Chiếc áo kỷ vật
Sinh năm 1917, nay cụ giáo Tô Sĩ Giơn (ngụ xã Minh Thành, huyện Yên Thành, Nghệ An) đã bước sang tuổi 102, gương mặt hiền từ, chòm râu bạc, nụ cười sáng toát lên phong thái đáng kính người thầy.
Ở cái tuổi xưa nay hiếm nhưng cụ khá minh mẫn, tinh thông. Nhắc lại kỷ niệm, cụ kể, đó là Đại hội liên hoan Anh hùng - Chiến sĩ thi đua công nông binh toàn quốc lần thứ II tại Hà Nội (7/7/1958). “Ở Nghệ An lúc đó chỉ có mình tôi được ra Hà Nội dự Đại hội. Cảm xúc nhiều lắm, hạnh phúc nhất là được gặp Bác Hồ, được Bác tặng áo cùng lời dặn: “Luôn phấn đấu trong nhiệm vụ để giữ vững danh hiệu đã đạt được”. Lời căn dặn của Bác trở thành kim chỉ nam trong suốt cuộc đời thầy giáo Tô Sĩ Giơn.
Tấm áo kaki được thầy Giơn giữ gìn như báu vật. Còn mấy mét vải được Bác tặng, thầy khi đó quyết định bán đi lấy tiền đóng bàn ghế cho học sinh. Sau này, chiếc áo kaki được cụ tặng lại Trung tâm văn hóa thể thao huyện Yên Thành trưng bày, phục vụ công tác tuyên truyền, giáo dục thế hệ thanh thiếu niên.
Khi được hỏi về thành tích giúp cụ vinh dự nhận danh hiệu, cụ cho hay, vì thời gian quá lâu nên không nhớ chi tiết. Chỉ nhớ đó là khoảng thời gian gian khổ của đất nước nói chung và mảnh đất xứ Nghệ nói riêng. Trải qua cuộc kháng chiến chống Pháp vừa dạy học, vừa sơ tán, đến lúc giành được hòa bình, hậu quả chiến tranh để lại là nghèo đói, thiếu thốn, thầy giáo buổi dạy học, buổi lao động, sản xuất. Nhưng dù ở hoàn cảnh nào, thầy cũng luôn hoàn thành nhiệm vụ. Phấn trắng bảng đen dạy chữ, chống giặc dốt, động viên học trò đến trường đi học, dù đói cũng phải có cái chữ.
Những năm tiếp theo, thầy Giơn dạy học ở thị xã Vinh (nay là TP Vinh), rồi được điều làm giáo viên sư phạm Liên khu IV Sầm Sơn – Quảng Xương – Thanh Hóa. Từ năm 1958 – 1961, thầy được cử đi học Đại học Sư phạm Hà Nội và sau đó trở về lần lượt làm giáo viên Trường Sư phạm cấp 1 miền núi (đóng tại TP Vinh); Hiệu trưởng Sư phạm cấp 1 miền xuôi Nghệ An; và Hiệu phó Trường Sư phạm miền núi Nghệ An (đóng tại huyện Tân Kỳ) cho đến lúc nghỉ hưu năm 1976.
Nhớ thời gian công tác ở miền núi thiếu thốn trăm bề, các thầy cô phải tự làm nhà, tự trồng trọt, chăn nuôi cải thiện cuộc sống. Lúc đó dù là Hiệu phó nhưng thầy Giơn không nề hà một công việc gì, luôn là “kiện tướng” sản xuất, chăn nuôi của trường. Tấm gương của thầy được đồng nghiệp và nhiều thế hệ học sinh ghi nhớ, ấn tượng. Như lời thầy Lô Kam Y Hiệp (80 tuổi) chia sẻ: “Thầy Giơn là người tận tụy, trách nhiệm với công việc, vượt mọi khó khăn động viên học sinh cố gắng học chữ để thoát nghèo. Nhờ sự ân cần của thầy, nhiều em học sinh sau này đã trở thành đồng nghiệp với với thầy Giơn”.
