Mâu thuẫn ngay trong luật pháp
Chris Zou đã chia tay bạn trai ngay sau khi biết mình mang thai. Khi cô nói với bạn trai của mình về đứa con trong bụng. Nhưng thay vì một đám cưới hạnh phúc, anh ta chối bỏ tất cả. Cô đã quyết định tự sinh con và nuôi đứa nhỏ một mình.
Chris Zou, 43 tuổi, hiện đang là nhân viên giàu kinh nghiệm trong một công ty đa quốc gia ở Thượng Hải. Cô đã làm mọi cách để nuôi nấng con trai Xinxin một mình, cũng như nỗ lực vượt qua những thủ tục pháp lý phức tạp để làm giấy tờ tùy thân cho con. Nhưng cho đến nay, khi Xinxin đã lên 3 tuổi, với mọi quyết tâm và nỗ lực của bản thân cô vẫn không được chính quyền địa phương chấp thuận. Phía giới chức địa phương nói rằng, cô không thể yêu cầu bảo hiểm thai sản nếu không có giấy chứng nhận kết hôn và thông tin của cha đứa trẻ.
Cuối cùng, cô đã nộp đơn kiện chính quyền địa phương từ đầu năm ngoái. “Đến giờ tôi vẫn chưa thấy có bà mẹ nào đưa sự việc này ra tòa giống như tôi. Vì vậy, tôi nghĩ mình nên làm điều gì đó. Thắng hay thua không quan trọng, cái quan trọng là gây được sự chú ý của công chúng và chính quyền, đồng thời tạo hiệu quả về sau”, cô Chris Zou nói.
Hiện nay, luật pháp Trung Quốc rất mâu thuẫn đối với trẻ em ngoài giá thú. Luật hôn nhân và gia đình của nước này quy định rằng, những đứa trẻ như Xinxin đều được hưởng những quyền lợi giống như những trẻ em có đầy đủ bố mẹ. Trong khi, Luật Dân số và Kế hoạch hóa gia đình lại áp dụng điều khoản phạt tiền đối với những người mẹ sinh con khi chưa kết hôn.
“Con tôi không được cấp giấy khai sinh và không thể đăng ký được hộ khẩu. Phòng kế hoạch hóa gia đình đã đưa ra mức phạt cho trường hợp của tôi. Họ nói rằng, nếu tôi không trả hết tiền phạt, con tôi sẽ không thể đăng ký được hộ khẩu. Con tôi giờ đã gần 3 tuổi và sắp đi học mầm non. Không có hộ khẩu, việc đi học sẽ trở thành một vấn đề lớn của con bé trong tương lai”, cô Zuo cho hay.
Ngoài ra, Luật Bảo hiểm xã hội khẳng định các bà mẹ được hưởng bảo hiểm thai sản do doanh nghiệp đóng, nhưng văn bản hướng dẫn luật lại yêu cầu người mẹ phải có giấy chứng minh đã sinh con, điều không thể có nếu không có giấy chứng nhận kết hôn.
Đi kiện để lại đòi công bằng
Năm ngoái, Zou đã kiện chính quyền phường Kim Dương ở quận Tân Phố Đông, Thượng Hải, nơi chịu trách nhiệm cung cấp giấy chứng sinh cho con cô. Cô cũng kiện trung tâm bảo hiểm xã hội của thành phố, nơi đã từ chối yêu cầu của Zou với lý do cô không thể cung cấp tài liệu cần thiết. Cả hai vụ kiện đều thất bại, Zou cũng thua sau khi kháng cáo. Đến tháng 7 vừa qua, cô tiếp tục nộp đơn tái thẩm ở Tòa án Nhân dân Tối cao Thượng Hải và được chấp thuận. “Trong tất cả các phiên tòa, không một ai dám nói rằng, một người phụ nữ không kết hôn mà có con là bất hợp pháp. Chính vì thế, tôi luôn nghĩ mình đúng”, cô Zou nhấn mạnh.
“Khả năng đảo ngược tình hình là rất thấp, nhưng đối với tôi, cuộc chiến này không chỉ dừng lại ở việc đòi lại tiền. Tôi mong muốn hành động của tôi sẽ cải thiện nhận thức của những bà mẹ đơn thân giống như tôi, rằng mọi người nên đứng lên đòi lại công bằng cho bản thân và chính đứa con của mình”, cô Zou chia sẻ. “Tôi nhận thấy rằng, đến khi nào người ta còn trả bảo hiểm thai sản, thì đến chừng đó phụ nữ vẫn có quyền yêu cầu bảo hiểm khi sinh con, cho dù đứa trẻ ngoài giá thú hay trong giá thú, thậm chí đứa trẻ đó chỉ được nhận nuôi bởi một người mẹ không đẻ ra nó”.
Những nỗ lực và sự kiên trì của Zou cuối cùng cũng có chút thành quả, khi giành được sự ủng hộ từ rất nhiều các bà mẹ đơn thân. Trong những tuần gần đây, hashtag “mẹ đơn thân bị từ chối bảo hiểm thai sản” đã trở thành chủ để nóng trên mạng xã hội Weibo.
