Nghề làm trống Đọi Tam ở Quảng Ngãi tất bật phục vụ Tết Trung thu

Đem nghề trống Đọi Tam vào đất Quảng

Những ngày này, tại cơ sở sản xuất trống Đọi Tam của ông Nguyễn Quang Thắng (59 tuổi) trên đường Nguyễn Văn Linh (phường Trương Quang Trọng, TP Quảng Ngãi) đang tất bật hơn bao giờ hết. Tiếng máy mài, gõ, đục, vỗ trống làm thủ công vang liên hồi, lấn át cả tiếng xe inh ỏi ngoài đường.

Theo ông Thắng, các tháng trong năm, ông dành thời gian mua, sơ chế nguyên liệu để sẵn sàng cho “chính vụ” bắt đầu từ tháng 6 đến tháng 8 Âm lịch. Thời điểm này, trong gia đình, mỗi người chia nhau một công đoạn, ai nấy cũng tất bật để sản xuất hơn hàng nghìn chiếc trống kịp cung cấp cho thị trường dịp Tết Trung thu.

Ông Thắng chia sẻ, năm 1987, khi mới chỉ ngoài 20 tuổi, ông một mình lặn lội từ làng Đọi Tam (xã Đọi Sơn, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam) đi dọc các tỉnh miền Trung để làm trống dạo. Hễ cứ đình, chùa, hay bất cứ nơi nào cần làm trống, sửa trống thì ông đều tìm đến. Lang thang khắp nơi, cuối cùng ông Thắng chọn Quảng Ngãi làm nơi dừng chân.

Hơn 3 thập kỷ mang nghề trống Đọi Tam từ quê hương Hà Nam vào Quảng Ngãi lập nghiệp, giờ đây ông Thắng đã gầy dựng được thương hiệu của riêng mình và có một có sở sản xuất trống hoạt động ổn định. Từ cơ sở này, trống Đọi Tam tiếp tục được các bạn hàng trong và ngoài tỉnh chở đi tiêu thụ khắp nơi.

“Đi đến nhiều nơi, gặp nhiều người, nhưng cuối cùng chọn Quảng Ngãi, con người ở đây thuần hậu, chất phác. Đất lành thì chim đậu, giai đoạn đầu, cũng có đôi chút khó khăn vì khác biệt vùng miền, nhưng chỉ thời gian ngắn thôi”, ông Thắng cười tươi nói.

Nhắc về làng Đọi Tam, ông Thắng kể một cách say sưa, đầy tự hào về làng nghề hàng nghìn năm tuổi, vang danh khắp nơi, gắn liền với bề dày văn hóa Việt.

Theo ông Thắng, tổ nghề của làng trống Đọi Tam là ông Nguyễn Đức Năng và Nguyễn Đức Bản. Vào năm 986, được tin vua Lê Đại Hành sửa soạn về làng cày ruộng tịch điền khuyến nông, anh em cụ Năng và cụ Bản đã tự tay làm một cái trống to để đón Vua. Tiếng trống vang như sấm rền nên về sau hai ông được dân làng tôn là Trạng Sấm.

Nghề làm trống Đọi Tam nổi tiếng từ đó, được con cháu trong làng giữ gìn cho đến tận ngày nay. Từ nhỏ, bọn trẻ đã hiểu cách làm trống, chừng 15 - 20 tuổi đã có thể tự làm. Các thế hệ cứ cha truyền con nối mà kế thừa nghề. Sau này, ở quê quá đông người làm, họ mang nghề này đi khắp nơi trong cả nước. Đến độ, cứ ở đâu làm trống là biết ngay con cháu làng Đọi Tam.

30 năm gắn bó với nghề, ông Thắng không nhớ nổi mình đã làm ra bao nhiêu chiếc trống. Chỉ biết rằng, chiếc trống có kích cỡ lớn nhất chính tay ông tạo ra đang được dùng ở một cơ sở tôn giáo ở xã Hành Đức (huyện Nghĩa Hành) với đường kính 1,5m; chiều cao 1,7m.

