Hệ thống pháp luật: bảo đảm yêu cầu phát triển bền vững
Trải qua gần 40 năm thực hiện đường lối Đổi mới, với 8 kỳ Đại hội Đảng (VI, VII, VIII, IX, X, XI, XII, XIII), 2 lần xây dựng Cương lĩnh (năm 1991 và 2011), 2 lần ban hành Hiến pháp mới (năm 1992 và 2013), trước tác động của các sự kiện đối ngoại quan trọng (bình thường hóa quan hệ với Trung Quốc năm 1990, bình thường hóa quan hệ với Hoa Kỳ năm 1994, gia nhập ASEAN năm 1995, gia nhập APEC năm 1998, gia nhập WTO năm 2007, nâng cấp quan hệ đối tác chiến lược toàn diện với các quốc gia thành viên thường trực Hội đồng bảo an Liên Hợp quốc), kế thừa các thành tựu trước đó, với nỗ lực của Quốc hội, Chính phủ và các cơ quan hữu quan, Việt Nam đã có hệ thống pháp luật với hàng trăm luật, pháp lệnh, cùng hàng ngàn Nghị định và các văn bản hướng dẫn thi hành đang có hiệu lực. Việc ban hành các văn bản này đã góp phần quan trọng hình thành thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN ở nước ta, bảo đảm yêu cầu phát triển bền vững, xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân, tích cực, chủ động hội nhập quốc tế.
Cụ thể, trên cơ sở Hiến pháp năm 1992 và hiện nay là Hiến pháp năm 2013, thể chế hóa chủ trương, đường lối của Đảng, bám sát yêu cầu thực tiễn đất nước, hàng loạt các Luật, Bộ luật quan trọng đã được ban hành và tổ chức thực hiện như: các luật về tổ chức bộ máy nhà nước và các tổ chức chính trị-xã hội; Bộ luật dân sự năm, Bộ luật hình sự, Bộ luật tố tụng dân sự, Bộ luật tố tụng hình sự, Luật Tố tụng hành chính, Luật xử lý vi phạm hành chính; các Luật về doanh nghiệp, thương mại, đầu tư, cạnh tranh, sở hữu trí tuệ, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; các luật về thuế, ngân sách, kế toán, kiểm toán;các luật về ngân hàng, chứng khoán, bảo hiểm; các luật về giao thông, xây dựng, đất đai, nhà ở, quy hoạch đô thị; các luật về bảo vệ môi trường, bảo vệ tài nguyên, khoáng sản, năng lượng; các luật có liên quan trong lĩnh vực lao động, giáo dục, đào tạo, dạy nghề, an sinh xã hội, y tế, bình đẳng giới; các luật về quốc phòng, an ninh, trật tự an toàn xã hội v.v. Trên thực tế, từ ngày 1/1/1987 đến ngày 01/03/2025 (tức là trong gần 40 năm kể từ khi tiến hành đường lối Đổi mới), Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội đã ban hành 714 luật, pháp lệnh gấp khoảng chục lần tổng số 28 Luật, 34 Pháp lệnh mà Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội đã ban hành trong 41 năm trước Đổi mới. Việt Nam cũng hội nhập sâu rộng với nền kinh tế thế giới với sự tham gia 16 hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, trong đó phải kể tới Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (gọi tắt là Hiệp định CPTPP) (có hiệu lực với Việt Nam từ ngày 14/1/2019), Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA) (ký kết ngày 30/6/2019), Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện RCEP (có hiệu lực từ ngày 1/1/2022).
Tạo xung lực mới đưa đất nước phát triển
Đánh giá về những thành tựu và hạn chế, bất cập của hệ thống pháp luật nói chung và công tác xây dựng và thi hành pháp luật nói riêng, khi về thăm và làm việc với Ban cán sự đảng Bộ Tư pháp nhân dịp Ngày Pháp luật Việt Nam năm 2024, đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm cho rằng: “Trong gần 80 năm qua, dưới sự lãnh đạo của Đảng, đất nước ta đã giành nhiều thắng lợi trên tất cả các lĩnh vực phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh, đời sống xã hội của người dân không ngừng được nâng cao về vật chất và tinh thần. Nước ta đã hình thành hệ thống pháp luật tương đối đồng bộ, công khai, minh bạch, dễ tiếp cận, cơ bản điều chỉnh tất cả các lĩnh vực đời sống xã hội; tạo nền tảng pháp lý để phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh và hội nhập quốc tế của đất nước. Nhiều lĩnh vực trước đây chỉ do cơ quan nhà nước thực hiện, đến nay từng bước được xã hội hoá, bảo đảm quyền của người dân được tham gia vào quá trình quản lý xã hội, làm chủ xã hội; lĩnh vực hành chính tư pháp ngày càng thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp thông qua các nền tảng số. Công tác phổ biến, giáo dục pháp luật và trợ giúp pháp lý được triển khai rộng rãi, với nhiều phương thức đa dạng, góp phần nâng cao ý thức pháp luật cho Nhân dân và tinh thần thượng tôn pháp luật trong xã hội. Đội ngũ cán bộ làm công tác pháp luật, tư pháp từng bước trưởng thành, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ ngày càng cao trong tình hình mới”. “Bên cạnh kết quả tích cực, công tác hoàn thiện thể chế, trọng tâm là xây dựng, hoàn thiện pháp luật vẫn còn tồn tại, hạn chế; cụ thể: (i) Một số chủ trương, định hướng lớn của Đảng chưa được thể chế kịp thời, đầy đủ hoặc đã thể chế nhưng tính khả thi không cao. (ii) Chất lượng xây dựng, hoàn thiện pháp luật chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn, một số luật mới ban hành đã phải sửa đổi; các quy định chưa thực sự đồng bộ, còn chồng chéo, có quy định chưa rõ ràng, rườm rà, cản trở việc thực thi, gây thất thoát, lãng phí các nguồn lực; chưa tạo môi trường thực sự thuận lợi để thúc đẩy đổi mới sáng tạo, thu hút nguồn lực của các nhà đầu tư trong và ngoài nước, khơi thông nguồn lực trong dân. Việc phân cấp, phân quyền chưa triệt để, chưa rõ trách nhiệm, vẫn tập trung nhiều ở Trung ương; việc cắt giảm một số quy định, thủ tục hành chính còn hạn chế. Tổ chức thực thi pháp luật, chính sách vẫn là khâu yếu; chưa có cơ chế hữu hiệu để nhận diện và phản ứng chính sách kịp thời. Sắp xếp, kiện toàn tổ chức bộ máy hành chính nhà nước chưa tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả hoạt động chưa cao, việc giảm đầu mối, giảm cấp trung gian còn bất cập. Việc nghiên cứu, ban hành chính sách, quy định pháp luật điều chỉnh đối với những vấn đề mới còn chậm, chưa tạo khung khổ pháp lý thúc đẩy được các động lực tăng trưởng mới...
