Ngày 10/9, Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) cho ý kiến về kết quả giám sát “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững trên địa bàn vùng dân tộc thiểu số, miền núi (DTTS, MN) giai đoạn 2012-2018”.
Kết quả giám sát cho thấy, tỷ lệ hộ nghèo mới phát sinh cao so với hộ thoát nghèo, tập trung vào các vùng DTTS, MN như: Vùng miền núi Đông Bắc 24,67%; Vùng miền núi Tây Bắc 39,21%; Tây Nguyên 31,74%.
Chất lượng chưa cao
Kết quả giám sát cho thấy, các chính sách đầu tư phát triển kinh tế-xã hội, giảm nghèo đã tạo ra sự chuyển biến rõ nét về cơ sở hạ tầng, khoảng 25.000 công trình hạ tầng đã được đầu tư, xây dựng trên địa bàn các xã, thôn bản đặc biệt khó khăn vùng DTTS, MN.
Đến nay đa số các xã đã có đường ô tô đến trung tâm; 88% thôn có đường cho xe cơ giới và 42% thôn có đường giao thông đạt chuẩn; 99% trung tâm xã và 80% thôn có điện; 65% xã có hệ thống thủy lợi nhỏ đáp ứng yêu cầu sản xuất và đời sống; 76% xã đạt tiêu chí quốc gia về y tế. Tỷ lệ hộ nghèo, nhất là hộ đồng bào DTTS giảm trung bình khoảng 3,5%/năm.
Tuy nhiên, qua giám sát cũng cho thấy, kết quả giảm nghèo vùng DTTS, MN chưa thực sự bền vững, một số kết quả chưa thực chất, chất lượng giảm nghèo chưa cao. Giai đoạn 2016-2018, số huyện được công nhận thoát nghèo đạt tỷ lệ thấp: 8/64 huyện (12,5%); 14/30 huyện nghèo hưởng cơ chế theo Nghị quyết 30a thoát khỏi tình trạng khó khăn; tuy nhiên giai đoạn này lại phát sinh, bổ sung 13 huyện có tỷ lệ hộ nghèo cao được hưởng cơ chế theo Nghị quyết 30a.
Tính đến năm 2018, số thôn đặc biệt khó khăn thoát khỏi tình trạng đặc biệt khó khăn đạt tỷ lệ rất thấp: 0,51% tương ứng với 104 thôn/20.243 thôn đặc biệt khó khăn.
Ông Hà Ngọc Chiến, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội - Trưởng đoàn giám sát cho biết, nguyên nhân dẫn đến kết quả giảm nghèo vùng DTTS, MN chưa thực sự bền vững là do một số ít người dân còn tư tưởng trông chờ, ỷ lại vào các chính sách trợ giúp của Nhà nước và cộng đồng.
Đồng bào DTTS, MN ở các xã, thôn, bản đặc biệt khó khăn, nhất là các hộ di dân tự do còn thiếu đất ở, đất sản xuất, thiếu phương tiện sản xuất, ảnh hưởng lớn đến công tác giảm nghèo bền vững. Một số chính sách hỗ trợ phát triển sản xuất còn manh mún, dàn trải, trùng lặp về nội dung và địa bàn, đối tượng thụ hưởng.
Cùng với đó, một số chính sách xây dựng và ban hành có định mức thấp, hiệu quả không cao, chậm sửa đổi, bổ sung.
Kỷ luật tài chính còn lỏng lẻo
Cho rằng báo cáo đã đánh giá khá rõ thực trạng, địa chỉ trách nhiệm; giải pháp kiến nghị cũng khá rõ, song Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Lê Thị Nga đặc biệt lưu ý việc người dân sống gần rừng chưa thể sống được bằng rừng.
Bà cũng bày tỏ băn khoăn trước việc người dân sẵn sàng nhường đất cho xây dựng các công trình thủy điện nhưng trong quá trình tái định cư, họ còn gặp nhiều khó khăn, thiếu đất sản xuất, nơi ở mới chưa tốt hơn nơi ở cũ, điều đó khiến người dân di cư tự phát từ Tây Bắc sang Tây Nguyên cho nên đây là vấn đề lớn cần phải đánh giá cho kỹ.
