Cổ kính, bề thế, uy nghiêm
Những ai đã từng đến khu Lăng mộ Quận công Nguyễn Hữu Hào đều không thể kìm nén cảm xúc trước vẻ đẹp trầm mặc, cuốn hút với kiến trúc tinh tế, độc đáo. Quần thể lăng mộ được xây trong bốn năm, bao quanh bởi đồi thông. Đây là một di tích lịch sử và danh lam thắng cảnh nằm trong số các danh lam thắng cảnh chưa được ngành du lịch Đà Lạt khai thác hết công năng.
Mặc dù đã tồn tại từ lâu nhưng thực tế, mãi đến sau năm 1990, khu di tích này mới được giao cho một đơn vị du lịch trông coi và tiến hành cải tạo, trùng tu, dần dần được du khách khám phá, truyền tai nhau. Khu lăng mộ được xây dựng bề thế, uy nghi, xung quanh bao phủ bởi rất nhiều hàng thông cao sừng sững. Điều đầu tiên khiến bạn ấn tượng bởi công trình này chính là chiếc cổng lăng với 4 trụ biểu cao, trên đỉnh gắn hình bông sen và hai con chó ngao cách điệu.
 |
| Đường lên khu lăng mộ còn gọi là Nhất chính đạo giúp du khách trải nghiệm cảm giác lạ khi đặt chân tới khu di tích này. |
Điểm ấn tượng du khách nhất có lẽ là con đường độc nhất dẫn lên lăng. Những bậc đá thoai thoải in hằn dấu vết thời gian, hai bên là hàng thông chạy dài, đem đến trải nghiệm tản bộ thư thái trong những ngày se lạnh.
Lối lên lăng được xây dựng thẳng tắp từ cổng đi vào với độ dốc thoai thoải, gồm tổng cộng 158 bậc thang dẫn đến lăng mộ. Hai bên lối đi vào là những hàng thông mọc ngay ngắn, bên cạnh đó, cỏ dại và rong rêu cũng phủ lên những bậc thang, tạo nên một sự hoang vu nhưng rất trang nghiêm. Đặc biệt vào đầu tháng 10, hai bên đường rực rỡ hoa quỳ vàng vừa hoang sơ, vừa diễm lệ.
 |
| Lăng mộ Nguyễn Hữu Hào xưa. |
Trước khi bước đến lăng mộ, bạn phải đi qua một sân tế, sau đó dẫn lên sân chầu bằng 13 bậc và xuống bằng một lối khác cũng có 13 bậc. Để vào chính lăng phải tiếp tục qua 20 bậc nữa, đây cũng là lối lên xuống duy nhất.
Trong khu vực nhà mồ là 2 ngôi mộ của Long Mỹ Quận công Nguyễn Hữu Hào và Long Mỹ Quận chúa Lê Thị Bình, cha mẹ của Hoàng hậu Nam Phương được song táng theo quan niệm “Càn Khôn hiệp đức”, ở giữa có 1 bệ thờ.
Mộ ông Nguyễn Hữu Hào và bà Lê Thị Bình được tạc bằng đá xanh nguyên khối với nhiều hoa văn công phu thể hiện quyền uy, sự giàu có. Hai ngôi mộ được đặt song song cạnh nhau trong một tòa lăng được xây dựng theo lối kiến trúc phảng phất dấu ấn cung đình Huế. Lăng mộ có mái vòm và cây thánh giá trên đỉnh.
 |
| Một góc khu lăng mộ Nguyễn Hữu Hào ngày nay. |
Trên khu lăng mộ của ông Nguyễn Hữu Hào hiện còn hai văn bia được tạc trên đá xanh do hai người con gái của ông tạo lập nhằm truy niệm công đức sinh thành của đấng thân sinh. Nội dung giống như bia đá tại sân tế phía trước nhà mồ nhưng viết theo thể chữ khác. Phần đầu nói về nơi phát tích của dòng họ ông bà thân sinh Nam Phương Hoàng Hậu. Phần thứ hai ghi về phẩm chất đạo đức của ông Nguyễn Hữu Hào và sự vinh hiển vẻ vang của dòng họ Nguyễn.
