Thoát nghèo nhờ hồ
Công trình thủy điện, thủy nông Ayun Hạ hoàn thành vào năm 1994. Với diện tích mặt nước 37 km2, không chỉ đưa tỉnh Gia Lai trở thành vựa lúa của Tây Nguyên, mà nó còn giúp rất nhiều nông dân ở các buôn làng như T’Lâm, Kim Piêng, Plei Bông, Plei Trơk, Plei Hek… thuộc 2 huyện Phú Thiện và Chư Sê mưu sinh, thoát nghèo bằng nghề đánh bắt cá. Từ lâu trên khu vực lòng hồ Ayun Hạ đã được biết đến là một làng chài độc đáo trên cao nguyên.
Già làng K’Phun (70 tuổi, ngụ làng T’Lâm, xã Ayun, huyện Chư Sê) từng trải qua biết bao thăng trầm của quê hương, từng có những tháng năm dài tham gia nuôi giấu bộ đội trong cả 2 thời kỳ chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ. Đêm đêm, già làng cùng thanh niên trong làng chèo thuyền độc mộc chở bộ đội vượt sông, mai phục dưới chân đèo Tung Kê tiêu diệt kẻ thù.
Già làng K’Phun cho biết: “Từ lúc có hồ đến nay, bà con hết nghèo đói, sống khỏe. Giờ nhiều người thích xuống nước bắt cá hơn lên rừng rồi. Chỉ tính riêng xã Ayun đã khoảng hơn 200 hộ làm nghề đánh bắt cá trên hồ. Trẻ con trong làng khi vừa biết đi cũng là lúc phải tập bơi, lên 10 tuổi đã biết câu cá, thậm chí có đứa giăng lưới thành thục, biết canh con nước, ngọn gió để đặt câu, buông lưới. Quả thật, hồ Ayun Hạ đã cho bà con cuộc sống sung túc”.
Theo tìn hiểu của chúng tôi, hồ Ayun Hạ có rất nhiều cá. Cá tự nhiên vốn đã nhiều nay được Công ty Thuỷ sản miền Trung thả giống chăn nuôi nên cuộc sống của hàng trăm hộ dân sống quanh lòng hồ Ayun Hạ càng sung túc hơn xưa. “Ở đây nhiều cá to lắm. Vì nó sống lâu nên rất khôn. Có khi nó được thần nước bảo vệ rồi cũng nên”, già K’Phun cho biết.
Với những người dân chài sống và gắn bó ở lòng hồ này qua bao mùa mưa nắng, nguồn lợi thủy sản này là vô cùng quan trọng với cuộc sống của gia đình. Điều đặc biệt, các ngư dân chài trên lòng hồ Ayun Hạ chỉ đánh bắt cá bằng phương thức truyền thống, dùng con thuyền độc mộc, bằng tấm lưới, cần câu. Vì theo họ, đây là cách đánh bắt tốt nhất không tận diệt mà nuôi dưỡng được nguồn lợi thủy sản, nhờ đó mà bà con buôn làng có thể gắn bó lâu dài với nghề chài lưới.
Ông K’Miên (50 tuổi, ngụ làng T’Lâm) bảo mình chẳng nhớ đã gắn bó với dòng sông từ lúc nào. “Ngày xưa theo cha đi bắt cá dưới sông, cũng có cá. Bây giờ có hồ rồi, nhiều cá lắm, không phải ngược lên thượng nguồn nữa”, ông K’Miên cho biết.
Theo ông K’Miên, buổi chiều sau khi đi rẫy về, ngư dân ra sông buông lưới xuống để sáng mai ra thu lưới và mang cá về bán. Sau khi thuyền đánh bắt cập bến, những xe tải đông lạnh lại chở cá nước ngọt đi các nơi để bán. Cá ở đây đa dạng về chủng loại như trôi, chép, mè, lăng, trắm cỏ… và đặc biệt là cá thát lát, một trong những đặc sản nức tiếng của Gia Lai.
“Hữu xạ tự nhiên hương”, hồ Ayun Hạ và cả những vùng đất xung quanh nó đã trở thành mảnh đất lành, thu hút nhiều người đến mưu sinh. Anh Đ’Ray (30 tuổi, ngụ làng Plei Hek, xã Chư A Thai, huyện Phú Thiện) cũng sống nhờ nguồn cá trên hồ, cho biết:
“Lúc trước tôi sống ở xã H’Bông, huyện Chư Sê nhưng đời sống gặp nhiều khó khăn vì khô hạn, đất đai cằn cỗi. Từ lúc chuyển cả gia đình về đây, lòng hồ Ayun Hạ đã giúp cả gia đình tôi thoát khỏi cảnh đói nghèo. Tôi biết ơn hồ, biết ơn thần linh đã chỉ đường cho tôi gặp hồ, biết ơn Nhà nước đã làm hồ nước này cho bà con”.
 |
| Một góc hồ thủy điện, thủy nông Ayun Hạ. |
Theo anh Đ’Ray, hồ cũng có thần linh cai quản, muốn sống hồ phải khấn trước nếu không thần không cho xuống, không cho cá. Ngoài ra, khi chèo thuyền trên hồ, ngư dân phải hứa không được làm điều xằng bậy như phóng uế, bắt cá nhỏ, gian lận nếu không sẽ bị thần linh trừng phạt.
