Chuyện không của riêng ai
Tháng 5/2015, khi Isla Weston mới 2 tháng tuổi, các bác sĩ chẩn đoán cô bé bị nhiễm ký sinh trùng đe dọa tính mạng được gọi là nhiễm toxoplasmosis. Cô bé cần được điều trị ngay lập tức để tránh nguy cơ ký sinh trùng tấn công các tế bào quan trọng trong não, có thể khiến bé bị ảnh hưởng cả đời về nhận thức và chức năng, hoặc thậm chí khiến bé tử vong.
Isla đã được kê đơn Daraprim - loại thuốc có thể chữa khỏi tình trạng nhiễm trùng trong 1 năm. Tuy nhiên, điều khiến gia đình Isla, cũng như những người khác phụ thuộc vào loại thuốc thiết yếu này hoảng sợ và mất niềm tin là việc loại thuốc đã tồn tại trên thị trường suốt 63 năm này chỉ ít lâu sau đó đã tăng giá chóng mặt, từ 13,5 USD/viên lên thành 750 USD/viên (hơn 5.000%) chỉ trong 1 ngày.
Xuất hiện tại một phiên điều trần của Ủy ban đặc biệt về người cao tuổi của Thượng viện Mỹ sau đó, bà Shannon Weston (mẹ của Isla) nghẹn ngào kể về nỗi sợ mà bà phải đối mặt khi thấy giá thuốc tăng cao: “Tôi đã rất tuyệt vọng và chán nản khi nghĩ về những điều có thể sẽ xảy ra với con gái nếu tôi không thể giúp con bé được điều trị đầy đủ… Tôi đã trằn trọc nghĩ về tất cả mọi cách mà tôi có thể nghĩ ra để xoay đủ gần 360.000 USD để điều trị cho con gái trong 1 năm bằng một loại thuốc mà nó cần”.
 |
| Turing đã tăng giá từ 13,50 USD/viên lên thành 750 USD/viên thuốc |
Câu chuyện của Isla không phải là duy nhất. Cuộc đấu tranh mà gia đình bé đã trải qua cũng là câu chuyện chung mà hàng ngàn người Mỹ gặp phải trước tình trạng giá thuốc kê đơn theo toa tăng vọt. Gần 60% người Mỹ phải dùng thuốc bán theo toa để điều trị các loại bệnh, từ ung thư, tiểu đường đến cao huyết áp và trầm cảm. Việc giá của một số loại thuốc theo toa tăng ở mức đáng kinh ngạc không chỉ đe dọa đến sự ổn định kinh tế của các hộ gia đình mà còn cả tới sức khỏe của những người rơi vào tình trạng họ cần những loại thuốc có giá không thể chấp nhận được và khó có khả năng chi trả.
Tháng 11/2015, Chủ tịch Ủy ban đặc biệt về người cao tuổi của Thượng viện Mỹ Susan Collins và thành viên cấp cao của Ủy ban này là bà Claire McCaskill đã khởi động một cuộc điều tra về tình trạng tăng giá đột ngột và quá nhiều của những loại thuốc bán theo đơn đã hết thời gian bảo hộ bằng sáng chế từ lâu.
Cuộc điều tra của Ủy ban này tập trung vào 4 doanh nghiệp là Turing, Retrophin, Valete và Rodelis - những công ty đã mua lại các loại thuốc giá rẻ, đã xuất hiện trên thị trường trong hàng chục năm và hết thời hạn cấp bằng sáng chế sau đó tăng giá đột ngột và phi mã các loại thuốc này. Cuộc điều tra đã phát hiện ra mô hình kinh doanh mà 4 công ty này đã sử dụng để khai thác những kẽ hở của thị trường mà người phải trả giá chính là các bệnh nhân.
Lật tẩy mô hình thu lời khủng
Ủy ban đặc biệt về người cao tuổi của Thượng viện Mỹ đã phát hiện ra rằng cả 4 công ty nói trên đều theo một mô hình kinh doanh (với một số biến thể) cho phép họ xác định và mua thuốc độc quyền đã hết thời hạn bảo hộ bằng sáng chế mà họ có thể thực thi quyền độc quyền trên thực tế, sau đó áp đặt và bảo vệ việc tăng giá “trên trời”.
