Hàng ngàn năm trước, các thế hệ tiền nhân với cuộc sống lao động thô sơ của nền nông nghiệp tự cấp, tự túc, chủ yếu phụ thuộc vào thiên nhiên đã khiến họ đúc rút ra những kinh nghiệm dân gian quý báu để dự báo thời tiết, "bắt bệnh ông Trời" từ đó đưa ra lối sống, sinh hoạt, sản xuất phù hợp.
Nhìn cầu vồng dự đoán nắng mưa
Sau khi trời chuyển sang buổi chiều, mặt trời ở vị trí trên cao chưa ngả nhiều lắm về hướng tây, nếu lúc này xuất hiện cầu vồng ở hướng đông nằm thấp hơn so với vị trí mặt trời, tức mưa gió đang xuất hiện ở hướng đông. Trong trường hợp cầu vồng xuất hiện ở hướng đông thì trời quang mây tạnh.
Ngược lại, vào buổi sáng mặt trời ở hướng đông, xuất hiện cầu vồng ở hướng tây thì lúc này mưa gió đang ở hướng tây. Khi thấy cầu vồng ở hướng tây là báo hiệu thời tiết những ngày tiếp theo không được tốt. Nếu cầu vồng dần biến mất, mây kéo lên đỉnh trời khiến mắt người, mặt trời và cầu vồng không còn nằm trên một đường thẳng. Gặp hiện tượng này tức lượng mưa sẽ rất lớn. Ngược lại, nếu đang có mây đên mà sau đó mây tan cho ta nhìn thấy cầu vồng thì không mưa nữa, hoặc nếu có thì mưa cũng rất nhỏ.
 |
| "Bao giờ cho đến tháng ba/ Hoa gạo rụng xuống bà già cất chăn..." |
Nếu trời mưa xong xuất hiện cầu vồng thì mưa sẽ ít đi hoặc tạnh hẳn. Nếu trên bầu trời đang xuất hiện cầu vồng, bỗng chốc mây đen kéo đến, trời đổ mưa thì chắc chắn mưa sẽ rất to và thời gian kéo dài. Nhìn núi đoán thời tiết: Nếu nhìn về dãy núi xa xa đều một màu xanh chứng tỏ không khí khô ráo nên trời quang đãng không mưa. Ngược lại nếu thấy đỉnh núi như có khói trắng bốc lên tức là hơi ẩm trong không khí nhiều, dòng khí bị đẩy lên trên gây ra hiện tượng ngưng tụ. Vì vậy, thời tiết những ngày tiếp theo có thể sẽ có mưa.
Nhìn sao đoán thời tiết
Số lượng các vì sao trên bầu trời hoàn toàn không thay đổi về số lượng, nhưng do trạng thái bề mặt và mây nhiều hay ít khác nhau nên bằng mắt thường có thể nhìn thấy sao hay không. Mây ít, trời xanh thì sao nhiều, mây nhiều che khuất thì ta nhìn thấy ít đi. Nếu thấy sao sáng nhấp nháy như nháy đèn thì trời sắp mưa.
Do bầu khí quyển khúc xạ, vị trí và độ sáng của các ngôi sao trên bầu trời thường xuyên thay đổi tạo ra hiện tượng như sao nháy mắt. Hiện tượng này chủ yếu do mật độ khí quyển thay đổi tạo ra. Khi trong bầu khí quyển có nhiều tầng khí có mật độ khác nhau thì ánh sáng các vì sao đi qua các tầng khí quyển ấy bị khúc xạ. Ánh sáng khúc xạ ấy đến mắt người lúc sáng lúc tối nên tạo ra hiện tượng sao nhấp nháy như nói ở trên. Nếu trong bầu khí quyển gần mặt đất có càng nhiều hơi nước thì hiện tượng sao lấp lánh càng mạnh hơn do sự thay đổi mật độ không khí giữa các tầng khí lớn hơn bình thường. Khi đó nó sẽ hấp thụ ánh sáng có bước sóng dài khiến ánh sáng bước sóng ngắn càng rõ ràng hơn.
