Thấy thích là… cưới
Một khảo sát trên 1.725 trẻ em dân tộc vào cuối năm 2020 tại 17 xã thuộc 6 huyện ở 4 tỉnh Hà Giang, Lai Châu, Quảng Bình và Quảng Trị cho thấy tình trạng tảo hôn có xu hướng giảm. Tuy nhiên, chỉ có 28% trẻ em được trang bị kiến thức về tảo hôn.
Cứ 4 cuộc hôn nhân thì có một cặp tảo hôn
Theo khảo sát của Ủy ban Dân tộc vào năm 2015, trong số 53 cộng đồng thiểu số ở Việt Nam, trung bình cứ 4 cuộc hôn nhân thì có một cặp là tảo hôn (26.6%); có tới 40 trong số 53 dân tộc thiểu số có tỷ lệ tảo hôn trên 20%; đặc biệt 6 tộc người thiểu số có tỷ lệ này lên tới 50% - 60% là người Mông, Xinh Mun, La Ha, Gia Rai, Raglay và Bru - Vân Kiều. Tình trạng tảo hôn cũng tập trung cao ở khu vực miền núi phía Bắc (mà Hà Giang nằm ở khu vực này) với tỷ lệ kết hôn trẻ em ở người Mông chiếm 33%, dân tộc Thái chiếm 23.1% và 15.8% các cặp vợ chồng người Mường.
Chỉ có 52% các em được khảo sát hiểu biết đúng về độ tuổi kết hôn tối thiểu. Các em thường hiểu sai về độ tuổi được kết hôn của nam giới, đồng thời, các em nữ cũng cảm thấy áp lực phải lấy chồng (để không bị “ế”) lớn hơn.
Có 72% biết được ít nhất 2 hậu quả của việc tảo hôn, phổ biến nhất là ảnh hưởng đến nghề nghiệp tương lai, việc học hành và sức khỏe bản thân. Chỉ có 60% sẵn sàng phản đối hôn nhân ép buộc. Tỉ lệ này cao hơn ở trẻ em gái và trẻ em được đi học.
Tương tự, chỉ có 3% trẻ em nhận diện được nguy cơ bị mua bán người. Chỉ có 11% biết về các cách phòng tránh rủi ro, tỷ lệ này thấp nhất ở nhóm 10 tuổi (2%). Có 37% trẻ em biết ít nhất 2 số điện thoại trợ giúp, là 111 (Tổng đài bảo vệ trẻ em) và 113 (công an).
Điều đáng chú ý có 91% trẻ em, thanh niên dân tộc thiểu số đang sử dụng internet, chủ yếu bằng điện thoại thông minh, và thường sử dụng từ 1-3 tiếng/ngày. Tuy nhiên, chỉ có 10% tự khai là có hiểu biết về an toàn trực tuyến.
Facebook và YouTube là 2 kênh được dùng nhiều nhất - hoạt động chính là chat, lướt mạng, và xem phim/video. 42% trả lời đã từng hẹn gặp bạn quen trên mạng, trong đó 1/3 hẹn gặp mặt chỉ sau 1 lần nói chuyện. Hiện không có chương trình tập huấn bài bản tại địa phương cho các em về an toàn trực tuyến.
Trước đó, một nghiên cứu về tảo hôn của Tổ chức Plan tại Việt Nam đối với 8.097 trẻ em từ 12-18 tuổi tại 146 thôn, bản ở Hà Giang, Lai Châu và Quảng Trị cho thấy, 85% trẻ em tảo hôn bỏ học giữa chừng, 3% chưa từng tới trường. Theo con số của Tổ chức Plan đưa ra, tại 3 tỉnh Hà Giang, Lai Châu và Quảng Trị, tỷ lệ kết hôn trẻ em lần lượt là 8,17%, 19,43% và 5,31%.
