Dù những chiến dịch này đến nay được cho là đã kết thúc, song các chuyên gia nhận định nó có thể vẫn tiếp tục theo nhiều hình thức khác nhau.
Bất ngờ từ những tài liệu được giải mật
Theo đó, tài liệu giải mật cuối năm 2021 cho thấy London đã bí mật thực hiện truyền thông sai lệch trong hàng chục năm ở giai đoạn từ giữa những năm 50 đến cuối những năm 70 của thế kỷ trước, nhắm vào nhiều nước châu Phi, Trung Đông, châu Á và Liên Xô. Cách thức chính trong giai đoạn đó là phát tán các tờ rơi, bài báo hoặc báo cáo giả nhằm gây bất ổn, khuyến khích căng thẳng chủng tộc, gieo rắc hỗn loạn, kích động bạo lực...
Bài báo “Chiến dịch tuyên truyền đen bí mật của Anh nhằm chống kẻ thù trong Chiến tranh lạnh”, đăng ngày 15/5 trên tờ The Guardian (Anh) của tác giả Jason Burke đã viết rằng, chiến dịch này do một đơn vị đặc biệt thuộc Bộ Ngoại giao Anh triển khai, tập trung vào những đối thủ trong thời kỳ Chiến tranh lạnh như Liên Xô, cũng như các nhóm giải phóng cánh tả và các nhân vật mà Anh cho là “mối đe dọa đối với lợi ích của mình”. Theo GS Rory Cormac (Đại học Nottingham, Anh): “Tài liệu giải mật này là những tiết lộ quan trọng nhất trong vòng 20 năm qua. Điều đó cho thấy rất rõ ràng rằng Anh tham gia các hoạt động ‘tuyên truyền đen’ nhiều hơn hết so các giả định trước đó của giới sử học...”.
GS Rory Cormac đã phân tích sâu các chi tiết tài liệu mới giải mật của Anh và công bố trong cuốn sách có tựa đề “How to stage a coup: And ten other lessons from the world of secret statecraft” (Tạm dịch “Cách tạo ra một cuộc đảo chính: 10 bài học khác từ thế giới của thủ đoạn ngoại giao bí mật”), xuất bản ngày 2/6/2022. Theo ông, hàng ngàn tài liệu đã được giải mật sau hơn 40 năm song vẫn mang lại cái nhìn sâu sắc về các hoạt động phát tán thông tin sai lệch để chống phá. Ông cho rằng: “Nước Anh chỉ là một trong số rất nhiều chủ thể phát tán số lượng tài liệu ‘tuyên truyền đen’. Họ chắc chắn có ý định đánh lừa công chúng để truyền tải thông điệp giả mạo”.
Trong lời tựa cho cuốn sách của tác giả Cormac trên Amazon có viết: “Thế giới ngày nay đang thay đổi. Sự cạnh tranh giữa các cường quốc đã trở lại trong chương trình nghị sự quốc tế và các chính phủ trên khắp thế giới đang chuyển sang sử dụng những quy chế bí mật, hay thậm chí ‘ném đá giấu tay’ để định hướng dư luận... Câu chuyện của Rory Cormac với các thí dụ thực tế, đã tiết lộ cách các hoạt động thủ đoạn như vậy đang định hình thế giới và giải thích tại sao các quốc gia ngày càng chú trọng sử dụng những nghệ thuật hắc ám này”.
 |
| Hình ảnh đoàn xe của Israel áp tải các tù nhân Ai Cập trong cuộc chiến tháng 6/1967, IRD đưa ra bình luận giả mạo của Liên Xô về nỗ lực chiến tranh của Ai Cập. |
“Nghệ thuật hắc ám”
Theo hãng thông tấn RIA Novosti của Nga, ở thời kỳ đỉnh điểm giữa những năm 60 của thế kỷ 20, Phòng Nghiên cứu thông tin (IRD) thuộc Bộ Ngoại giao Anh đã tuyển dụng 360 nhân sự. Tuy nhiên, chỉ có một vài người được giao nhiệm vụ đặc biệt bí mật là biên tập các tin tức “tuyên truyền đen”. Đơn vị có trụ sở ở Westminster đã sử dụng nhiều chiến thuật khác nhau để thao túng dư luận. Một trong số đó là soạn ra các báo cáo giả gửi đến các chính phủ hoặc phóng viên, nhà báo... để tuyên truyền về Liên Xô như một mối đe dọa nghiêm trọng.
Theo đó, cơ quan an ninh của Anh cung cấp thông tin tình báo cho IRD để đơn vị này soạn ra các báo cáo trích dẫn một vài dữ kiện và phân tích được lựa chọn cẩn thận có chủ đích nhằm bóp méo thông tin. IRD cũng thiết lập và điều hành một số tổ chức chống phá lấy danh nghĩa là hoạt động độc lập, song nhận tài trợ của Chính phủ Anh.