Đặc biệt, trong những tháng gần đây, Đảng ta đã có nhiều chỉ đạo mang tính chiến lược về những công việc cấp bách cần phải triển khai để thúc đẩy phát triển mang tính bứt phá trong kỷ nguyên mới. Trước bối cảnh tình hình thế giới và khu vực tiếp tục có những diễn biến rất phức tạp, khó lường; tốc độ và sự bứt phá về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo ở quy mô toàn cầu trước tác động cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư mở ra những cơ hội mới nhưng cũng đặt thêm nhiều thách thức cho sự phát triển của Việt Nam, Trung ương Đảng, Bộ Chính trị yêu cầu các cấp, các ngành, các địa phương tập trung chỉ đạo, điều hành tăng trưởng GDP cả nước năm 2025 đạt ít nhất 8%, góp phần tạo nền tảng vững chắc để đạt tốc độ tăng trưởng hai con số trong thời gian tới (bắt đầu từ năm 2026).... Đồng chí Thủ tướng Chính phủ luôn quan tâm và xác định đột phá về thể chế là “đột phá của đột phá”, phải đi trước, mở đường cho phát triển. Hiện nay, cả hệ thống chính trị đang thực hiện quyết liệt cuộc cách mạng về tinh gọn tổ chức bộ máy, hướng tới mục tiêu tinh - gọn - mạnh - hiệu năng - hiệu lực - hiệu quả, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền trên tinh thần “Địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm, Trung ương, Chính phủ, Quốc hội giữ vai trò kiến tạo” và “tăng cường giám sát, kiểm tra, đôn đốc, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc”.
Kết luận 126-KL/TW ngày 14/02/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về một số nội dung, nhiệm vụ tiếp tục sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị năm 2025 và Kết luận 127-KL/TW ngày 28/2/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về triển khai nghiên cứu, đề xuất tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, nêu rõ định hướng nghiên cứu sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp “với phạm vi là các vấn đề về tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị” đã đặt ra yêu cầu khẩn trương nghiên cứu để kiến nghị với Trung ương có chủ trương chính thức về vấn đề này.
Trước bối cảnh, tình hình như vậy, đất nước đang đứng trước yêu cầu cần phải có các chủ trương, quyết sách mạnh mẽ mang tính chiến lược và cách mạng về xây dựng và hoàn thiện thể chế, nhất là xây dựng và thi hành pháp luật, thúc đẩy nền hành chính, nền lập pháp và nền tư pháp chuyển mình nhanh hơn nữa, tạo xung lực mới đưa đất nước phát triển bứt phá trong kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình phát triển giàu mạnh, thịnh vượng của dân tộc. Điều đó càng cho thấy, cả đòi hỏi khách quan của thời cuộc, cả thực tiễn cuộc sống với khát vọng phát triển cháy bỏng của Nhân dân, cả chủ trương và quyết tâm cao độ về “phép giải rút gọn” cho tiến trình phát triển đất nước mà các đồng chí lãnh đạo Đảng và Nhà nước ta đã chỉ đạo đang hội tụ thành yêu cầu bức thiết đối với việc đổi mới mạnh mẽ công tác xây dựng và thi hành pháp luật để Việt Nam có được hệ thống pháp luật có chất lượng cao nhất, thực sự được thiết kế theo tinh thần kiến tạo phát triển, giải phóng mọi năng lực sản xuất và tiềm năng sáng tạo của con người Việt Nam, tính chuyên nghiệp và hiệu quả thi hành pháp luật được cải thiện căn bản, góp phần đưa đất nước phát triển bứt phá, giàu mạnh, phồn vinh, thịnh vượng, Nhân dân có cuộc sống tự do, ấm no, hạnh phúc./.
TS. Nguyễn Văn Cương
Viện trưởng Viện Chiến lược và Khoa học pháp lý, Bộ Tư pháp