Trong khi đó bà Nguyễn Thanh Hải, Trưởng Ban Dân nguyện bày tỏ trăn trở về 5 khó khăn mà đồng bào DTTS, MN đang đối mặt: điều kiện tự nhiên; chất lượng nguồn nhân lực; kinh tế - xã hội phát triển chậm; tỷ lệ hộ nghèo cao nhất; khó khăn trong tiếp cận các dịch vụ phúc lợi cơ bản.
“Vậy do chính sách của chúng ta chưa đúng, trúng, hay chưa quyết tâm thực hiện mà “gánh 5 cái nhất?”. “Tôi rớt nước mắt khi người dân Hòa Bình nơi tôi ứng cử hỏi tại sao các vùng khác có chương trình sữa học đường nhưng ở Hòa Bình học sinh không được hộp sữa, vẫn phải đi chân đất? Khi làm thủy điện Hòa Bình, người dân chạy nước, nhường đất để làm thủy điện nhưng đời sống đến nay vẫn đói nghèo. Do đó phải thu hút nguồn lực để đầu tư cho vùng khó khăn, nâng cao hơn nữa công tác xóa đói giảm nghèo để giảm chênh lệch giàu, nghèo”, bà Hải nói.
Phó Chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển cho rằng, nguồn lực khó khăn nhưng kỷ luật tài chính vẫn còn lỏng lẻo. Qua kết quả kiểm toán của Kiểm toán Nhà nước cho thấy, sai phạm giai đoạn sau lại cao hơn giai đoạn trước.
Cụ thể, giai đoạn 2012-2015, sai phạm 104 tỷ đồng nhưng giai đoạn 2016-2018, sai phạm tới hơn 141 tỷ đồng. Do đó, thời gian tới cần tiếp tục thực hiện tốt chương trình mục tiêu quốc gia chung cả nước nhưng cần đặt biệt quan tâm đồng bào dân tộc thiểu số, đặc biệt cần đi vào những đột phá như hạ tầng, giáo dục.
Cùng ngày, cho ý kiến đối với dự án Luật Thanh niên (sửa đổi) tại phiên họp của UBTVQH, nhiều ý kiến bày tỏ băn khoăn khi dự án Luật chưa xác định đúng “thanh niên là ai?”. Thảo luận tại phiên họp, Phó Chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển cho rằng, nói đến dự án luật này ông kỳ vọng rất lớn, tuy nhiên khi đọc hồ sơ dự án luật thì chưa thoả mãn.
“Có một điều cứ vang mãi trong đầu là “Đừng hỏi Tổ quốc đã làm gì cho ta mà cần hỏi ta đã làm gì cho Tổ quốc hôm nay” thì luật này khiến tôi rất băn khoăn. Vì thể hiện nghĩa vụ thì ít mà đòi hỏi Tổ quốc cho mình nhiều quá. Quyền lợi đòi hỏi nhiều, nghĩa vụ thì không rõ”, ông nói, đồng thời đánh giá dự thảo Luật lần này không có nét riêng biệt, không tạo được “dấu ấn” của thanh niên.
Cho ý kiến, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân đánh giá những chính sách dành cho thanh niên được quy định tại dự Luật còn rất chung chung, chồng lấn với chính sách khác ở các luật chuyên ngành, như luật về lao động, việc làm, văn hóa thể thao, bảo vệ Tổ quốc... lẽ ra phải làm rõ hơn thì lại nhắc lại.
“Ban soạn thảo cần bám sát tinh thần Hiến pháp 2013 ở Khoản 2, Điều 37: Thanh niên được Nhà nước, gia đình và xã hội tạo điều kiện học tập, lao động, giải trí, phát triển thể lực, trí tuệ, bồi dưỡng đạo đức, truyền thống dân tộc, ý thức công dân; đi đầu trong công cuộc lao động sáng tạo và bảo vệ Tổ quốc”, Chủ tịch Quốc hội yêu cầu.
