Ở lĩnh vực nào Lý Huỳnh cũng để lại dấu ấn đậm nét, không chỉ cho cá nhân ông mà còn mang đến sự phát triển chung cho ngành nghề ông tham gia. Gia đình ông cũng là một trong số ít gia đình có cả cha và con cùng nổi tiếng.
Người có công lớn đưa võ thuật Việt lên màn ảnh
NSND Lý Huỳnh sinh năm 1942, trong một gia đình giỏi võ tại tỉnh Vĩnh Long. Từ nhỏ, ông đã sớm bộc lộ tài năng và niềm đam mê võ thuật. Ngoài việc học võ với cha, Lý Huỳnh còn theo học võ thiếu lâm, võ cổ truyền Tây Sơn Bình Định và quyền anh với các võ sư Hai Yến, Huỳnh Đạt Dân, Huỳnh Tiền. Nổi tiếng với chiêu “liên hoàn bát cước” (tung người đá 8 cước trên không), ông được mệnh danh là “sát thủ” trên sàn đấu.
Dẫu học võ từ nhỏ và thành danh với võ thuật nhưng thực tế, ông mê phim ảnh trước cả bộ môn này. Tuy nhiên, do thời ấy điện ảnh trong nước chưa phát triển nên chàng trai trẻ đành tạm gác ước mơ đóng phim chuyển sang võ thuật.
Lý Huỳnh nhập môn thiếu lâm từ năm 8 tuổi. Năm 17 tuổi, Lý Huỳnh thượng đài, chỉ 3 hiệp đã đấm ngã lăn đối thủ Lyauté Francoise, võ sĩ da đen, vô địch quân đội Pháp. Tiếp đó, các trận thắng võ sĩ nổi tiếng Anh Thạch, Mạch Du Phương (vô địch 6 tỉnh miền Trung) khiến tên tuổi ông vang dội trên các võ đài Lệ Chí, Tinh Võ.
 |
| Vai diễn Hai Lúa của NSND Lý Huỳnh trong “Vùng gió xoáy” năm 1981. |
Năm 1965, Lý Huỳnh đã là võ sư. Tuy nhiên, niềm đam mê điện ảnh vẫn đeo đẳng ông. Năm 1970 - 1989, Lý Huỳnh tham gia đóng phim và được coi là người Việt đầu tiên đưa võ vào điện ảnh với những màn biểu diễn đẹp mắt.
Mở đầu sự nghiệp điện ảnh với “Long hổ sát đấu” cùng võ sư Hồng Kông Hàn Anh Kiệt, sau đó lại tham gia “Quái nữ Việt quyền đạo”, “Báu kiếm rửa hận thù”, “Hải vụ 709”… nhưng ông vẫn không hài lòng với các vai diễn của mình vì khai thác quá nhiều cảnh bạo lực.
Lý Huỳnh quan niệm rằng, đóng phim võ thuật không có nghĩa là chỉ biểu diễn các màn võ đơn điệu mà diễn viên còn phải biết đi sâu vào tính cách, tâm lý nhân vật. Bởi vậy, trước khi diễn ông luôn nghiên cứu kỹ tính cách nhân vật, quan sát những mẫu người thật ở ngoài đời, kết hợp với tài năng thiên bẩm của cá nhân để biến vai diễn trở nên sống động.
Với tướng mạo con nhà võ, ông thường được nhắm đến các vai tướng tá trong quân đội cũ. Đó là các vai đại tá Hoàng phim “Cô Nhíp”, chuẩn tướng Bách phim “Đứa con bị từ chối”, Long Râu phim “Con mèo nhung”, thiếu tá Y Vế phim “Ngọn lửa Krông Jung”, đại úy Long phim “Mùa gió chướng”, đặc biệt là vai trung úy Xăm gian ác phim “Hòn đất”.
Tuy có nhiều lợi thế trong các vai diễn tướng tá hay sử dụng võ thuật nhưng vai diễn mang lại thành công lớn nhất cho ông lại là sở đoản chứ không phải sở trường. Từ những vai tướng dữ dằn, ông hóa thân thành người nông dân Nam bộ chất phác trong “Vùng gió xoáy” của NSND Hồng Sến.
Vai diễn chính diện đầu tiên đã làm nức lòng người hâm mộ điện ảnh, đưa ông đến với giải Bông sen vàng cho hạng mục Diễn viên xuất sắc nhất Liên hoan Phim Việt Nam lần thứ VI. Vai Hai Lúa của ông nổi tiếng đến mức trở thành thuật ngữ chỉ người nông dân chân chất, thật thà nhưng bộc trực, thẳng thắn của vùng quê cả nước.
Ông nhớ lại rằng, để diễn được vai Hai Lúa, ông phải lặn lội về vùng quê miền Tây hàng tháng trời, sống với nông dân, làm quen với cuộc sống nông thôn, tập làm công việc đồng áng, học cách sinh hoạt, học lời ăn tiếng nói của họ để trở thành một Hai Lúa thực thụ.
 |
| NSND Lý Huỳnh chỉ đạo diễn xuất cho Lý Hùng trong “Tây Sơn hào kiệt”. |
Sau Hai Lúa, ông còn có thêm vai diễn chính diện rất ấn tượng nữa là Hai Cũ trong phim cùng tên cũng của NSND Hồng Sến. NSND Lý Huỳnh từng nói rằng, trong số hơn 50 phim đã đóng, ông thích nhất 4 vai diễn là ông trùm Ba búa trong phim “Mối tình đầu”, đại úy Long phim “Mùa gió chướng”, Hai Lúa trong “Vùng gió xoáy” và Hai Cũ trong phim cùng tên .