Một “nghệ thuật hắc ám” khác của cơ quan này là giả mạo tuyên bố của các tổ chức và cơ quan truyền thông ở các nước khác, nhằm tung tin thất thiệt hoặc tạo ra những thuyết âm mưu gây bất lợi cho đối thủ của nước Anh. Chẳng hạn, từ năm 1965 đến năm 1972, IRD đã giả mạo ít nhất 11 tuyên bố của hãng thông tấn nhà nước của Liên Xô, gây hiểu nhầm và xuyên tạc những quan điểm, chính sách của Liên Xô trong quan hệ quốc tế lúc bấy giờ. IRD cũng giả mạo tài liệu về Tổ chức Anh em Hồi giáo (MB) ở Trung Đông, cô lập những người theo chủ nghĩa dân tộc châu Phi...
GS Cormac cho rằng không nghi ngờ gì khi các nhà hoạch định chính sách cấp cao của Anh đã biết rõ về công nghệ tuyên truyền của IRD. Năm 1964, Bộ trưởng Ngoại giao Anh khi đó là Patrick Gordon Walker đã khuyến khích Bộ Ngoại giao duy trì “tiềm năng ‘tuyên truyền đen’ và sản xuất tài liệu bí mật cho mục đích này”.
Mặc dù tác động của các chiến dịch của IRD thường khó đánh giá rõ rệt, song nhìn chung công chúng không có nhiều cơ hội để phân biệt các tin tức giả hay thông tin xuyên tạc, vì vậy dễ bị chi phối về mặt thông tin. Mỗi khi tin giả gây ra phản ứng giận dữ và kích hoạt dư luận theo định hướng của mình, đây được coi là một thành tựu lớn của IRD. Tài liệu giải mật cho thấy “quan chức Anh tỏ ra hài lòng” khi tài liệu giả được xuất bản trên các tờ báo ở các quốc gia mục tiêu, hoặc có khi các tờ báo phương Tây cũng vô tình sử dụng tài liệu từ IRD.
IRD đã ngừng hoạt động vào năm 1977, tuy nhiên các nhà nghiên cứu hiện đưa ra bằng chứng cho thấy những nỗ lực tuyên truyền đen tương tự kéo dài trong gần 10 năm sau đó và không loại trừ vẫn tiếp diễn với nhiều hình thức khác. Theo GS Cormac: “Đối với phần lớn thời kỳ Chiến tranh lạnh, Anh đã sử dụng nhiều phương tiện và thủ đoạn để giành ưu thế trong cuộc chiến thông tin.
Sau đó, ‘tuyên truyền đen’ có thể đã tiếp diễn tinh vi hơn nhiều”. Ông cho rằng, khi một cuộc xung đột xảy ra, các bên liên quan thường có động thái tung hỏa mù, cảnh báo, phát biểu răn đe đối phương... song truyền thông phương Anh cũng như phương Tây đã chứng tỏ mình là nguồn tin tức thiếu tin cậy trong xung đột, thậm chí đã trong nhiều trường hợp gây mất lòng tin đối với công chúng.
Năm 2010, trong phiên điều trần về chính sách ngoại giao của Anh dẫn đến cuộc chiến Iraq vào năm 2003, Chủ tịch Ủy ban điều tra là Sir John Chilcot đã chủ trì phiên điều trần với nhiều quan chức tình báo và ngoại giao Anh. Theo đó, các quan chức này đã không chỉ ra được bằng chứng để kết luận rằng chính phủ của Tổng thống Iraq lúc đó là Saddam Hussein “sở hữu vũ khí hủy diệt hàng loạt (WMD)”, song chính quyền Anh đã vin vào WMD làm cái cớ để cùng Mỹ phát động cuộc chiến xâm lược Iraq, với mục đích sau này được xác định là lợi ích kinh tế từ nguồn cung dầu mỏ.
Trước khi phát động một cuộc chiến thực địa, chiến tranh thông tin được áp dụng nhằm mục đích tạo nên môi trường thông tin hỗn loạn, bất lợi khiến đối thủ không thể biện minh cho cuộc chiến, từ đó hủy hoại uy tín của đối thủ trên trường quốc tế, còn phương Tây thì có cớ tập hợp sự ủng hộ mạnh mẽ để chống lại đối thủ. Ngày nay, với sự bùng nổ của các mạng xã hội như Facebook, Twitter... việc lan truyền tin giả, thông tin sai lệch lại càng gây khó khăn cho công chúng.
(Còn nữa)
