi trường, từ mấy tháng trước, Tổng cục đã trả lại Công ty cổ phần DAP số 2 hồ sơ xác nhận hoàn thành công trình bảo vệ môi trường và có những yêu cầu, cảnh báo nhưng Công ty đã chủ quan và chậm trễ trong việc phòng ngừa, ứng phó với sự cố.
Theo đó, ngày 30/3/2018, Công ty Cổ phần DAP số 2 -Vinachem đã gửi Công văn số 443a/CV-DAP2 đề nghị Bộ TN&MT kiểm tra, xác nhận hoàn thành Công trình bảo vệ môi trường phục vụ giai đoạn vận hành Dự án “Đầu tư xây dựng công trình Nhà máy sản xuất phân bón Điamôn phốt phát (DAP) số 2”.
Ngày 13/4/2018, Tổng cục Môi trường được giao xử lý hồ sơ của Công ty. 16h ngày 8/5/2018, Sở TN&MT Lào Cai phát hiện sự việc rò rỉ nước thải từ khu vực bãi thải Gyps của công ty ra ngoài môi trường. Kết quả đo nhanh tại hiện trường đối với các mẫu nước thải bị rò rỉ ra bên ngoài cho thấy độ pH có thông số từ 3,22-4,23, thấp hơn rất nhiều so với độ pH trung hòa là 7.
Vì Công ty Cổ phần DAP số 2 không đáp ứng các yêu cầu về bảo vệ môi trường, không đủ căn cứ để xác nhận hoàn thành công trình bảo vệ môi trường cho toàn bộ dự án, ngày 14/5/2018, Tổng cục Môi trường đã ra thông báo số 27/TB-TCMT về việc “Trả hồ sơ đề nghị xác nhận hoàn thành công trình bảo vệ môi trường phục vụ giai đoạn vận hành của dự án”.
Tại thông báo này, Tổng cục Môi trường yêu cầu Công ty Cổ phần DAP số 2 khẩn trương thực hiện ngay các biện pháp khắc phục triệt để hậu quả do sự cố rò rỉ nước thải thu hồi từ bãi Gyps. Đồng thời, yêu cầu công ty phải có biện pháp lót đáy triệt để, tránh thẩm thấu nước thải ra ngoài môi trường.
Đặc biệt, thông báo còn nêu rõ: “Công ty phải có biện pháp kè đá, bê tông hóa đối với thành đê và mặt đê của hồ chứa nước bãi thải Gyps, đảm bảo độ cao an toàn của đê để không bị rò rỉ, tràn nước thải ra ngoài môi trường”.
Sau khi hoàn thành việc khắc phục hậu quả, hoàn thiện hồ sơ báo cáo hoàn thành các công trình bảo vệ môi trường, Công ty phải báo cáo về Bộ TN&MT để kiểm tra việc khắc phục hậu quả theo quy định. Tuy nhiên, Công ty Cổ phần DAP số 2 chưa thực hiện các yêu cầu theo thông báo của Tổng cục Môi trường thì ngày 7/9 đã xảy ra sự cố nêu trên.
