Bánh tét trong ngày Tết của người Nam Bộ

Nồi bánh đêm ba mươi

Bánh tét hay bánh chưng xanh không đơn thuần chỉ là một món ăn ngày đầu năm mới mà còn là nét văn hóa đặc trưng trong ngày Tết cổ truyền của gia đình Việt.

Năm này qua năm khác, những khoanh bánh tét luôn hiện hữu trên bàn thờ của người dân Nam Bộ mỗi khi Tết đến xuân về. Người ta dùng những đòn bánh tét ngon nhất, to nhất để dâng cúng ông bà, trời đất vào đêm giao thừa và đãi khách trong ba ngày Tết.

Cứ khoảng hai tám, hai chín Tết, nhà nào nhà nấy đều tất bật chuẩn bị các nguyên liệu để gói bánh như lá chuối, dây lạt, dừa, nếp, … Rồi đến ba mươi, các bà, các chị xúm xít nhau ngồi gói bánh, nói cười rôm rả cả một xóm. Đến tối, mọi người lại cùng thức quây quần với nhau để canh nồi bánh tét và đón giao thừa.

Bà Bàn Thị Xíu (73 tuổi, hay còn gọi là bà Xíu Tiên, ngụ huyện Long Mỹ, Hậu Giang) tâm sự, “Ngoài Bắc có bánh chưng, mình ở đây thì có bánh tét, có bánh tét thì mới là ngày Tết, mới sum vầy. Mỗi lần tới Tết, mình chuẩn bị gói bánh tét, rồi con cháu quây quần quanh mình cũng an ủi, vui vẻ tuổi già. Đứa nào nó biết gói thì gói, đứa nào không biết thì tập, xúm nhau làm sáng đêm vậy đó, vui lắm. Tết mà!”.

Ngày xưa, nhà nào cũng gói bánh tét. Ngày nay hiện đại, có nhà vẫn còn gói nhưng cũng có nhà đặt mua ở chợ.

Cách đây hơn chục năm, không khí ngồi gói bánh tét rất là đầm ấm, sôi nổi, nhất là những vùng nông thôn. Gói bánh tét còn là một dịp vui để mọi người ngồi lại với nhau, ba, bốn nhà cùng hùng lại nấu một nồi bánh vài chục đòn rồi chia nhau mang về.

Bánh tét thường nấu rất lâu, mất khoảng 12 tiếng bánh mới chín và kỹ thuật canh lửa cho nồi bánh là cực kỳ quan trọng.

Trước đây, bánh tét chỉ có hai loại nhân là nhân đậu mỡ và nhân chuối. Theo thời gian, đời sống phát triển, con người cũng đòi hỏi cao hơn nên bánh tét cũng từ đó mà có nhiều đổi mới.

Không chỉ có hai loại nhân truyền thống, bánh tét giờ đã đa dạng các loại nhân như nhân thập cẩm, nhân lạp xưởng, nhân sâm v.v… Không chỉ nội dung mà  hình thức bánh cũng được đầu tư hơn, không còn đơn thuần là màu xanh của lá chuối, màu trắng của nếp mà còn có cả màu lá cẩm, màu lá dứa, màu gấc, đậu biếc v.v…

Trước sự phong phú của bánh tét ngày nay, nhà nghiên cứu văn hóa Nhâm Hùng chia sẻ, “Người ta muốn dâng cúng lên ông bà tổ tiên những cái bánh đẹp hơn về mẫu mã, ngon hơn về chất lượng và đó là một xu thế tất yếu mà chúng ta phải đón nhận, có khi trong tương lai còn cải tiến nhiều hơn.

Tuy nhiên, theo tôi, những đòn bánh tét chúng ta dâng cúng vào dịp Tết, dù cho chúng ta có biến tấu, có cách tân, đa dạng hóa nó như thế nào thì cũng làm sao phải giữ được bản sắc, chất gốc để nó là bánh tét, chứ không phải là bánh gì khác”.

Kỳ công bánh tét nhân sâm

Gia đình bà Xíu Tiên nhiều năm nay nổi tiếng khắp vùng với món bánh tét nhân sâm độc đáo. “Hồi nhỏ hay thấy má của ngoại (bà Xíu – PV) làm bánh tét, ngoại cũng theo phá này nọ rồi riết lớn lên tới 18 tuổi là biết làm luôn”, bà Xíu nói.

Món bánh tét nhân sâm là món bánh gia truyền của gia đình bà Xíu do bà tự nghĩ ra và chế biến.

Theo lời chị Lê Thị Bảy (con gái bà Xíu), ngày xưa ông ngoại chị là một thầy thuốc, ông lưu lạc nhiều nơi và sau đó định cư ở Mỹ. Do hoàn cảnh gia đình mà ngay từ nhỏ bà Xíu đã không được gặp mặt cha mình, đến sau này khi lớn lên bà mới bắt đầu liên lạc thư từ với cha. Một thời gian sau, cha bà gửi về cho con gái một ít củ sâm để làm quà. Lúc này, bà Xíu mới đem những củ sâm đó gói vào trong đòn bánh tét cho các con của mình ăn.

Thấy mẹ tuổi cũng đã cao, chị Bảy muốn giúp mẹ lưu giữ lại những kỷ niệm của ông ngoại cũng như muốn nhân lúc mẹ vẫn còn khỏe, vẫn tự tay gói bánh được để cùng mẹ tận hưởng những giây phút vui vẻ bên nồi bánh tét.

“Tôi muốn mẹ khi cầm cái bánh đó mẹ cảm thấy tự hào, mẹ vui vẻ thì có thể sống lâu hơn với con cháu”, chị Bảy nói.

Năm 2015, chị Bảy đem loại bánh đặc biệt này của gia đình đi thi ở lễ hội bánh dân gian Nam Bộ và đoạt giải nhất. Từ đó, thương hiệu bánh tét nhân sâm của gia đình chị được nhiều người biết đến và ngày càng phát triển. Tết này, gia đình chị Bảy tất bật gói hàng trăm đòn bánh tét để cung ứng ra thị trường, lượng khách đặt hàng dịp cuối năm khá cao.

Những người đã ăn qua bánh tét nhân sâm đều khen bánh này rất ngon, hạt sen, trứng, nhân sâm và thịt gà hòa quyện cùng nếp tạo nên một hương vị vô cùng đặc biệt. Từ khâu chọn nguyên liệu đến khâu nấu bánh chị Bảy đều rất tỉ mỉ và thực hiện kỳ công. Nhân sâm chị sử dụng là hồng đảng sâm, loại sâm có giá trị dinh dưỡng cao, khi đưa vào làm nhaan bánh phải cho lượng vừa đủ, ít quá bánh không thơm ngon, nhiều quá bánh sẽ có vị nhẫn.

Bên cạnh đó, thay vì sử dụng thịt heo nạc, chị Bảy chọn thịt gà vì thịt gà có vị ngọt thanh, không béo ngậy, không có mỡ. Nếp được dùng cũng phải là loại nếp ngon, dẻo. “Nói chung là nguyên liệu nào cũng phải được chú trọng, lựa chọn thứ tươi ngon nhất để bánh tét làm ra được ngon, có hương vị riêng và chất lượng”, chị Bảy cho biết.