- Luật sư Hoàng Tuấn Vũ (Công ty Luật TNHH Tuệ Anh) - Đoàn Luật sư TP Hà Nội cho biết: Tạm giam là biện pháp ngăn chặn được quy định tại Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015, áp dụng đối với bị can, bị cáo khi có căn cứ xác định rằng nếu không tạm giam, người này có thể gây khó khăn cho quá trình điều tra, truy tố, xét xử hoặc có khả năng tiếp tục phạm tội.
Biện pháp tạm giam nhằm mục đích: Ngăn chặn hành vi phạm tội tiếp diễn. Bảo đảm bị can, bị cáo có mặt theo yêu cầu của cơ quan tiến hành tố tụng. Đảm bảo quá trình thu thập chứng cứ và giải quyết vụ án diễn ra suôn sẻ. Tuy nhiên, tạm giam không được sử dụng một cách tuỳ tiện mà phải tuân thủ các điều kiện và giới hạn cụ thể về thời gian và đối tượng áp dụng.
Thời hạn tạm giam trong giai đoạn điều tra được quy định tại Điều 173 Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015. Thời gian tạm giam được xác định dựa trên tính chất và mức độ nghiêm trọng của tội phạm mà bị can bị điều tra:
Đối với tội phạm ít nghiêm trọng (khung hình phạt đến 3 năm tù), thời hạn tạm giam tối đa là 2 tháng. Đối với tội phạm nghiêm trọng (khung hình phạt từ trên 3 đến 7 năm tù), thời hạn tạm giam tối đa là 3 tháng. Đối với tội phạm rất nghiêm trọng (khung hình phạt từ trên 7 đến 15 năm tù), thời hạn tạm giam tối đa là 4 tháng. Đối với tội phạm đặc biệt nghiêm trọng (khung hình phạt từ trên 15 năm tù, chung thân hoặc tử hình) thì thời hạn tạm giam tối đa là 5 tháng.
Quy định về gia hạn thời hạn tạm giam trong điều tra: Trong quá trình điều tra, nếu chưa kết thúc việc điều tra mà thời hạn tạm giam đã hết, cơ quan điều tra có thể đề nghị gia hạn tạm giam. Tuy nhiên, số lần gia hạn và thời gian gia hạn được quy định cụ thể nhằm tránh việc lạm dụng quyền lực và kéo dài không cần thiết việc tước quyền tự do của cá nhân.
Theo Điều 173 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015: Tội phạm ít nghiêm trọng được gia hạn tạm giam 1 lần, thời gian gia hạn không quá 1 tháng. Tội phạm nghiêm trọng được gia hạn tạm giam tối đa 2 lần, mỗi lần không quá 2 tháng. Tội phạm rất nghiêm trọng được gia hạn tạm giam tối đa 2 lần, mỗi lần không quá 3 tháng. Tội phạm đặc biệt nghiêm trọng được gia hạn tạm giam tối đa 3 lần, mỗi lần không quá 4 tháng.
Ví dụ, đối với một bị can bị điều tra về tội phạm rất nghiêm trọng, tổng thời gian tạm giam tối đa (bao gồm cả gia hạn) có thể lên đến 10 tháng (4 tháng ban đầu và 2 lần gia hạn, mỗi lần 3 tháng).
Quyền và nghĩa vụ của các bên liên quan trong việc gia hạn tạm giam: Quyết định gia hạn tạm giam phải được thực hiện theo đúng trình tự, thủ tục luật định, bảo đảm quyền lợi của bị can và sự kiểm soát của các cơ quan có thẩm quyền. Cơ quan điều tra phải có căn cứ rõ ràng, báo cáo đề xuất gia hạn tạm giam phải được gửi lên Viện kiểm sát có thẩm quyền phê chuẩn. Viện kiểm sát là cơ quan phê chuẩn quyết định gia hạn tạm giam. Viện kiểm sát có trách nhiệm kiểm tra tính hợp pháp và cần thiết của đề nghị gia hạn. Bị can và người bào chữa có quyền được thông báo về quyết định gia hạn tạm giam, có thể khiếu nại nếu thấy việc gia hạn là không có căn cứ hoặc trái pháp luật.
Trách nhiệm của cơ quan tiến hành tố tụng, việc gia hạn tạm giam cần được thực hiện một cách thận trọng và chỉ khi thực sự cần thiết. Trách nhiệm của các cơ quan tiến hành tố tụng là: Không được lạm dụng tạm giam, chỉ áp dụng biện pháp tạm giam và gia hạn tạm giam khi có đủ căn cứ và các biện pháp ngăn chặn khác không hiệu quả. Bảo đảm tiến độ điều tra, việc kéo dài thời gian điều tra không chính đáng có thể ảnh hưởng đến quyền lợi của bị can và gây lãng phí nguồn lực. Tuân thủ nguyên tắc suy đoán vô tội, dù bị tạm giam, bị can vẫn được coi là vô tội cho đến khi có bản án có hiệu lực pháp luật.
Hệ quả pháp lý khi vi phạm quy định về tạm giam, nếu cơ quan điều tra, Viện kiểm sát hoặc các cơ quan tố tụng khác vi phạm quy định về thời hạn tạm giam hoặc gia hạn tạm giam, các hậu quả pháp lý có thể bao gồm: Hủy bỏ quyết định tạm giam hoặc gia hạn tạm giam, bị can có thể được trả tự do ngay lập tức. Trách nhiệm bồi thường, theo Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước, người bị tạm giam trái pháp luật có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại. Xử lý trách nhiệm cá nhân, các cá nhân trong cơ quan tiến hành tố tụng vi phạm quy định có thể bị xử lý kỷ luật hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự.
Như vậy, quy định về thời hạn tạm giam và gia hạn tạm giam trong giai đoạn điều tra là một trong những biện pháp bảo đảm quyền con người và quyền tự do cá nhân, đồng thời giúp cơ quan tố tụng thực hiện nhiệm vụ của mình một cách hiệu quả. Việc hiểu rõ các quy định pháp luật không chỉ giúp người dân bảo vệ quyền lợi của mình mà còn giúp tăng cường sự minh bạch, công bằng trong hệ thống tư pháp hình sự.
Khi gặp tình huống liên quan đến gia hạn tạm giam, người dân cần tìm hiểu kỹ các quy định pháp luật, đồng thời có thể nhờ đến sự hỗ trợ của luật sư hoặc các cơ quan bảo vệ pháp luật để đảm bảo quyền lợi hợp pháp của mình.