Ông Rơmah Ngoan - Chủ tịch UBND xã Chư A Thai, cho biết: “Hồ thủy lợi, thủy nông Ayun Hạ vừa tưới mát cho cây trồng vừa mang lại nguồn thức ăn dồi dào cho bà con đồng bào Bahnar các làng King Pêng, Plei Bông, Plei Trơk, Plei Hek… trong xã. Do đã được bộ đội chỉ cách thả lưới, câu, đánh bắt cá từ thời kháng chiến nên từ ngày có hồ Ayun Hạ đến nay, cuộc sống của hàng trăm hộ dân đồng bào Bahnar quanh lòng hồ ngày càng no đủ, sung túc hơn xưa”.
Thắng cảnh du lịch
Đứng trên đỉnh đèo Chư Sê phóng tầm mắt nhìn xuống hồ, chúng tôi thật sự ngỡ ngàng trước cảnh thiên nhiên đẹp như một bức tranh. Toàn cảnh bức tranh nền là một màu xanh trù phú. Hai bên hồ là hai dãy núi sừng sững ôm lấy dòng sông Ayun hiền hòa.
Phía dưới là nhà máy thủy điện, thủy nông Ayun Hạ và dòng nước trong xanh chảy theo kênh chính dài ngút tầm mắt, uốn lượn theo những cánh đồng chạy dài xuống thị xã Ayun Pa tạo nên bức tranh đồng quê tự nhiên, hài hòa. Những mái nhà tranh cất tạm của ngư dân nằm lúp xúp bên bờ hồ. Dưới lòng hồ, những chiếc thuyền của ngư dân lững thững trôi, tạo nên khung cảnh thật êm đềm.
Già làng K’Phun bảo, buổi sáng, khi mặt trời chưa ló rạng thì đã nghe tiếng khua mái chèo, tiếng gọi í ới của ngư dân bằng tiếng bản địa. Ban đêm, họ được thưởng thức rượu cần, có vị thuốc, rồi những món cá hồ Auyn Hạ nướng, nấu măng chua. Và sau đó, ngủ một giấc thật say trong tiếng ru của cây rừng.
Ông Đinh Văn Ân - Giám đốc Xí Nghiệp đầu mối kênh chính Ayun Hạ, cho biết: “Hồ Ayun Hạ những năm qua tập trung khai thai du lịch và thủy sản. Về thủy sản thì có nuôi trồng đặc biệt là phục vụ việc đánh bắt của bà con, có rất đông bà con từ các ở Phú Thiện, Chư Sê, thậm chí là tỉnh Bình Định cũng tập trung lên khai thác. Tiến tới chúng tôi cũng đang xây dựng thành lập mô hình hợp tác xã Chư Sê về nuôi trồng đánh bắc thủy sản giúp bà con khai thác tốt hơn nguồn lợi này”.
Theo ông Ân, do điều kiện tự nhiên ngày một khắc nghiệt, cá trong lòng hồ Ayun Hạ cũng không còn nhiều như xưa. Tuy nhiên, người dân vẫn gắn bó, đánh bắt ở nơi này, một phần là do họ không thể xa cuộc sống yên bình nên lòng hồ Ayun Hạ vẫn là niềm vui cuộc sống của những người dân nơi làng chài trên cao nguyên.
“Sống gắn bó với lòng hồ này, dù việc đánh bắt khi nhiều, khi ít, cuộc sống vẫn vui. Đã gắn bó thì mình cứ làm thôi. Mình vui khi những du khách đến đây, mình giới thiệu đến họ những đặc sản của dòng hồ Ayun Hạ. Nhiều người không chỉ nhờ mình nấu thưởng thức tại chỗ mà còn mua đem về. Họ bảo về làm quà cho các cụ, chứ ở Tây Nguyên ít khi có cá con như thế này lắm”, anh Đ’Ray cho biết.
Ngày xưa, ở các buôn làng Tây Nguyên, ai cũng biết câu ca dao: “Ai về nhắn với nậu nguồn/ Măng le gửi xuống cá chuồn gửi lên”. Ở Gia Lai chủ yếu lấy cá từ Bình Định, Phú Yên. Nhưng bây giờ, câu ca ấy đã đi vào dĩ vãng, chẳng còn ai nhắc đến nữa. Hồ Ayun Hạ đã mang rất nhiều cá đến cho người dân Gia Lai nên họ chỉ gửi sản vật của rừng về xuôi thôi chứ không cần dưới đó gửi cá lên nữa.
 |
| Nhờ đánh bắt ở hồ Ayun Hạ, anh Đ’Ray đã thoát nghèo. |
Ngày nay, lòng hồ Ayun Hạ đã trở thành một địa điểm du lịch hấp dẫn. Đến đây, ngoài chiêm ngưỡng vẻ đẹp sơn thủy hữu tình, du khách còn được gặp gỡ những người dân chài với tính cách phóng khoáng, bình dị, đượm tình của người Tây Nguyên. Qua đây, du khách sẽ hiểu rõ về đời sống, văn hóa của cư dân bản địa, biết đến những sản vật đặc trưng mà thiên nhiên đã ưu ái ban tặng cho vùng đất này.