Đơn cử vào năm 2015, tại xã Bản Lang (huyện Phong Thổ, Lai Châu), trong số 303 bà mẹ mang thai có tới 73 trường hợp thai phụ dưới 18 tuổi. Trong số 136 trường hợp sinh con được ghi nhận, có 49 trường hợp là trẻ dưới 16 tuổi. Ở xã Thanh (huyện Hướng Hóa, Quảng Trị) năm 2014 có 29 trường hợp, năm 2015 có 35 trường hợp dưới 18 tuổi sinh con…
Tảo hôn là nỗi hối hận của nhiều em. Một em trai 17 tuổi, dân tộc Mông ở Hà Giang chia sẻ: “Trước khi cưới em có nhiều thời gian chơi, thoải mái hơn. Sau khi có vợ em phải chăm sóc cả gia đình, rất vất vả”.
Còn em gái dân tộc Bru-Vân Kiều ở Quảng Trị thì hối hận: “Em lấy chồng từ khi 15 tuổi. Em phải nghỉ học sau khi cưới. Cuộc sống khổ hơn nhiều sau khi em sinh con. Giá như được quay lại em sẽ chẳng cưới chồng sớm nữa. Từ khi có con, em phải làm việc suốt, chẳng có thời gian nghỉ ngơi”.
Theo đại diện Plan, có một số phong tục đã bị biến tướng và thay đổi theo chiều hướng xấu như tục kéo vợ của người Mông, đi Sim của người Bru - Vân Kiều… Đây cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến nhiều vụ cưỡng bức kết hôn sớm. Điều đáng tiếc, nhiều trẻ em không lường trước được những hậu quả mà mình gặp phải khi kết hôn sớm nên khi gặp người mình “thích thích” là đòi cha mẹ cho cưới.
 |
Không thể chậm hơn
Vừa qua, Viện Nghiên cứu Phát triển Xã hội (ISDS) phối hợp với Plan International tại Việt Nam tổ chức hội thảo trực tuyến ra mắt nền tảng kỹ thuật số “Em Vui”. Bà Khuất Thu Hồng, Viện Trưởng Viện Nghiên cứu Xã hội ISDS cho biết “Em vui” là không gian kỹ thuật số nhằm trang bị cho trẻ em gái, trẻ em trai và nam nữ thanh niên dân tộc thiểu số kiến thức và kỹ năng để các em có thể chủ động và tự tin phòng tránh tảo hôn và nạn mua bán người.
“Em Vui” được xây dựng như một diễn đàn thân thiện và tin cậy để các bạn thanh thiếu niên tham gia học tập, giao lưu và chia sẻ, lan tỏa kiến thức. Đây cũng là một diễn đàn đối thoại giữa các em thanh thiếu niên dân tộc thiểu số với các nhà hoạch định và quản lý thực hiện chính sách từ các cơ quan của Chính phủ.
Hoạt động nằm trong khuôn khổ Dự án “Tăng cường nhận thức của trẻ em, thanh thiếu niên dân tộc thiểu số về mua bán người và tảo hôn thông qua công nghệ số” (EMPoWR). Theo đó, chương trình được triển khai tại 11 huyện, 52 xã của 4 tỉnh Hà Giang, Lai Châu, Quảng Bình và Quảng Trị trong 3 năm từ 2020 đến 2023.
Mục tiêu chính của Dự án là hỗ trợ các em nam nữ thanh thiếu niên dân tộc thiểu số (từ 10 đến 24 tuổi) sẽ sử dụng không gian kỹ thuật số để tìm hiểu kiến thức về mạng xã hội và các kỹ năng an toàn trực tuyến, cũng như các kiến thức về tảo hôn, mua bán người để tiếp cận các dịch vụ hỗ trợ.