Kính nghiệp và tuân thủ lệ làng nên dù có 3 con nhưng ông Thắng chỉ truyền dạy nghề cho đứa con trai duy nhất là Nguyễn Ngọc Oai. Tại quê hương thứ hai này, nối nghiệp cha, hiện anh Oai cũng đã mở được cơ sở sản xuất trống ở huyện Tư Nghĩa.

Hơn 2.000 chiếc trống phục vụ Tết Trung thu

Đến hẹn, cứ vào tháng 6 Âm lịch hàng năm, ông Lê Thế Khánh (57 tuổi, em trai ông Thắng) lại khăn gói từ làng Đọi Tam (tỉnh Hà Nam) vào Quảng Ngãi để phụ anh trai làm trống.

Ông Khánh đảm nhiệm công đoạn bưng trống. Căng miếng da trâu lên mặt trống, ông Khánh nhịp nhàng dùng chiếc đinh bấm chuyên dụng để cố định miếng da rồi tiến hành bắn đinh và dùng giá nâng để kéo căng bề mặt.

Theo ông Khánh, nghề làm trống ở quê mình đã có cách đây cả nghìn năm. Thời trước, người làng dùng đinh tre, nhưng về sau này thay thế bằng đinh kim loại, tiện hơn, trống cũng ít nứt hơn. Trống có nhiều kích cỡ và giá tiền khác nhau, có cái chỉ vài trăm nghìn nhưng có vài triệu đồng.

“Ở Đọi Tam, con nít lên 10 tuổi đã biết làm trống, như tôi đây chẳng hạn. Nhiều em học sinh cấp hai, cấp ba ngoài giờ đến lớp còn ở nhà giúp gia đình làm rất nhiều loại trống như trống đế chèo, trống đình, trống trường học…”, ông Khánh hào hứng nói và tiết lộ anh em ông đã làm hơn 2.000 chiếc trống đủ kích cỡ, màu sắc để bán trong dịp Tết Trung thu này.

Cũng lời ông Khánh, để làm ra được chiếc trống chất lượng nhất thì những người thợ trống Đọi Tam thường đi mua da trâu vào những ngày trời nắng, khi đem về phải phơi ngay, có như vậy tiếng trống mới ấm, vang xa. Quá trình bào da, những người thợ lành nghề nghề phải dồn hết tâm trí vào công việc. Nếu miếng da trâu dày hoặc mỏng hơn “tiêu chuẩn”, tiếng trống sẽ biến âm. Thế nên, trong cùng một trống cái, hai mặt trống sẽ cho âm thanh khác nhau.

Thân trống thường được làm bằng gỗ xoan, gỗ mít, cao cấp hơn là gỗ gõ. Đặc biệt, gỗ mít với tính năng không vênh và giữ tiếng tốt được xem là thích hợp nhất để làm trống. Gỗ càng già năm, trống càng rền tiếng. Cũng có khi cùng là trống chung kích cỡ, nhưng có cái rẻ, cái mắc, chủ yếu do chất lượng gỗ ở phần thân trống (tang trống).

Gỗ sau khi xả ra, bào nhẵn thì được uống cong rồi đem phơi nắng để làm dăm trống. Công đoạn tiếp theo là ghép tang trống, các miếng dăm trống phải được ghép đều tăm tắp, sao cho không có kẽ hở, đây là bí quyết chỉ có người làng Đọi Tam mới nắm rõ.

Quy trình kỹ thuật làm trống được thực hiện kỹ lưỡng qua 3 khâu: làm da, làm tang và bưng trống. Khâu bưng trống là khó nhất. Nó không đơn giản chỉ là căng da trâu trên mặt trống rồi dùng đinh ghim cố định vào thân trống, mà người thợ còn phải khéo léo để căng mặt trống thật phẳng, cho âm thanh vang xa...

Đối với những trống lớn, ông Khánh lại leo lên mặt trống dậm chân liên tục, đảm bảo phần da ở mặt trống dãn đều, bền chắc trước khi xuất hàng. Trống Đọi Tam có âm vực riêng, nhất là tiếng trống cái, trống hội, bao giờ cũng trầm hùng, vang dội hơn trống do những nơi khác sản xuất.