Phần thứ ba nói về sự kiện vua Bảo Đại ban cho Nguyễn Hữu Hào “Công tước”, và ca ngợi vẻ đẹp núi nonkhu vực xây dựng lăng mộ, ca ngợi nước Chúa là nơi tìm về của trăm đời con cháu họ Nguyễn và tấm lòng ngậm ngùi tiếc thương của con cháu đối với người quá cố. Phần cuối của hai văn bia đều có ghi rõ ngày, tháng, năm Âm lịch và năm Dương lịch lấy từ năm Thiên Chúa giáng sinh; người lập bia là hai cô con gái của cụ Nguyễn Hữu Hào”
Với kiến trúc độc đáo, hài hòa và tọa lạc trên một đồi thông bạt ngàn, khu di tích Lăng Nguyễn Hữu Hào nằm trong tổng thể quy hoạch của khu du lịch thác Cam Ly và đã được Sở Du lịch – Thương mại Lâm Đồng xếp vào danh sách 150 khu, điểm có tiềm năng khai thác du lịch. Nhưng hiện nay, toàn bộ khu di tích lăng đang trở thành… phế tích. đây cũng là một di tích du khách nên ghé thăm khi đi du lịch tại Đà Lạt
Chuyện ít biết về gia thế ông Nguyễn Hữu Hào
Vậy chủ nhân khu lăng mộ này là ai? Gia thế ra sao? Đây hẳn là điều bất cứ ai khi đặt chân đến khu lăng mộ đều tò mò. Ông Nguyễn Hữu Hào sinh ra ở Gò Công, thuộc tỉnh Tiền Giang. Sinh thời, ông là một đại điền chủ rất giàu có ở đất Nam kỳ. Vào năm 1928 gia đình ông Nguyễn Hữu Hào đã có hơn 1.000 mẫu ruộng.
Đến tuổi lập gia đình, ông cưới bà Lê Thị Bình - con gái của đại điền chủ huyện sĩ Lê Phát Đạt. Vốn là một người yêu vùng đất cao nguyên, gia đình ông đã di chuyển đến Đà Lạt và khai hóa các mảnh đất ở đây, xây dựng hoặc mua lại nhiều biệt thự. Vợ chồng ông Nguyễn Hữu Hào sinh được 2 cô con gái, trong đó có một người được gả cho Vua Bảo Đại, chính là Nam Phương Hoàng hậu.
Những ngày cuối đời, vợ chồng ông Nguyễn Hữu Hào chỉ sống ở Đà Lạt mà rất ít khi trở về quê hương Gò Công. Khi bắt đầu lâm bệnh nặng và biết sẽ khó qua khỏi, ông có nguyện vọng sau khi qua đời sẽ được chôn cất tại Đà Lạt.
Sau một thời gian ông Nguyễn Hữu Hào lâm bệnh, biết khó có thể qua khỏi, Hoàng đế Bảo Đại và Nam Phương Hoàng hậu gấp rút phong tước Long Mỹ Quận công. Ngoài ra còn mời nhiều cao nhân phong thủy tìm vị trí đặt lăng mộ cho quốc trượng sau khi qua đời. Đỉnh một quả đồi cao phía Tây Nam, đối diện với thác Cam Ly, nay thuộc phường 5, TP Đà Lạt
Trước cổng lăng, dưới chân đồi thông được dựng 4 trụ biểu cao, trên đỉnh gắn hình bông sen và hai con chó ngao cách điệu. Lối lên lăng được xây dựng thành đường thẳng, có độ dốc thoai thoải vừa phải, bao gồm 158 bậc.
Mộ ông Nguyễn Hữu Hào và bà Lê Thị Bình được tạc bằng đá xanh nguyên khối. Trên đó có nhiều hoa văn thể hiện sự quyền uy, giàu có. Hai ngôi mộ được đặt song song, cao hơn mặt nền khoảng 30cm. Tòa lăng của hai ngôi mộ này được xây dựng theo lối kiến trúc đậm dấu ấn cung đình Huế. Với mái vòm và cây thánh giá trên đỉnh.
 |
| Bia đá khu lăng mộ. |
Văn bia tại khu lăng mộ có ý nghĩa như thế nào?
Nội dung văn bia như sau: “Văn bia của Hiển khảo Long Mỹ quận công, ông họ Nguyễn/ Đồng Nai anh linh, Tiền Giang vượng khí, hun đúc nơi người, sinh đấng anh minh.
Kính nghĩ: Tiên nghiêm. Trời ban chân tính, lòng dạ hiền từ, giữ thân đoan chính, giao tế văn minh, nhìn xa hiểu rộng, lòng giàu đạo đức, người mến dung nghi, gia truyền nghĩa giáo, đức lớn sinh thành, sân thềm đầy phúc, cửa ngõ quang huy.
Thiên tử nhớ ơn, ban cho công tước, vững bền sông núi, sổ sách còn ghi, bảy mươi mãn đời, hồn về Thiên giới, danh cao bất hủ, truyền mãi muôn đời, trông lên núi rậm, mây trắng còn bay, non tràn cảm hứng, thông gió vi vu, cảm niệm đức xưa, tinh linh không mất. Khẩn cầu Thiên Chúa, che chở bình yên. Cảnh người sống gửi, thường hằng biệt ly, Thiên đường cõi phúc, trăm đời cùng về, ơn sâu vô tận, thương nhớ nào hơn! Mượn tấm bia này, nguyện cùng thiên cổ.
Ngày mùng 1 tháng 8 năm Bảo Đại thứ 14 (tức ngày 13 tháng 9 Thiên Chúa giáng sinh năm 1937).
- Hoàng hậu Nam Phương nước Đại Nam
Con gái Cung kính tạo dựng
- Phu nhân Nam tước Didelot.”
