Từng bước đáp ứng nhu cầu của người yếu thế
Trình bày Dự thảo Báo cáo tổng kết, Phó Cục trưởng Cục Bổ trợ Tư pháp Vũ Hồng Dương cho biết, hiện nay trong cả nước có 177 Trung tâm Tư vấn pháp luật (TVPL) được thành lập và đăng ký hoạt động tại 61/63 tỉnh, thành phố với tổng số 34 chi nhánh của Trung tâm TVPL.
So với giai đoạn trước khi ban hành Nghị định số 77/CP, số lượng Trung tâm TVPL đã gia tăng đáng kể, gấp gần 3 lần. Ở một số địa phương tuy chưa thành lập được Trung tâm TVPL nhưng đã có các mô hình tư vấn, tuyên truyền pháp luật cho phụ nữ, thanh niên, nông dân, cựu chiến binh và đối tượng khác thông qua các tổ trợ giúp pháp lý, trung tâm xúc tiến và giới thiệu việc làm, các câu lạc bộ pháp luật dành cho phụ nữ, thanh niên, nông dân…
Theo báo cáo của các địa phương, tính từ ngày 05/7/2011 đến 30/9/2014, các Trung tâm TVPL trong cả nước đã thực hiện tổng số 180.033 vụ, việc (bao gồm 2.269 vụ, việc tham gia tố tụng hình sự; 10.817 vụ, việc tham gia tố tụng dân sự; 165.076 vụ, việc thực hiện trợ giúp pháp lý, TVPL và vụ, việc khác.
“Sau 7 năm thi hành, Nghị định số 77/CP đã có những tác động tích cực đến đời sống chính trị, kinh tế - xã hội nói chung, từng bước đáp ứng nhu cầu về TVPL của người dân, đặc biệt là những đối tượng yếu thế trong xã hội (người nghèo, người thuộc đối tượng chính sách...)”, ông Vũ Hồng Dương nhấn mạnh.
Tuy nhiên, Dự thảo Báo cáo cũng chỉ rõ hạn chế của các quy định pháp luật về tổ chức và hoạt động TVPL; hoạt động TVPL còn hạn chế, chưa đáp ứng đủ nhu cầu thực tiễn; thiếu điều kiện cơ sở vật chất đảm bảo cho hoạt động TVPL; tính chuyên nghiệp của đội ngũ cán bộ TVPL còn hạn chế nên chưa phát huy được tối đa hiệu quả của các Trung tâm TVPL; khó khăn, hạn chế trong công tác quản lý hoạt động TVPL...
Cần xác định rõ mục tiêu hoạt động của các Trung tâm TVPL
Tại hội nghị, nhiều ý kiến đồng ý với nhận định sau 7 năm thi hành, Nghị định 77/CP đã bộc lộ nhiều bất cập, do đó phải sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với tình hình mới.
Theo quy định tại Điều 19 Nghị định về tiêu chuẩn tư vấn viên pháp luật là phải “có bằng cử nhân luật và có thời gian công tác pháp luật từ ba năm trở lên”. Theo ông Dương Đình Khuyến, Hội Luật gia Việt Nam: “Tiêu chuẩn này là hơi cao, nếu căn cứ theo tiêu chuẩn này thì các Trung tâm khó tuyển được tư vấn viên pháp luật, không thu hút được lực lượng cử nhân luật trẻ mới ra trường, đồng thời cũng không thu hút được những cán bộ tư pháp có rất nhiều kinh nghiệm pháp luật nhưng không có bằng cử nhân luật. Vì vậy đề nghị sửa lại là “có bằng cử nhân luật hoặc có trình độ tương đương”, còn về thời gian công tác pháp luật thì đề nghị nên rút ngắn xuống còn 2 năm”.
Tuy nhiên, bà Đỗ Ngân Bình, Phó Giám đốc Trung tâm TVPL, Đại học Luật Hà Nội lại không đồng tình với quan điểm nêu trên vì: “Nghề luật giống như nghề y, bên cạnh đòi hỏi về trình độ còn là kinh nghiệm, phẩm chất đạo đức. Anh tư vấn sai thì hậu quả không thể lường được. Vì thế không thể ai cũng làm được tư vấn viên. Đại học Luật có 300 giảng viên mà chỉ có 17 tư vấn viên, sắp tới khả năng thu hẹp hơn nữa. Nếu quy định “đại học luật hoặc tương đương” sẽ rất khó xác định. Do đó, không thể tùy tiện”.
Ông Nguyễn Cảnh Phương, Chủ tịch Hội Luật gia kiêm Giám đốc Trung tâm TVPL Lai Châu phản ánh thêm: thực tế hiện nay nếu mời luật sư tham gia tranh tụng thì rất khó khăn vì nguồn kinh phí ít ỏi. Do đó, có thể xem xét để tư vấn viên tham gia tố tụng vì thực tế nhu cầu của người dân trong lĩnh vực này rất lớn.
Phó Giám đốc Trung tâm TVPL Hội Liên hiệp Phụ nữ Hải Phòng Mai Thị Nhung cùng nhiều ý kiến khác phản ánh hiện nay kinh phí đảm bảo hoạt động cho các Trung tâm TVPL hết sức khó khăn do nguồn thu hạn hẹp. Mặt khác, theo quy định của Nghị định 77 “Hoạt động TVPL quy định tại Nghị định này mang tính chất xã hội, không nhằm mục đích thu lợi nhuận” trong khi Nghị định này cũng quy định: “Trung tâm TVPL hoạt động theo cơ chế tự trang trải về tài chính”. Đây là hai quy định mâu thuẫn nhau.
Vì vậy, cần xác định rõ mục tiêu của các Trung tâm TVPL. Nếu muốn đạt mục tiêu xã hội, phi lợi nhuận thì không thể yêu cầu tự trang trải tài chính. Nghị định cần sửa đổi quy định này.