Em Nữ - người H’Mông ở Lai Châu, cho biết: “Em đã cài và sử dụng “Em Vui” được gần một tháng. Em thấy chương trình có rất nhiều bài học bổ ích lồng ghép trong các phim hoạt hình nhiều tập, với nhiều hình ảnh cuộc sống gần gũi và những câu chuyện thú vị về các bạn thanh thiếu niên dân tộc thiểu số. Học kiến thức kiểu này em thấy tiếp thu rất nhanh mà lại vui”.
Trong thời gian chạy thử và hoàn thiện, từ ngày 15/7 đến hết ngày 15/9, nền tảng đã có hơn 30 video và tài liệu về các kiến thức liên quan đến an toàn trên mạng, sức khỏe sinh sản, phòng chống tảo hôn và mua bán người. 170 người đăng ký thành viên. Gần 6.000 lượt người truy cập và hơn 6.000 lượt tương tác, bình luận, tham gia bài học, tải tài liệu...
Hiện tại ứng dụng đã được thiết kế và hoàn thiện trên nền tảng website https://emvui.vn, ứng dụng điện thoại và 6 kênh mạng xã hội cùng tên là Facebook, Tiktok, Zalo, Youtube, Instagram và Twitter.
Bà Lê Quỳnh Lan, Quản lý Tác động Chương trình Plan International Việt Nam, đối tác của dự án cho biết, mục tiêu 5 năm tới dự án là hỗ trợ 2 triệu em gái học tập, dẫn dắt, quyết định và tỏa sáng. Đây là một trong số các dự án tăng cường nhận thức của trẻ em, thanh thiếu niên dân tộc thiểu số về mua bán người và tảo hôn thông qua công nghệ số với sản phẩm chính là nền tảng Trực tuyến nhằm hướng tới hiện thực hóa cam kết của Plan trong lĩnh vực thúc đẩy Bình đẳng giới và Bảo vệ trẻ em, đặc biệt là trẻ em sinh sống tại các vùng dân tộc thiểu số.
“Trẻ em không phải cô dâu”
Đây là dự án truyền thông được các nghệ sĩ nổi tiếng như: Hari Won, H'Hen Niê, Công Tố, Minh Tít, Trung Ruồi, Mạnh Khang, Thanh Vân, Nguyên Nhật tham gia với vai trò đại sứ cùng các em nhỏ tại thị trấn Yên Bình (huyện Quang Bình, tỉnh Hà Giang) cuối năm ngoái. Ngoài việc giúp đỡ các em nhỏ hiểu biết các kiến thức về giới, các kỹ năng quay phim, chụp ảnh, truyền thông… chương trình mong muốn các em trở thành những “đại sứ nhí” - những người giúp đỡ bà con và những người bạn của mình thêm hiểu biết, nhận thức không được cưới vợ, cưới chồng sớm so với quy định.
Hoa hậu Hoàn vũ Thế giới H'Hen Nie, một lần nữa truyền cảm hứng cho khán giả địa phương bằng cách thể hiện lại thông điệp từng nhấn mạnh trong cuộc thi sắc đẹp quốc tế vào năm 2018: “Tôi là một người con gái Ê Đê, có thể tôi đã lấy chồng từ khi 14, 15 tuổi như nhiều bạn bè mình, nhưng không tôi chọn cách khác. Tôi tự tin, tôn trọng bản thân và xây dựng cuộc sống tốt đẹp hơn cho mình. Tôi làm được, các bạn cũng làm được”.
Sìn Thị Liên (dân tộc Pà Thẻn) cho biết: “Em đã từng suýt chút nữa thì lấy chồng rồi. Khi được tham gia dự án “Trẻ em không phải cô dâu”, em đã nhận thức được không nên kết hôn sớm. Điều đó sẽ dẫn đến những hệ lụy rất kinh khủng. Cho nên, em đã từ chối gia đình chồng tương lai, quyết định tiếp tục đi học. Em cảm thấy quyết định đó rất đúng đắn, bây giờ em thấy hạnh phúc, khi đủ trưởng thành em sẽ lấy chồng”.