Vì vậy, hiện tượng sao lấp lánh là biểu hiện sự bất ổn định và hơi nước trong không khí tương đối nhiều nên thời tiết sẽ có sự thay đổi lớn. Do đó, thấy sao lấp lánh thì những ngày nắng không còn kéo dài.
Nhìn gió đoán thời tiết
Bằng kinh nghiệm đúc kết, người ta cho rằng, trời nhiều mây dẫn đến mưa cần phải có hai điều kiện đó là hơi nước, hơi nước lại phụ thuộc vào gió mà di chuyển. “Gió ấy ở hướng đông đến thì đem theo hơi ẩm, gió từ hướng tây đến thì khô hanh, gió từ hướng nam đến thì đem theo sự ấm áp, gió từ hướng bắc đến thì đem theo lạnh lẽo”.
Từ những quy luật trên, gió cũng chính là điềm báo trước rõ ràng nhất cho sự chuyển đổi thời tiết. Khi gió nam thổi kiệt, gió bắc thổi đến thay thế thì trời mưa. Nói một cách đơn giản, trước và sau khi chuyển từ gió nam sang gió bắc trời sẽ âm u và có mưa lớn. Khi có gió tây bắc thổi đến thì tức vùng đất đó bị gió khô lạnh ảnh hưởng nên trời sẽ quang đãng trong xanh, không có mưa. Nếu mây giao nhau hoặc mây bay ngược lại với hướng gió thì thời tiết sẽ thay đổi.
Ở đây có thể giải thích là do gió ở hai tầng cao thấp ngược hướng nhau nên dễ gây ra hiện tượng không khí trên dưới đối lưu dễ sinh ra sấm chớp mưa lớn. Các mùa khác nhau, hướng gió cũng không giống nhau. Trong một năm, nếu trong các mùa xuân, thu, đông có gió từ hướng đông thổi đến thì sẽ gây ra mưa, duy nhất trong mùa hè nếu xuất hiện gió từ hướng đông thì trời quang. Gió hướng đông vào mùa hè không gây ra mưa là do gió từ biển thổi vào có nhiệt độ khí lưu tương đối thấp, nó có tác dụng điều hòa nhiệt độ nên không dễ gây ra mưa. Nếu có gió từ hướng đông bắc thổi đến vùng đất đó thì nội trong 1-2 ngày thời tiết sẽ chuyển sang âm u và mưa lớn.
Nhìn mây đoán thời tiết
Người xưa cho rằng mây chính là biểu tượng của thời tiết. Vì vậy, chỉ cần nhìn hình dạng, độ cao thấp, hướng di chuyển của mây là có thể biết được trạng thái thời tiết sẽ thay đổi như thế nào. Từ đó có thể dự báo được sự biến đổi khí hậu trong tương lai. Trong dân gian cũng rất coi trọng việc nhìn mây để dự đoán thời tiết. Nếu mây đen bay về hướng đông hoặc đông nam, tức lúc này phía trên cao đang có gió tây hoặc tây bắc nên trời không mưa. Mây bay về hướng tây tức thời điểm giao nhau giữa mùa xuân và mùa hạ, nếu mây chạy từ hướng đông hoặc đông nam đến là điềm báo sắp có bão vì vậy sẽ có mưa rất lớn.
Mây di chuyển về hướng nam, chứng tỏ lúc này luồng không khí lạnh di chuyển xuống hướng nam, gặp luồng gió nóng đi đến hội tụ nên sẽ có mưa lớn. Mây di chuyển về hướng bắc chứng tỏ nơi đó đang chịu ảnh hưởng của luồng gió ấm từ hướng nam đến, trời sẽ quang đãng không mưa có thể đem phơi ngũ cốc. Nếu mây ở tầng trên và tầng dưới di chuyển cùng một hướng thì trời quang không mưa. Nếu hướng di chuyển khác nhau thì thời tiết cũng thay đổi rất lớn và phức tạp, dân gian gọi là mây giao nhau, trời sẽ mưa tầm tã. Nếu có mây đen bao phủ mà trời lại nóng nực khó chịu thì ắt sẽ có mưa lớn. Nếu mây bay ngược hướng gió thổi trên lá cây thì thời tiết thay đổi, thường là có mưa. Nếu mây đen giống như từng miếng xếp chồng lên nhau hình vảy con tê tê thì mưa sẽ đến tức thời. Nếu trời có màu vàng thì sẽ có mưa rơi.