 |
| Tấm áo kaki Bác Hồ tặng thầy Giơn hiện trưng bày tại Trung tâm Văn hóa huyện Yên Thành (Nghệ An) |
Tiếp lửa cho con cháu
Thầy Giơn cũng chính là cháu nội của nhà chí sĩ yêu nước Tô Bá Ngọc, người góp công lớn trong phong trào Cần Vương thế kỷ 19. Nối tiếp tinh thần yêu nước của cha ông, nhiều con cháu cụ Tô Bá Ngọc đều là cán bộ tiền khởi nghĩa.
Thầy Tô Sĩ Giơn cũng là người thành lập và hoạt động trong đội Tự vệ Đỏ, tham gia giành chính quyền tháng 8/1945 tại huyện Yên Thành. Từ năm 1940 - 1945, thầy Giơn đã là Hiệu trưởng trường làng, rồi theo nghiệp đến trọn đời.
Chia sẻ về lý do chọn nghề dạy học, cụ cho hay như một cái duyên. Ngày xưa chưa có trường, cụ học chữ từ cha mình – là một nhà nho yêu nước. Sau đó, cụ tiếp tục được học tiếng Pháp, chữ Quốc ngữ. Trong khoảng thời gian ấy, thấy nhiều người chưa biết chữ, cụ tập hợp một số người lại để dạy họ, rồi dần dần mở lớp dạy trong làng. Không lâu sau, chàng trai được mọi người gọi là ông giáo, sau này là cụ giáo.
Cả cuộc đời làm nghề dạy học, cụ đã thực hiện lời dạy cha ông mình, sống thanh bạch. Tài sản đáng giá là tập giấy khen của Ủy ban Hành chính tỉnh Nghệ An, Tổng Liên đoàn Lao động, Bộ trưởng Bộ Giáo dục, danh hiệu Chiến sĩ thi đua cấp tỉnh, toàn quốc các năm.
Nghỉ hưu, cụ giáo già về vui thú ruộng vườn, điền viên bên con cháu. Trước ngôi nhà nhỏ ở lưng chừng quả đồi, hai bên cổng là đôi câu đối “Sách là ruộng, không ai hỏi thuế/ Bút thành cây dễ trổ ra hoa”. Ông Tô Sĩ Lưu, con trai cụ Giơn phân tích, đây là lời cha ông răn dạy, mỗi lần ra vào cổng, con cháu đều đọc thấy mà ghi nhớ trong lòng. Ông muốn con cháu phải giữ được truyền thống gia đình, quý trọng chữ nghĩa, cố gắng vượt qua gian khổ học thành người, thành tài.
102 tuổi đời, 70 năm tuổi Đảng, tài sản quý giá khác của nhà giáo Tô Sĩ Giơn là sự trân quý, kính trọng của các đồng nghiệp, của các con cháu, là tình cảm của học trò, bạn bè…
Cụ Giơn có đến 4/5 người con và rất nhiều người cháu tiếp nối sự nghiệp trồng người của cụ, đạt nhiều thành tích trong công tác. Thầy giáo Tô Viết Vinh, giáo viên Trường THPT Phan Đăng Lưu (huyện Yên Thành, Nghệ An), chia sẻ: “Tôi tự hào là cháu của ông, theo nghề ông. Ông là người mẫu mực, nhân ái, luôn đặt việc học lên hàng đầu, yêu lao động, làm gương cho con cháu. Chính cuộc đời của ông đã có ảnh hưởng tốt đến con cháu, để chúng tôi không ngừng cố gắng giữ, làm đẹp thêm truyền thống gia đình. Chỉ tiếc một điều, ông tôi một đời tận hiến cho ngành Giáo dục nhưng đến nay vẫn chưa được công nhận là Nhà giáo Ưu tú bởi một số vướng mắc về mốc thời gian”.
