Kết quả nghiên cứu về phụ nữ di cư hồi hương trong khuôn khổ Dự án “Tăng cường năng lực của Việt Nam nhằm hỗ trợ tái hòa nhập bền vững cho phụ nữ di cư trở về và gia đình của họ” do Cơ quan Hợp tác Quốc tế Hàn Quốc (KOICA) tài trợ, Tổ chức Di cư quốc tế (IOM) hỗ trợ kỹ thuật, Hội Liên hiệp Phụ nữ (LHPN) Việt Nam phối hợp thực hiện được triển khai cho thấy phụ nữ di cư phải chịu phân biệt gấp 2 lần và là đối tượng dễ bị tổn thương hơn.
86,8% phụ nữ di cư hồi hương kết hôn vì mục đích kinh tế dẫn đến thất bại kép (thất bại hôn nhân và thất bại kinh tế); 86,1% gặp khó khăn khi giao tiếp và hòa nhập văn hóa tại nước của chồng; 61% bị gia đình chồng kiểm soát tài chính; 45,5% bị quát mắng, đánh đập… có nhiều cuộc hôn nhân “4 không”: không biết văn hóa, ngôn ngữ, pháp luật của nước đến; không biết nhân thân người định kết hôn; không biết hoàn cảnh gia đình người định kết hôn; không tình yêu.
Khi trở về nước, phụ nữ di cư hồi hương đối mặt với rất nhiều khó khăn để tái hòa nhập cộng đồng như khó tiếp cận vấn đề pháp lý, việc làm. Cụ thể, 30% phụ nữ được khảo sát chưa ly hôn, 44% đã ly hôn nhưng không mang theo giấy tờ xác nhận tình trạng ly hôn về nước, 23,5% đã ly hôn nhưng vẫn tiếp tục phải xử lý các thủ tục liên quan đến ly hôn; 18% trẻ em từ các cuộc hôn nhân quốc tế chưa có giấy khai sinh; hơn 70% phụ nữ di cư hồi hương có nhu cầu hỗ trợ về tâm lý...
“Tôi đã mất một thời gian dài sống đầy mặc cảm”
Đó là tâm trạng của rất nhiều người phụ nữ kết hôn với người nước ngoài nhưng cuộc hôn nhân không hạnh phúc khiến họ phải trở về.
Chị L.T.G, một phụ nữ người Hải Phòng trở về từ Hàn Quốc sau 6 tháng kết hôn. “Tôi từng ly hôn và nuôi con nhỏ, khi nghe mọi người nói rằng lấy chồng Hàn Quốc sẽ dễ dàng hơn và nhiều người lấy chồng sang bên đó có tiền gửi về cho bố mẹ, tôi đã nghĩ mình có thể thay đổi cuộc sống theo cách đó.
Tôi kết hôn với một người Hàn Quốc thông qua môi giới. Tuy nhiên, cuộc sống nơi xứ người không tốt đẹp, suôn sẻ như tôi nghĩ. Tôi sống chung với mẹ chồng, bà rất khó tính, không cho tôi đi học tiếng Hàn, không cho tôi giao tiếp với ai. Suốt thời gian dài tôi chỉ ở trong nhà, tôi không thể tiếp tục cuộc sống như thế. Sau 6 tháng sang Hàn tôi đã trở về Việt Nam.
Khi về Việt Nam, bản thân tôi cũng rất tâm lý. Mất một tháng mặc cảm chỉ ở trong nhà tôi mới thấy đỡ và đi xin công việc đi làm để trang trải cuộc sống và nuôi con nhỏ. Khó khăn lớn nhất là khi tôi làm thủ tục ly hôn với chồng. Tôi vẫn giữ đầy đủ giấy tờ nhưng khi hỏi dịch vụ lấy phí rất cao. Bản thân tôi không thể trả số tiền đó nên không thể hoàn thiện giấy tờ ly hôn từ năm 2018…”.
Cuối năm 2020, Văn phòng Dịch vụ một điểm đến OSSO Hà Nội đã tổ chức một buổi gặp gỡ “Lắng nghe để kết nối” với những phụ nữ di cư hồi hương. Trong các trường hợp hồi hương ở buổi gặp mặt đó, chị N. ở Hải Dương là lớn tuổi nhất và đúng nghĩa là một phụ nữ nông thôn “chân lấm tay bùn” thuần túy. Đã ly hôn và có 3 đứa con, trong đó 2 đứa bại liệt cuộc sống của chị rơi vào hoàn cảnh bi đát. Năm 2007, khi chị đang đi gặt ngoài đồng thì có người hỏi: “Cô có đi lấy chồng Hàn Quốc không? Mỗi tháng được 600 đô la”. Nghe nói vậy, chị N. gật đầu.
Để được sang Hàn lấy chồng, chị đã phải vay ngân hàng 30 triệu đồng chi phí ban đầu. Khi sang tới Hàn Quốc, gia đình nhà chồng cũng tốt nên tạo điều kiện cho chị đi học tiếng, giao tiếp với cộng đồng người Việt ở đó. “Nhưng tôi già rồi, học dốt, học mãi mà không được gì. Ở nhà thì còn 3 đứa con. Ngôn ngữ bất đồng, cuối cùng tôi phải bỏ về quê”, chị N. kể lại.