Mô hình kinh doanh bao này bao gồm các yếu tố trung tâm là nguồn duy nhất, tiêu chuẩn vàng, thị trường nhỏ, quy trình phân phối khép kín và giá cắt cổ. Trong đó, để đảm bảo yếu tố nguồn duy nhất, công ty dược đã mua một loại thuốc nguồn duy nhất, chỉ có một nhà sản xuất. Do đó, họ không gặp phải sự cạnh tranh ngay lập tức và duy trì được quyền độc quyền về giá cả của nó.
Yếu tố tiêu chuẩn vàng, tức là việc công ty dược tìm mọi biện pháp để đảm bảo rằng thuốc của họ được coi là loại tốt nhất cho tình trạng bệnh mà thuốc này được dùng để chỉ định điều trị, đảm bảo rằng các bác sĩ sẽ tiếp tục kê đơn thuốc, ngay cả khi giá tăng.
Để đảm bảo yếu tố thị trường nhỏ, các công ty sẽ chọn một loại thuốc chỉ phục vụ một thị trường nhỏ, không phải là mặt hàng hấp dẫn các đối thủ cạnh tranh, có số lượng bệnh nhân phụ thuộc vào loại thuốc đó quá nhỏ để có thể phản đối trong trường hợp loại thuốc đó tăng giá. Điều này sẽ giúp các công ty có thêm tự tin và động lực khi đưa ra các quyết định về giá cả.
Xây dựng hệ thống phân phối khép kín cũng là một trong những yếu tố trung tâm trong mô hình kinh doanh của các công ty dược phẩm nhằm chuẩn bị cho việc tăng giá sản phẩm của họ được diễn ra thuận lợi. Trong đó, các công ty sẽ kiểm soát việc tiếp cận thuốc thông qua một hệ thống phân phối kín hoặc các nhà thuốc chuyên khoa - nơi người có nhu cầu không thể lấy được thuốc thông qua các kênh phân phối thông thường hoặc sử dụng một phương tiện khác để gây khó khăn cho các đối thủ cạnh tranh trong việc thâm nhập thị trường.
Giá cắt cổ là yếu tố cuối cùng trong số 5 yếu tố trung tâm của mô hình kinh doanh “rút ruột người bệnh” này. Trong trường hợp này, các công ty tham gia vào việc kiểm soát giá cả, tối đa hóa lợi nhuận bằng cách tăng giá càng cao càng tốt. Tất cả các loại thuốc được điều tra đã được cấp bằng sáng chế trong nhiều thập kỷ và không một công ty nào trong 4 công ty nói trên đầu tư một xu vào nghiên cứu, phát triển để tạo ra hoặc cải thiện các loại thuốc.
Điển hình, Turing đã tăng giá Daraprim (loại thuốc được xem là tiêu chuẩn vàng cho bệnh toxoplasmosis) từ 13,5 USD/viên lên thành 750 USD/viên và đưa thuốc này vào một hệ thống phân phối khép kín nhằm ngăn các đối thủ sản xuất thuốc gốc tiềm năng có thể tiếp cận thuốc để tiến hành các xét nghiệm tương đương sinh học cần thiết cho việc phát triển các lựa chọn thay thế.
Retrophin cũng đã tăng giá Thiola - liệu pháp ưa thích cho việc điều trị một bệnh thận di truyền hiếm gặp, mãn tính có tên cystinuria - từ 1,5 USD/viên lên thành 30 USD/viên, thiết lập một hệ thống phân phối khép kín đối với thuốc này.
Rodelis trong khi đó tăng giá Seromycin - loại thuốc được xem là tiêu chuẩn vàng đối với bệnh lao đa kháng thuốc - từ 500 USD/30 viên lên thành 10.800 cho 30 viên (tăng 21,6 lần).
Valete - công ty lớn nhất trong số các công ty bị điều tra - cũng là trường hợp phức tạp nhất. Công ty này đã tăng giá không chỉ một loại thuốc tiêu chuẩn vàng đã hết thời gian bảo hộ bằng sáng chế mà tới 4 loại thuốc. Việc tăng đột biến giá các loại thuốc hàng chục năm tuổi đã đẩy các bệnh nhân và gia đình trên khắp nước Mỹ vào cảnh khốn đốn.
