Công tác bảo quản vật chứng và quản lý kho vật chứng, tài sản tạm giữ trong THADS có ý nghĩa đặc biệt quan trọng về chính trị, xã hội và pháp lý, góp phần đảm bảo thực thi pháp luật hiệu quả, toàn diện. Để đảm bảo chất lượng công tác quản lý kho vật chứng và áp dụng thống nhất các quy định về quản lý kho vật chứng trong THADS, Bộ Tư pháp đã ban hành Thông tư số 01/2017/TT-BTP ngày 23/01/2017 về việc quản lý kho vật chứng, tài sản tạm giữ trong THADS.
Tuy nhiên, thực tiễn quản lý và bảo quản vật chứng trong THADS hiện nay vẫn bộc lộ không ít khó khăn, vướng mắc. Hiện còn nhiều cơ quan THADS chưa có kho vật chứng, nhiều cơ quan phải thuê, mượn kho vật chứng dẫn đến khó khăn trong việc tiếp nhận, quản lý, xử lý vật chứng, tài sản, thậm chí rất dễ gây mất mát, thất lạc vật chứng.
Tại nhiều địa phương, kho vật chứng phải sử dụng chung với kho tài liệu, hồ sơ lưu trữ, hoặc bảo quản chung các công cụ hỗ trợ thi hành án với vật chứng nên rất dễ xảy ra thất thoát, hư hỏng, có thể ảnh hưởng đến công tác xét xử của Tòa án.
Ngoài ra, tại các cơ quan THADS còn thiếu các công cụ, phương tiện để kiểm tra vật chứng, tài sản tạm giữ, đặc biệt là thiếu các các trang thiết bị kiểm tra, bảo quản vật chứng nên khó khăn trong việc quản lý. Một thực trạng khác diễn ra phổ biến tại các cơ quan THADS là hầu hết các thủ kho vật chứng đều là kiêm nhiệm, chưa được qua đào tạo, bồi dưỡng về chuyên môn, nghiệp vụ quản lý kho nên còn thiếu một số kỹ năng cơ bản về sắp xếp, bảo quản kho vật chứng.
Đối với một số loại vật chứng là các tài sản đặc thù như chất nổ, chất cháy, chất độc hại, tiền, vàng, kim khí quý, đá quý… thì việc bảo quản còn gặp không ít khó khăn. Thực tế cho thấy, trong một số vụ việc có vật chứng là pháo nổ mà Tòa án ra quyết định tạm đình chỉ vụ án thì cơ quan THADS thường phải bảo quản vật chứng, chờ kết quả giải quyết của tòa án trong thời gian dài, gây nên nguy cơ mất an toàn do vật chứng dễ cháy nổ.
Mặt khác, theo quy định tại khoản 1 Điều 90 Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015, vật chứng là tiền, vàng, bạc, kim khí quý, đá quý, đồ cổ, chất nổ, chất cháy, chất độc, chất phóng xạ, vũ khí quân dụng phải được giám định ngay sau khi thu thập và phải chuyển ngay để bảo quản tại Kho bạc Nhà nước hoặc cơ quan chuyên trách khác.
Nếu vật chứng là tiền, vàng, bạc, kim khí quý, đá quý, đồ cổ lưu dấu vết của tội phạm thì tiến hành niêm phong theo quy định. Tuy nhiên, do luật không quy định cụ thể nên không rõ đó là những cơ quan nào, thủ tục giao nhận loại vật chứng này để bảo quản ra sao nên hiện nay hầu hết số tiền, vàng, kim khí quý, đá quý là vật chứng trong các vụ án hình sự thường được bảo quản tại kho vật chứng của cơ quan công an, cơ quan thi hành án.
Do đó, để khắc phục các bất cập nêu trên, trong thời gian tới cần nghiên cứu xem xét bổ sung việc xây dựng kho vật chứng cho các cơ quan THADS đảm bảo phù hợp với đặc điểm của từng địa phương.
Các cơ quan THADS cần kịp thời bổ sung biên chế thủ kho vật chứng theo quy định và thường xuyên tổ chức các lớp đào tạo, tập huấn chuyên sâu cho cán bộ làm công tác thủ kho, quản lý kho để trang bị cho cán bộ thủ kho những kiến thức cần thiết và quan trọng trong việc sắp xếp, bảo quản vật chứng và quản lý kho vật chứng.
Cùng với đó, cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra việc bảo quản vật chứng và quản lý kho vật chứng tại cơ sở để đảm bảo chất lượng công tác quản lý kho vật chứng tại các cơ quan thi hành án.
Ngoài ra, cần nghiên cứu bổ sung trách nhiệm của UBND cùng cấp cũng như trách nhiệm của các cơ quan chuyên môn có liên quan như Công an, Tòa án, Viện kiểm sát trong việc phối hợp với cơ quan THADS để xây dựng, quản lý, giao nộp và bảo quản vật chứng đáp ứng yêu cầu xét xử và thi hành án. Trong một số trường hợp cần thiết, Tòa án cần kịp thời áp dụng các biện pháp ngăn chặn tài sản của đương sự để cơ quan THADS thi hành xử lý dứt điểm các vật chứng liên quan đúng thời hạn, trình tự.
Đối với các loại tài sản đặc thù như chất dễ cháy, nổ hoặc các tài sản dễ hỏng, tiêu hao, cần có phương án bố trí phù hợp, đảm bảo an toàn và không ảnh hưởng đến chất lượng của vật chứng, tài sản.
Khi phát hiện vật chứng, tài sản tạm giữ đang lưu giữ, bảo quản tại kho vật chứng bị mất, hư hỏng, không còn giá trị, biến chất nguy hiểm, có thể gây mất an toàn thì cơ quan THADS phải phối hợp với các cơ quan liên quan để kịp thời điều tra, xác minh làm rõ và tùy theo tính chất, mức độ vi phạm để xem xét, xử lý kỷ luật hoặc đề nghị truy cứu trách nhiệm hình sự đối với cá nhân vi phạm nếu vật chứng, tài sản tạm giữ bị mất.