Thông thường lúc mặt trời lên mà mây có sắc đỏ thì sẽ mưa lớn; nếu chiều muộn mây có màu vàng mỡ thì chắc chắn sáng ngày hôm sau trời sẽ mưa rào. Nhìn mưa đoán thời tiết: Thời điểm xuất hiện mưa, cường độ và phương vị mưa khác nhau đều đối ứng với những trạng thái thời tiết khác nhau, vì vậy mà có thể dự đoán được sự biến đổi tiếp theo. Nếu lúc đầu mưa lất phất thì có thể biết trận mưa đó sẽ không lớn, trời sẽ nhanh chóng trong xanh trở lại. Nếu lúc đầu mưa lớn sau đó chuyển sang mưa lất phất thì có thể dự đoán trận mưa sẽ tiếp tục kéo dài, trời sẽ âm u lâu hơn.
Nếu mưa vào sáng sớm thì thời gian mưa sẽ ngắn hơn, lượng mưa sẽ nhỏ, nếu mưa vào buổi chiều thì thời gian cơn mưa sẽ kéo dài và lượng mưa sẽ lớn hơn có thể gây ngập lụt nghiêm trọng hơn mưa buổi sáng. Nếu mưa vào buổi trưa có sấm chớp thì thời gian mưa sẽ ngắn. Nếu trời mưa liên tục mà tạnh trước hoặc sau 5-6h thì trời sẽ chuyển quang đãng, mưa tạnh.
Nghe sấm đoán thời tiết
Trong dân gian thường dựa vào tiếng sấm để đoán định sự chuyển biến tiếp theo của thời tiết. Nếu trước khi mưa mà trời có tiếng sấm ầm ầm trên đầu thì thông thường là mưa mang tính cục bộ, có thể chỗ này mưa nhưng cách đó không xa thì lại nắng. Sấm trên đầu trước khi mưa nguyên nhân là do khu vực đó chịu nhiệt nóng không đồng đều hình thành. Vì vậy, sấm trước khi mưa thì lượng mưa nhỏ, thời gian mưa ngắn, cục bộ, đôi khi là bên này đường thì mưa mà bên kia đường thì nắng. Ngược lại, nếu mưa rồi mới có sấm chớp thì trận mưa đó sẽ to.
Nếu mưa xong có gió nhẹ, trời oi nóng, tiếng sấm không dứt thì chắc chắn sẽ còn mưa tiếp, trận mưa sau sẽ lớn hơn trận mưa trước. Nếu trong lúc mưa mà tiếng sấm không nhanh không chậm, cuồn cuộn chạy dài thì thời gian mưa sẽ dài liên tục, lượng mưa lớn. Nếu sấm đến từ hướng tây nam, tiếng sấm lại chậm rãi thì thời gian mưa sẽ rất dài, cơn mưa đổ xuống cũng rất nhanh và mãnh liệt. Nếu sấm đến từ hướng tây bắc thì mưa đổ xuống nhanh chóng, sức gió mạnh, nếu có xuất hiện mây màu đỏ thì sẽ có mưa đá. Nếu sấm đến từ hướng đông bắc thì mưa nhỏ, thời gian ngắn. Nếu sấm ở hướng tây nam thì trời sẽ không mưa.