Giờ lay lắt ở quê nghèo, vừa phải trả nợ cũ, vừa phải nuôi con, cuộc sống của chị N. khó khăn chồng chất. Mặt khác, chị chưa ly hôn với người chồng Hàn Quốc nhưng giờ chị không biết thủ tục phải làm như thế nào, trong khi đi đâu, làm thủ tục gì người ta cũng hỏi đến tình trạng hôn nhân. Nếu bảo đã ly hôn thì họ sẽ hỏi giấy tờ đâu...
| |
Văn phòng OSSO luôn sẵn sàng giúp đỡ những phụ nữ di cư hồi hương. |
Phụ nữ gặp nhiều vấn đề khi tái hòa nhập
Nói về những người phụ nữ di cư hồi hương, ông Brett Dickson – Giám đốc chương trình của Tổ chức Di cư quốc tế Việt Nam cho biết, theo thống kê, Việt Nam đang là nước có số phụ nữ có tỷ lệ kết hôn với người nước ngoài cao. Tỷ lệ ly hôn trung bình cũng lên tới 30%, cô dâu Việt Nam cũng có tỷ lệ cao thứ hai trong việc nộp đơn ly hôn.
Điều này tác động đến cuộc sống của hơn 400 trẻ em được sinh ra từ các cuộc hôn nhân đa quốc gia mỗi năm. Phụ nữ di cư hồi hương và con cái gặp phải nhiều vấn đề khi tái hòa nhập với cộng đồng tại quê nhà, do tình trạng pháp lý không rõ ràng, khả năng tiếp cận thông tin, dịch vụ hỗ trợ hạn chế.
Dự án “Tăng cường năng lực của Việt Nam nhằm hỗ trợ tái hòa nhập bền vững cho phụ nữ di cư trở về và gia đình của họ” do Cơ quan Hợp tác Quốc tế Hàn Quốc (KOICA) tài trợ, Tổ chức Di cư quốc tế (IOM) hỗ trợ kỹ thuật, Hội LHPN Việt Nam phối hợp thực hiện được triển khai từ tháng 3/2020 nhằm hỗ trợ tái hòa nhập kinh tế - xã hội bền vững và giải quyết những khó khăn mà phụ nữ di cư hồi hương gặp phải thông qua các hoạt động tư vấn, hỗ trợ của Văn phòng OSSO tại 5 tỉnh thành phố: Hà Nội, Cần Thơ, Hậu Giang, Hải Phòng, Hải Dương.
Kể từ khi hoạt động tới nay, chuỗi Văn phòng OSSO trên toàn quốc đã tư vấn cho 55 phụ nữ di cư hồi hương với 86 cuộc tư vấn, trong đó 47% tư vấn về vấn đề pháp lý, 18% về tâm lý; 10% về việc làm và 25% về các dịch vụ chung của OSSO.
“Năm 2020 tôi được chị Hải của Văn phòng OSSO Hải Phòng gọi đến tư vấn. Lúc đầu tôi rất e ngại không muốn giãi bày nhưng chị gọi điện kiên trì lắng nghe không kể thời gian sớm tối. Tôi đã cởi mở kể cho chị nghe câu chuyện của mình. Đến với Văn phòng OSSO Hải Phòng, nhờ các chị tôi đã được giới thiệu sang Văn phòng KONCUN để được hỗ trợ ly hôn bên phía Hàn Quốc rồi sau đó làm công nhận bản án ly hôn ở Việt Nam dễ dàng hơn. Vấn đề của tôi Văn phòng OSSO và Văn phòng Koncun đã hỗ trợ giải quyết.
Tôi mong muốn Văn phòng tiếp tục hỗ trợ để thủ tục ly hôn của tôi sớm được hoàn tất và cũng mong được Văn phòng hỗ trợ thêm kiến thức làm dâu, làm vợ, làm mẹ, văn hóa của các nước phụ nữ Việt Nam đến để họ có cuộc sống an toàn, hạnh phúc hơn. Hỗ trợ những người phụ nữ không may mắn như tôi khi trở về nước sớm lấy lại sự tự tin trong cuộc sống hòa hợp với mọi người…” – chị L.T.G chia sẻ.
Thực tế cho thấy, hỗ trợ phụ nữ di cư hồi hương và gia đình họ là một công việc phức tạp, rất cần có sự chung tay phối hợp chặt chẽ, hiệu quả giữa các ban, ngành chức năng và các tổ chức, đơn vị hoạt động trong lĩnh vực hỗ trợ phụ nữ và trẻ em; qua đó, họ có cơ hội tiếp cận với các dịch vụ hỗ trợ một cách hiệu quả nhất.
Hay nói như bà Bùi Thị Hòa – Phó Chủ tịch Hội LHPN Việt Nam: “Để hỗ trợ phụ nữ di cư hồi hương cần sự tham gia của các cơ quan, bộ, sở, ngành liên quan nhằm giải quyết những vấn đề đặt ra như: Tái hòa nhập, việc làm, hoàn thiện các thủ tục pháp lý về hôn nhân, các vấn đề liên quan tới trẻ em, tư vấn tâm lý…”. Có được như vậy họ mới thoát ra được khỏi vỏ ốc của chính mình…