Cho ý kiến về báo cáo tổng kết 5 năm thực hiện chương trình giai đoạn 2010 - 2015, nhiều Đại biểu đặt nghi vấn: “Theo báo cáo, đến năm 2015, số xã đạt nông thôn mới là 17,1%. Tuy nhiên, chỉ sau 9 tháng, đến tháng 10/2016, con số tăng lên bất thường là 23%, liệu có việc chạy theo thành tích ở đây không?”
Đồng tình với những lo ngại của các ĐB khác về việc có đánh giá xuê xoa, nợ tiêu chí không biết bao giờ có thể trả được đã được nhiều ĐB đề cập, ĐB Cương còn chỉ ra rằng nhiều địa phương chủ yếu chỉ chú trọng các tiêu chí nông thôn mới liên quan đến xây dựng cơ sở hạ tầng mà chưa chú trọng đúng mức đến tiêu chí phát triển sản xuất và nâng cao mức sống cũng như thu nhập của bà con nông dân.
Bên cạnh đó, việc xây dựng đời sống văn hóa, bảo vệ môi trường cũng chưa được quan tâm đúng mức nên mặc dù được công nhận là nông thôn mới, nhưng người dân ở một số nơi không vui.
Nguyên nhân của những bất cập tồn tại trên được ông Cương chỉ ra, trước hết ở việc chạy theo thành tích.
“Trước sức ép hoàn thành các tiêu chí, nhiều địa phương đã tự xoay sở tìm mọi cách huy động nguồn lực phục vụ chương trình, dẫn đến các khoản nợ không có khả năng thanh toán. Theo số liệu thống kê thì nhiều tỉnh sa lầy trong nợ đọng xây dựng cơ bản nông thôn mới. Tôi phải dùng từ “sa lầy” vì có những tỉnh gần 1000 tỷ” – ông nói.
ĐB Cương cũng cho rằng có các dấu hiệu thiếu minh bạch trong xây dựng nông thôn mới, cụ thể đã có những sai phạm như xé lẻ gói thầu thành gói thầu nhỏ tạo điều kiện thuận lợi cho nhà thầu, sau đó làm hồ sơ giao thầu tiếp, tránh chuyện đấu thầu.
Hoặc khi tổ chức đấu thầu căn cứ vào chứng thư thẩm định của đơn vị tư vấn, nhưng từ chứng thư thẩm định cho đến hồ sơ dự thầu của các nhà thầu giá thiết bị cao hơn rất nhiều so với thực tế.
“Cuối tuần vừa rồi tôi có về thăm gia đình một người bạn cách trung tâm Thủ đô Hà Nội khoảng 20km, một người dân phản ánh xây hố chứa rác trong các thôn tốn gần 1 tỷ đồng, trong khi đó người dân nói chỉ cần 200 triệu đã tốt rồi. Mặc dù đó là phản ánh của người dân, nhưng tôi nghĩ làm sao ngăn chặn được trục lợi và tham nhũng trong xây dựng nông thôn mới”, ĐB nêu ý kiến.
ĐB Cương cũng đề cập đến vấn đề lãng phí trong xây dựng các công trình, với nhiều nhà văn hóa dù được đầu tư hàng chục tỉ nhưng vẫn cửa đóng then cài, còn khu thể thao thì vắng lặng đìu hiu.
Để giải quyết được những vấn đề trên, ĐB Cương đề nghị phải nêu rõ mục tiêu của nông thôn mới là nâng cao chất lượng đời sống của người dân, ưu tiên nguồn lực để đầu tư cho các công trình dân sinh và hỗ trợ phát triển sản xuất.
ĐB cũng đề nghị tập trung thanh tra, phát hiện và xử lý nghiêm các vi phạm, hành vi lợi dụng chương trình để trục lợi theo quy định của pháp luật.