Tại Trung Quốc hiện nay số lượng bà mẹ chưa kết hôn đang bắt đầu gia tăng, nhưng không có con số chính thức vì việc thu thập dữ liệu rất khó khăn, bởi nhiều người không muốn tiết lộ thông tin. Nhưng các chuyên gia cho rằng, đã đến lúc giới chức Trung Quốc cần phải coi trọng quyền của các ông bố, bà mẹ đơn thân và con cái của họ. Bởi rất nhiều người lựa chọn việc không kết hôn nhưng vẫn muốn có con.
Ông Hu Zhan, Giáo sư xã hội học, Đại học Phúc Đán, nhận xét cuộc chiến pháp lý của Zou mang ý nghĩa đặc biệt trong bối cảnh xã hội ngày càng nhiều người mong muốn có con nhưng không muốn kết hôn. “Nhiều người khao khát yêu đương, có con, nhưng không lập gia đình. Ngày càng nhiều người Trung Quốc trở nên giàu có, họ không cần hỗ trợ tài chính từ đối tác để nuôi nấng một đứa trẻ bằng cách kết hôn”, ông Hu Zhan cho biết.
Theo khảo sát trên 1% dân số toàn quốc năm 2005, 12% nam giới Thượng Hải trong độ tuổi 30-34 và 7% phụ nữ trong nhóm này chưa bao giờ kết hôn. Một nghiên cứu khác trên 1.200 hộ gia đình ở Thượng Hải do giáo sư Hu Zhan và đồng nghiệp thực hiện năm 2016 cho thấy, tỷ lệ này tăng lên lần lượt là 19,2% và 12,5%.
Đồng quan điểm với giáo sư Hu Zhan, ông Lu Xiaoquan, một luật sư về quyền của phụ nữ, thuộc Công ty Luật Qianqian có trụ sở tại Bắc Kinh nhấn mạnh, “Sinh con ngoài giá thú là một thực tế khách quan trong xã hội. Nó không gây bất kỳ tổn hại nào cho đất nước, xã hội hay cá nhân. Vì vậy chẳng có gì là bất hợp pháp cả. Không những vậy, quy định phạt tiền theo Luật Kế hoạch hóa gia đình đồng nghĩa với việc có con mà không kết hôn là trái pháp luật, dẫn tới hình phạt hành chính. Tôi cho rằng quy định này vi phạm nhân quyền của trẻ em sinh ra ngoài giá thú, cũng như mang tính phân biệt đối xử. Dựa theo nguyên tắc bình đẳng và không phân biệt đối xử, luật này cần sửa đổi hoặc xóa bỏ”.
Trong khi các bậc cha mẹ Trung Quốc có con ngoài giá thú đang chờ đợi pháp luật thay đổi, thái độ của xã hội đối với họ đã có nhiều tiến bộ, đi trước luật. Nhờ vậy, cuộc chiến của cô Zou không còn là “đơn thương độc mã” vì đã có được sự ủng hộ từ cộng đồng. Cũng nhờ vậy, Zou được chính quyền địa phương đã miễn phạt tiền. Bé Xinxin cũng được đăng ký hộ khẩu dù trước đây, những đứa trẻ sinh ra ngoài giá thú thường bị từ chối. Hộ khẩu tương đương với tấm hộ chiếu nội địa ở Trung Quốc. Cụ thể, nếu những đứa trẻ không thể đăng ký được hộ khẩu và không có quyền công dân, chúng sẽ không đủ điều kiện để nhận được các phúc lợi xã hội như giáo dục, chăm sóc sức khỏe và an sinh xã hội. Thậm chí, chúng sẽ gặp khó khăn khi mua vé tàu và máy bay để đi du lịch.
Nhưng sự thiếu vắng người cha hợp pháp có thể gây ra nhiều vấn đề cho Xinxin sau này. “Tôi nghe nói nếu sau này cháu muốn đi du học, cần khai thông tin về cả cha và mẹ, còn nếu cháu muốn làm cho cơ quan nhà nước, cháu sẽ không vượt qua phần kiểm tra lý lịch. Nhưng nói chung, tôi thấy ổn”, Zou nói. Về phần mình, cô không loại trừ khả năng kết hôn. “Tôi không ghét hôn nhân. Tôi sẽ cân nhắc nếu gặp người phù hợp nhưng tôi hiểu cơ hội ấy rất mong manh”, cô bày tỏ.
Mặc dù để luật pháp có thể thay đổi theo chiều hướng tích cực hơn sẽ mất một khoảng thời gian khá dài nhưng ngày càng có nhiều phụ nữ Trung Quốc lựa chọn trở thành mẹ đơn thân khi chưa kết hôn. Và những bà mẹ đơn thân ở Trung Quốc đều hy vọng rằng, các chính sách của chính phủ sẽ thay đổi, tạo điều kiện để họ có được chế độ bảo hiểm thai sản, đồng thời dễ dàng đăng ký hộ khẩu cho các con. Bên cạnh đó, việc nhận được sự thừa nhận và hỗ trợ của xã hội sẽ là tạo động lực và niềm vui to lớn đối những bà mẹ đơn thân và những đứa trẻ ngoài giá thú.