Nhìn sương mù đoán thời tiết
Thông thường mùa đông và mùa xuân là thường có nhiều sương mù nhất. Trong những đêm trời quang gió nhẹ, hàm lượng hơi nước trên bề mặt tầng không khí gần mặt đất tương đối nhiều, lượng hơi nước đó ngưng tụ thành sương. Hoặc khi luồng khí lạnh chuyển hướng di chuyển xuống bề mặt đất ấm ẩm cũng tạo ra sương mù.
Nhìn sương mù cũng có thể đoán được chuyển biến thời tiết tiếp theo như thế nào. Nếu khi có sương mù, nhìn ngoài trời toàn một màu trắng bao phủ thì ngày hôm sau chắc chắn trời sẽ quang đãng sáng sủa. Nếu có sương mù mà trời có màu xám u ám là điềm báo của những ngày mưa sắp đến. Nếu trời nắng một thời gian dài, lượng hơi nước trong không khí tương đối thấp bỗng nhiên xuất hiện sương mù, nếu dày đặc thì chứng tỏ có luồng khí ấm ẩm di chuyển đến, cùng với ảnh hưởng của không khí lạnh phía bắc nên trời sẽ chuyển sang âm u và có mưa.
Nếu sau khi trời mưa dầm dề nhiều ngày, không khí lạnh đã hoàn toàn chiếm lĩnh khu vực đó bỗng đêm đến tầng mây tản mát, gió nhẹ, sáng sớm xuất hiện sương mù dày đặc thì tiếp theo trời sẽ chuyển sang quang đãng. Ngoài ra, mỗi mùa xuất hiện sương mù khác nhau sẽ dẫn đến hiện tượng thời tiết khác nhau.
Nếu mùa xuân xuất hiện sương mù thì trời sẽ chuyển sang âm u, mưa ẩm. Nếu mùa hè xuất hiện nhiều sương mù, sau khi tản mát hết thì trời sẽ nắng nóng. Nếu mùa thu xuất hiện sương mù thì chứng tỏ không khí lạnh đang hướng xuống phía nam, hai luồng khí nóng lạnh gặp nhau chắc chắn sẽ gây mưa liên tục. Nếu mùa đông có sương mù thì sẽ có mưa lạnh, buốt giá.
Nhìn ráng trời (mây màu) đoán thời tiết
Hơi nước trong bầu khí quyển ngưng tụ khiến cho mặt trời, mặt trăng, các ngôi sao xuất hiện những hiện tượng quang học với nhiều màu sắc biến đổi khác nhau, khi quan sát sự biến đổi đó cũng có thể dự đoán được phần nào diễn biến thời tiết tiếp theo. Vào buổi sáng, mặt trời mọc lên từ hướng đông, nếu hơi nước trong bầu khí quyển quá nhiều thì các ánh sáng mặt trời có bước sóng ngắn như ánh sáng lam, tím, xanh lá cây bị bầu khí quyển tán xạ phân tán hết.
Sau khi những ánh sáng bước sóng ngắn bị phân tán, chỉ còn lại ánh sáng màu đỏ, cam, vàng đi xuyên qua bầu khí quyển, vì vậy mà trên bầu trời nhuốm một màu đỏ cam tạo thành những áng mây màu gọi là ráng trời. Nếu ráng trời màu đỏ xuất hiện chứng tỏ mây từ phía tây đang đi chuyển đến hướng đông, vì vậy, nếu thấy ráng trời màu đỏ vào buổi sáng thì không nên xuất hành đi xa do sẽ gặp mưa lớn hoặc gió lớn. Nếu ráng trời xuất hiện vào lúc chiều muộn thì chứng tỏ mây đã di chuyển đến hướng đông, trời sẽ chuyển sang quang đãng, không có mưa.
Tương tự, vào chiều muộn nếu xuất hiện có màu vàng mỡ thì ngày hôm sau trời sẽ xuất hiện mưa gió cũng là ý như vậy. Nếu ba hôm liền mưa vào buổi sáng đến trưa thì có mặt trời ló rạng thì ắt những ngày sau đó sẽ liên tiếp có mưa lớn, trời âm u.
(Kỳ tới: Xem động vật, cây cỏ đoán thời tiết)
