Sông Hồng mang dòng nước ngọt chảy qua bao nhiêu làng mạc, vun đắp phù sa, mang tôm cá nuôi sống bao đời người dọc châu thổ. Cá mòi, một loại cá nửa của sông nửa của biển, nhưng cá mang hương vị đặc sản này gần như chỉ có ở sông Hồng, đến hẹn lại lên gây thương nhớ cho bao người...
Những ngư dân sống ven sông đều thuộc lòng sự tích cá mòi. Theo truyện dân gian, cá mòi do chim ngói hóa thành. Mỗi năm vào mùa thu khi hết vụ lúa, chim ngói bay ra biển, hóa thân thành cá mòi. Mùa xuân, cá bơi ngược về sông, đến đầu nguồn lại hóa thân thành chim ngói. Tất nhiên, sự tích đôi khi đậm chất hoang đường, nhưng nó nhắc cho người ta nhớ về tập quán di cư của hai loài đều là đặc sản này.
Khoa học thì xác nhận loài cá mòi có đồng hồ sinh học rất chính xác, nó cơ bản giống với đồng hồ sinh học của loài cá hồi ở phương Tây. Trứng cá mòi nở ra ở vùng nước ngọt, vì thế khi trứng nở, cá con lớn lên theo dặm dài của dòng sông trôi ra biển. Để rồi xuân về, mùa sinh sản tới chúng lại ngược dòng bơi về đúng nơi mình sinh ra để đẻ trứng.
Cá mòi màu trắng bạc, mình dẹt, vảy mềm và nhỏ, thịt ngọt, xương nhiều nhưng mềm. Cá mòi có nhiều ở cửa biển cửa sông, nhưng được đẩy lên hàng đặc sản thì chỉ có ở sông Hồng, người ta lý giải, có thể do cá được đắm mình trong những hạt phù sa màu mỡ của con sông mẹ mà thế chăng? Cá càng ngon khi được bắt ở những khúc sông sâu trong đất liền. Cá gần cửa sông thì bớt thơm, bớt ngọt, cá bắt ở cửa biển thì thịt thậm chí còn hôi.
 |
| Cá mòi được sinh ra ở sông nhưng lại bơi ra biển để sống, chỉ tới mùa xuân, mùa sinh sản chúng mới trở về sông Hồng. |
Cá mòi có một bản năng rất đặc biệt. Chúng được cá bố, mẹ sinh ra ở sông nhưng lại bơi ra biển để sống, chỉ tới mùa xuân, mùa sinh sản chúng mới trở về. Như một quy luật sinh tồn, cá cái phải vượt dòng nước chảy và về nơi mình sinh ra trước kia vào đúng mùa xuân để đẻ trứng. Và đó cũng là mùa mà các ngư dân vùng sông Hồng có thể dễ dàng đánh bắt món quà mà thiên nhiên đã ban tặng.
Trải qua bao đời, cá mòi được xem như đặc sản của Hưng Yên. Cá mòi được đánh bắt bằng phương pháp thủ công là thả lưới. Những con cá mình dẹt được làm sạch, khía những đường song song trên thân, tẩm thêm chút nghệ bột, muối, đem rán giòn. Khi cá chín vàng, có thể ăn cả thịt và xương, thịt thơm, bùi, ngậy kích thích khẩu vị.
Bà con sống ven sông còn nghĩ ra rất nhiều cách chế biến cá thành những món ngon dân dã. Cá bỏ đầu, bỏ vây, làm sạch, băm nhỏ, cuộn thành chả, rán giòn, dậy lên hương vị thôn quê thơm lừng. Hoặc băm viên cá, đem nấu canh su hào, canh dưa. Chỉ cần thêm chút gia vị, là món canh đã thơm lừng, hấp dẫn.
Cách chế biến cá mòi hết sức đơn giản, không cầu kì, không cần nêm nhiều loại gia vị. Món ăn toát lên hương vị đặc trưng, chân chất mà quyến rũ, đưa đẩy khẩu vị, khiến những thực khách sành ăn có những buổi lang thang dọc những ngôi làng ven sông, những bến phà để săn, để tìm những mẻ cá mới được đánh bắt.
 |
| Cá mòi kho bằng nồi đất đến khi rục xương, thứ đặc sản này được đóng hộp xuất khẩu đi các nước. |
Giữa tiết trời xuân se se lạnh, bên mâm cơm gia đình đầm ấm với đĩa cá mòi đầu mùa nóng hổi thơm giòn, ta không chỉ cảm nhận được cái vị thơm ấm của cá, của gừng mà còn như đang được sưởi ấm trong tình thân quây quần sum họp.
Sông Hồng, con sông Mẹ không chỉ mang đến cho vùng đất Hưng Yên những tiềm năng không nhỏ về kinh tế, du lịch mà còn mang đến cho nơi đây đặc sản cá mòi hấp dẫn. Cá mòi không chỉ là món ngon được nhiều người ưa thích mà còn là món ăn gợi nhớ quê hương, ai xa quê đến ngày xuân lại mong ngóng tìm về để được thưởng thức hương vị đặc trưng của vùng quê Hưng Yên.