Thời kỳ xã hội hóa tư nhân hóa điện ảnh, ông cũng nổi lên là nghệ sĩ đầu tiên đầu tư vốn làm phim. Những bộ phim mang thương hiệu Lý Huỳnh như: “Lửa cháy thành Đại La”, “Thăng Long đệ nhất kiếm”, “Phạm Công - Cúc Hoa”, “Nước mắt học trò” đã tạo nên cơn sốt vé của phim Việt Nam thời kỳ đầu bước vào kinh tế thị trường. Ông trở thành con chim đầu đàn của lực lượng làm phim tư nhân những năm thập niên 1990.
Không dừng lại ở đó, khát vọng làm phim hợp tác để vươn ra thế giới luôn khiến ông đau đáu. Những bộ phim hợp tác với điện ảnh Hồng Kông, Đài Loan của Trung Quốc như: “Hồng hải tặc”, “Kế hoạch 99 - Lưới trời lồng lộng”… đã phần nào hiện thực hóa mong muốn của ông, mang đến làn gió mới cho điện ảnh Việt.
Bộ phim cuối cùng ông tham gia với vai trò đạo diễn là “Tây Sơn hào kiệt”. Lần đó, cả nhà ông dồn sức với kinh phí 12 tỷ đồng (một con số không tưởng của năm 2009) với sự tham gia của 3 thế hệ diễn viên và hàng nghìn võ sinh tham gia… Đây được xem là bộ phim lịch sử cổ trang có quy mô lớn và hoành tráng nhất trong lịch sử phim võ thuật cổ trang của Việt Nam, được xác nhận là bộ phim dàn dựng lớn nhất Việt Nam. Lý Hùng (vai nam chính) đã nhận được giải Mai vàng cho hạng mục Diễn viên xuất sắc nhất.
Thách đấu Lý Tiểu Long
Nhắc đến Lý Huỳnh, công chúng đều nhớ đến giai thoại ông thách đấu huyền thoại võ thuật điện ảnh Lý Tiểu Long. Sự kiện này được báo chí Việt Nam và Hong Kong (Trung Quốc) đưa tin sôi nổi. Nguồn cơn chuyện thách đấu là vì ông cảm thấy bị xúc phạm.
Năm 1970, một đoàn phim Hong Kong sang Việt Nam để làm phim “Long hổ sát đấu”. Họ đến các võ đường để casting diễn viên, trong đó có võ đường của Lý Huỳnh. Ông được mời đóng vai sư huynh trong phim sau khi biểu diễn đá “liên hoàn bát cước”.
Một hôm sau khi quay xong cảnh đánh nhau trong nghĩa địa, đạo diễn khen Lý Huỳnh đá hay, đẹp và hỏi ông có dám đánh Lý Tiểu Long không. Chính câu hỏi “có dám không” này khiến Lý Huỳnh cho là mình bị xúc phạm.
“Tôi bảo với đạo diễn là tôi thách Lý Tiểu Long. Tại sao tôi thách? Vì tôi là võ sĩ uýnh đài. Ông Lý Tiểu Long là võ sĩ màn ảnh, ông ấy không uýnh đài”, NSND Lý Huỳnh từng kể. Tuy nhiên, Lý Tiểu Long chưa kịp nhận lời thách đấu thì đã qua đời.
Thành công trong sự nghiệp, Lý Huỳnh còn giữ được danh tiếng trong gia đình. Lý Hùng, Lý Hương (các con của Lý Huỳnh) là những cái tên từng “làm mưa làm gió” tại các rạp chiếu những năm 90. Lý Hùng từng tiết lộ, ở thời đỉnh cao, có khi anh nhận cát sê cho một vai diễn là hàng chục cây vàng.
Cô con gái Lý Hương từng là ngôi sao hành động nữ có tiếng lúc bấy giờ. Ngoài các vai nặng ký cùng anh trai Lý Hùng, Lý Hương còn sánh vai với ngôi sao Hong Kong như Thang Chấn Nghiệp, tung hoành trên phim trường bộ phim “Cảnh sát đặc khu”. Ngay cả nàng ngọc nữ Lê Tư và chàng Mạc Thiếu Thông khi hợp tác trong bộ phim “Kế hoạch 99” cũng đã dành nhiều lời khen cho Lý Hương trong các pha hành động táo bạo, quyết liệt. Và, bộ phim “Phi vụ phượng hoàng” được xem là đỉnh cao của cô.
Với những cống hiến to lớn cho nền điện ảnh nước nhà, năm 1993, Lý Huỳnh đã được phong tặng danh hiệu NSƯT và đến năm 2012, ông được phong tặng danh hiệu NSND.
